System podatkowy
| System podatkowy |
|---|
| Polecane artykuły |
System podatkowy to zespół podatków, które funkcjonują równocześnie w obrębie danego państwa i tworzą całość zarówno w sensie prawnym jak i ekonomicznym. Jest to zbiór przepisów prawnych i instytucji finansowych, które ustanawiają podatki oraz określają i zajmują się ich poborem. W jego skład wchodzą zarówno przepisy, które związane są z samymi podatkami jak i określające podmioty pobierające podatki, płatników podatków i instytucje wyznaczające wysokość i warunki płacenia podatków.
System podatkowy w Polsce obejmuje:
- podatki określone przez normy prawne zawierające ich zakres,
- aparat skarbowy, który organizuje wymiar, pobór i kontrolę podatków,
- prawo regulujące sprawy w zakresie podatków i aparatu skarbowego,
- zasady funkcjonowania systemu podatkowego (J. Pach 2016, s. 78).
Podatki jako, że są podstawowym dochodem budżetu państwa, to istotne jest, aby obowiązujący w danym kraju system podatkowy funkcjonował poprawnie i sprawnie, gdyż wpływa to na rozwój danego kraju.
System podatkowy jest jednym z narzędzi, który umożliwia budżetowi państwa sprawowanie jego funkcji redystrybucyjnej. Jest to możliwe dzięki ulgom i zwolnieniom podatkowym, zróżnicowanym stawkom podatkowym podatków pośrednich oraz progresywnym opodatkowaniu dochodów.
Zasady podatkowe podkreślają cztery podstawowe aspekty podatków:
- fiskalny (wydajność, elastyczność, stałość),
- ekonomiczny (nienaruszalność majątku podatnika),
- sprawiedliwości (powszechność, równość, zdolność),
- techniczny (pewność, dogodność, taniość)(J.Pach 2016, s. 81).
Polski system podatkowy
Podstawy nakładania obowiązków podatkowych w Polsce określone są w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z art. 217 Konstytucji wyłącznie w drodze ustawy może odbywać się nakładanie podatków i innych danin publicznych oraz wyznaczanie podmiotów i przedmiotów opodatkowania, obowiązujących stawek podatkowych, grup podmiotów, które są zwolnione z płacenia podatków, zasad dotyczących stanowienia ulg i umorzeń podatkowych.
Polski system podatkowy złożony jest z jedenastu tytułów podatkowych, które są objęte materialnym szczególnym prawem podatkowym.
Należą do nich:
- podatki bezpośrednie, czyli te które są nakładane na dochód lub majątek podatnika
- podatek dochodowy od osób fizycznych (podatek PIT),
- podatek dochodowy od osób prawnych (podatek CIT),
- podatek od spadków i darowizn,
- podatek od czynności cywilnoprawnych,
- podatek rolny,
- podatek leśny,
- podatek od nieruchomości,
- podatek od środków transportowych,
- podatek od posiadania psów,
- podatki pośrednie, czyli te które są płacone podczas nabywania dobra
- podatek od towarów i usług (podatek VAT) i podatek akcyzowy,
- podatek od gier.
Oprócz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej kwestie podatków i związanych z nimi obowiązków reguluje także Ordynacja Podatkowa z 29 sierpnia 1997 roku.
Istnieje także inny podział podatków, tj. podstawowe i uzupełniające:
- 1 Podatki podstawowe:
- podatek dochodowy od osób prawnych (CIT),
- podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT),
- podatek od towarów i usług,
- podatek akcyzowy,
- 2. Podatki uzupełniające:
- podatek od spadków i darowizn,
- podatek od nieruchomości,
- podatek rolny,
- podatek leśny,
- podatek od gier,
- podatek od środków transportowych,
- podatek od czynności cywilnoprawnych,
- podatek tonażowy,
- podatek od wydobycia niektórych kopalin.
Pierwsze z wymienionych podatków są tymi, które dotyczą najszerszej grupy podatników, najmocniej oddziałują na decyzje podejmowane przez przedsiębiorców i jednocześnie dostarczają największych dochodów do budżetów samorządowych i budżetu państwa. Natomiast podatki uzupełniające dotyczą różnych zdarzeń i sytuacji podatkowych, i są zróżnicowane podmiotowo.
Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowania, podatki dzielimy na:
- przychodowe (przedmiotem opodatkowania jest przychód podatnika),
- dochodowe (źródłem jest dochód, czyli różnica przychodów i kosztów uzyskania przychodu),
- majątkowe (przedmiotem jest, odpowiednio określony do celów podatkowych majątek podatnika),
- konsumpcyjne (naliczane od dochodu indywidualnego podatnika w toku ich wydawania, na cele konsumpcyjne).
W celu obniżenia kwoty obciążenia podatkowego, wielu przedsiębiorców stosuje optymalizację podatkową, której celem jest minimalizacja należnego podatku oraz ograniczenie ryzyka podatkowego. Oznacza to taki wybór struktury wykonywanej czynności czy transakcji, który umożliwi zmniejszenie obciążeń podatkowych. Jest to wypracowanie najlepszego rozwiązania z uwzględnieniem określonych kryteriów i ograniczeń. Ordynacja podatkowa (art. 199a) umożliwia wyznaczenie granicy dla przedsiębiorców między unikaniem płacenia nadmiernych podatków a oszustwem podatkowym. (J. Pach s. 78-85).
System podatkowy a zmiany w ustroju politycznym i ekonomicznym w Polsce po 1990 r.
Każdy kraj cechuje się innym, odrębnym systemem, dostosowanym do poziomu rozwoju, uwarunkowań społeczno-ekonomicznych, a nawet tradycji. Musi on jednak współgrać z instrumentami fiskalnymi funkcjonującymi w innych państwach. Brak takiej spójności prowadziłby do wielu negatywnych zjawisk (np. lokowanie firm w rajach podatkowych, czyli uciekanie przed opodatkowaniem) i stanowiłby barierę rozwoju przedsiębiorczości w danym kraju. Różnorodne działania podejmowane w przeszłości i obecnie nadają taki a nie inny kształt istniejącemu systemowi podatkowemu. Prowadzą one jednak czasami do niespójności i wymagają wcielenia kolejnych zmian. "Zmiana ustroju gospodarczego i politycznego w Polsce wiązała się z koniecznością budowy systemu podatkowego i nadaniem podatkom ekonomicznej treści adekwatnej do roli, jaką spełniają w gospodarce kapitalistycznej. Chodziło zwłaszcza o przywrócenie podatkom konfliktowego charakteru na tle dochodowym (majątkowym) między suwerenem (państwem) a obywatelami" (Owsiak S. 2016. System podatkowy Polski w okresie transformacji - próba oceny, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H. Oeconomia, s. 16). Współcześnie optymalny system podatkowy skutecznie łączy nie tylko funkcje fiskalne, ale także funkcje motywacyjne czy stabilizowanie koniunktury (funkcje pozafiskalne).
Główne cechy polskiej doktryny podatkowej w okresie transformacji:
- Centralne władztwo podatkowe – podatki są nakładane ustawami. Konstytucja RP z 1997 roku jest typowa dla państw unitarnych. Niektóre uprawnienia delegowane są dla gmin w kwestiach podatkowych, co umożliwia prowadzenie ograniczonej lokalnej polityki podatkowej. Stan ten obowiązuje współcześnie.
- Zasada przyzwoitej legislacji. Zmiany ustrojowe tworzyły luki w nieprzystosowanym prawie podatkowym, stąd pojawiła się możliwość nadużywania władzy i naruszania interesów obywateli w kwestiach podatkowych. Wprowadzona zasady przyzwoitej legislacji wyklucza wprowadzanie podatków z mocą wstecz (‘’lex retro non agit’’) oraz zobowiązuje do ‘’vacatio legis’’.
- Zasada ‘’vacatio legis’’ – podatnik podatku dochodowego od osób fizycznych musi dowiedzieć się o ewentualnych zmianach co najmniej 30 dni przed kolejnym rokiem rozliczeniowym. W ostatnich latach zasada ta została rozszerzona na zmiany w całym systemie podatkowym.
- Zasada praw nabytych – respektowanie jej dotyczyło nie tylko ulg, ale też wysokości należnego podatku, np. z tytułu wypłaconych w bieżącym roku podatkowym dywidend za rok poprzedni. Niejasne przepisy zobowiązywały Ministerstwo Finansów do interpretowania na korzyść podatników i były przedmiotem wielu orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego.
- Zasada koncentracji systemu podatkowego – dochody podatkowe kumulowane są za pomocą kilku wiodących podatków, które stanowią około 90% całości dochodów państwa. Natomiast budżety gmin gromadzą dochody za pomocą kilku podatków lokalnych.
- Zasada zróżnicowania źródeł dochodów podatkowych – umożliwia sprawiedliwe rozłożenie ciężaru podatkowego, dzięki czemu zapewnia bezpieczeństwo finansowe państwa i pewność wpływów budżetowych.
- Zasada opodatkowania dochodów – pomaga w indywidualizacji ciężaru podatkowego zgodnie z zasadzą sprawiedliwości podatkowej oraz występuje jako funkcja stymulacyjna (ulgi).
- Zasada progresji opodatkowania dochodów – wprowadzenie progresywnego podatku dochodowego od osób fizycznych pomimo sprzeciwu wielu ekonomistów i polityków już w 1992 roku.
- Zasada harmonizacji systemu podatkowego z Unią Europejską – w pracach nad pomysłem optymistycznie założono wejście Polski do Unii Europejskiej. Harmonizacja dotyczy podatków pośrednich, czyli VAT i akcyzy (S. Owsiak 2016, s. 16-18).
Specyfika podatku dochodowego Podstawa opodatkowania, czyli dochód podlegający opodatkowaniu to, w najprostszym ujęciu, różnica między przychodami podatkowymi a kosztami ich uzyskania. Jakość systemu podatkowego nierzadko wywołuje problemy wśród małych i średnich przedsiębiorstw. Dzieje się tak głównie poprzez zapisy wyłączające:
- niektóre kategorie kosztów z kosztów uzyskania przychodu,
- określone przychody z przychodów opodatkowanych.
Dla osób prowadzących przedsiębiorstwa istotniejsze są koszty niebędące kosztami uzyskania przychodów, ponieważ wpływają one bezpośrednio na zwiększenie zobowiązania podatkowego (J. Iwin-Garzyńska 2014, s. 580, 588).
Bibliografia
- Brzeziński B. (1999). Prawo podatkowe, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń, s. 38-40.
- Iwin-Garzyńska J. (2014). Przychody i koszty nieuznawane przez system podatku dochodowego w ocenie polskich przedsiębiorstw "Uwarunkowania rynkowe rozwoju mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Mikrofirma 2014", Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług, nr 111, s. 580, 588).
- Litwińczuk H.(2003). Prawo podatkowe przedsiębiorców, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, s. 22-29.
- Milszewski R. (red.)(2003)Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, s. 424-430.
- Owsiak S. (2016). System podatkowy Polski w okresie transformacji – próba oceny Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H. Oeconomia, nr 1, s. 16-18).
- Pach J. (2016). Podatkowe uwarunkowania przedsiębiorczości w teorii i praktyce gospodarczej Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, nr 30.1, s. 76-85.
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, (Dz. U. Nr 78, poz. 483) art. 217.
- Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), art. 6.
Autor: Agnieszka Miszczyszyn, Mariola Kała
 |
Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu. |
