Autorskie prawa osobiste
| Autorskie prawa osobiste |
|---|
| Polecane artykuły |
Autorskie prawa osobiste - zespół praw twórcy danego utworu, których nie można się zrzec, ze względu na więź, jaka łączy autora z dziełem. Dotyczy to zarówno autorów ogólnodostępnych prac, jak i studentów i uczniów. Powstają w momencie stworzenia utworu (Szczepańska B. 2013, s. 54).
TL;DR
Autorskie prawa osobiste są niezbywalne i przysługują twórcom dzieł. Obejmują one prawo do autorstwa, integralności, rzetelnego wykorzystania i nadzoru nad wykorzystaniem utworu. Prawa osobiste chronią autora przed naruszeniami i pozwalają na dochodzenie roszczeń, takich jak usunięcie naruszenia, publiczne przeprosiny i zadośćuczynienie. Prawa osobiste mogą być przenoszone na osoby uprawnione, ale autor nadal ma kontrolę nad modyfikacjami utworu i może cofnąć zgodę w dowolnym momencie.
Historia powstania praw osobistych
Główny wpływ na powstanie oraz kształtowanie się osobistych praw autorskich miały państwa tj. Niemcy, oraz Francja w XIX wieku. Ustawy, które je kształtowały (Grzybczyk K. 1998, s. 39):
- Ustawa z 1926 roku – chroniła „osobisty stosunek do dzieła” oraz niematerialne interesy związane z prowadzeniem działalności twórczej
- Ustawa z 1952 roku – chroniła autorskie prawa osobiste, jednak nie wskazywała przedmiotu praw
- Ustawa z 1994 roku – aktualna ustawa mówiąca o tym, iż prawa te przysługują jedynie twórcy.
Ochrona osobistych praw autorskich
Ochrona osobistych praw autorskich dotyczyć może dokonanych naruszeń, jak i zagrożeń, które zauważy. Przysługuje ona autorowi także w sytuacji, gdy nie odczuł on negatywnie naruszenia. Twórca ma prawo do wystąpienia o roszczenie o zaniechanie, w momencie, którym niedokonane zostało naruszenie, lecz widoczne są zagrożenia jego wystąpienia. Pozew skonstruowany powinien być w sposób jasno podkreślający czynności zagrażające. W chwili dopuszczenia się naruszenia tych praw twórca ma prawo żądać usunięcia go oraz zadośćuczynienia w postaci publicznych przeprosin lub zapłaty pieniężnej na wskazany cel charytatywny, a także zadośćuczynienie dla twórcy. O roszczenia może wystąpić jedynie sam twórca lub w przypadku jego śmierci uprawnione przez niego osoby (Kuś I. Senda Z. 2004, s. 47).
Uprawnienia w zakresie autorskich praw osobistych
W zakres autorskich praw osobistych wchodzą uprawnienia tj. (Grzybczyk K. 1998, s. 43):
- prawo do autorstwa utworu
- prawo do integralności dzieła
- prawo do rzetelnego wykorzystania utworu
- prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu
Prawo do autorstwa utworu
Najważniejszym prawem autora jest prawo do autorstwa utworu, nazywane także „prawem do ojcostwa”. Mamy tutaj styczność z dwoma sytuacjami (Grzybczyk K. 1998, s.44):
- Twórca żąda, aby inni uznawali jego autorstwo. Występuje zakaz przywłaszczania nazwiska lub pseudonimu twórcy.
- Twórca podejmuje decyzję, czy utwór będzie oznaczony jego nazwiskiem lub pseudonimem, czy woli pozostać anonimowy, jednakże w każdym momencie może zmienić swoją decyzję. Autor nie zrzeka się swoich praw. W wypadku, gdy zostanie on jednak ujawniony bez zgody, może wystąpić o zadośćuczynienie.
Prawo do integralności dzieła
Prawo do integralności utworu jest prawem mówiącym o nienaruszalności treści i formy dzieła. Prawo to pozwala na ochronę treści ukończonych jak i tych nieukończonych. Twórca posiada możliwość sprzeciwienia się wobec nawet najmniejszych zmian swojego utworu, ponieważ może to za sobą nieść negatywny odbiór autora, a także naruszać „więź” z dziełem. Jedynym ustępstwem jest sytuacja, gdy dokonywane są zmiany dotyczące błędów językowych i interpunkcyjnych, ponieważ nie mogą one być rozumiane jako przynoszące negatywny odbiór i nie stanowią naruszenia praw (Grzybczyk K. 1998, s. 54).
Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu
Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu dotyczy jedynie eksploatacji utworu w innych utworach. Wykorzystuje się je głównie podczas tłumaczenia na język polski, gdyż tłumaczenie dosłowne często nie odnajduje sensu nadanego przez twórcę oraz w przypadku, gdy narażony jest on na krytykę (Grzybczyk K. 1998, s. 55).
Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu
Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu ściśle wiąże się z prawem do integralności. Osoba odpowiedzialna za udostępnienie utworu zmuszona jest do wcześniejszego ukazania autorowi, w celu kontroli. Autor może zezwolić na dokonywanie zmian w utworze, gdy jest to konieczne, jednocześnie wyrażając zgodę na częściową rezygnację z wykonania tego prawa (Grzybczyk K. 1998, s. 58).
Dysponowanie autorskimi prawami osobistymi
W związku z tym, iż bardzo często do prawidłowego wykorzystania dzieła niezbędne są osoby trzecie, istnieje zapis, mówiący o tym, że w tym przypadku osobiste prawa autorskie mogą być przenoszone na osoby uprawnione. Nie wiąże się to ze zrzeczeniem praw autora. W dalszym ciągu decyduje on o modyfikacjach utworu, a osoba uprawniona zyskuje jedynie pozwolenie na udostępnianie go. Zgoda autora może zostać w każdym momencie odwołana (Grzybczyk K. 1998, s. 61).
Bibliografia
- Grzybczyk K. (1998) Autorskie prawa osobiste twórcy reklamy, "Rejent", nr 11(90), s. 38 – 64
- Kuś I. Senda Z. (2004) Prawo autorskie i prawa pokrewne, "Poradnik przedsiębiorcy", s. 3 - 92
- Szczepańska B. (2013) Poradnik prawa autorskiego, Stowarzyszenie EBIB, Sadurki, s. 7 – 85
Autor: Tomasz Mirocha
