Racjonalizm

Racjonalizm (łac. ratio - rozum, rationalis - rozumny, rozsądny) - jeden z głównych nurtów filozofii, którego prekursorem był René Descartes (1596-1650) francuski filozof, który uważał że człowiek jest podmiotem myślącym, cogito ergo sum myślę, więc jestem - credo filozofii Kartezjusza".Racjonalizm jest próbą określenia natury rozumności i delimitacji jej zasięgu oraz określenia cech, które owa rozumność musi spełniać. Racjonalizm w każdej swej odmianie widzi w rozumie wysoką wartość nie tylko poznawczą, ale wręcz moralną".

Racjonalizm jest dosyć prostym sposobem myślenia, który wyróżnia przekonanie, że wiedzę można zdobywać poza doświadczeniem. W rzeczywistości racjonalizm zasadniczo funkcjonuje z założeniem, że doświadczenie nie jest konieczne do zdobywania wiedzy. Większość z nas pewnie słyszała wyrażenie bądź racjonalny; szczególnie gdy reagujemy zbyt emocjonalnie. Dzieje się tak wtedy, gdy nasze motywacje są inspirowane przez rzeczy, które niekoniecznie mają wiele lub nawet żadnego sensu dla innych lub jest oczywiste, że nasza perspektywa jest wypaczona z powodu naszych uczuć, emocji. Podobnie jak nasze uczucia, również nasze zmysły mogą pokazywać wypaczone postrzeganie rzeczywistości, na przykład iluzje optyczne - nasze poczucie prawdy nie jest prawdziwe, więc nie jesteśmy racjonalni.

TL;DR

Racjonalizm to filozoficzny nurt, który uznaje rozum za główne źródło wiedzy. Opiera się na przekonaniu, że można zdobywać wiedzę poza doświadczeniem. Filozofowie racjonalistyczni, tak jak Kartezjusz czy Leibniz, uważają, że wszystko co istnieje ma racjonalne wytłumaczenie i może być zrozumiane przez rozum. Racjonalizm różni się od empiryzmu, który twierdzi, że doświadczenie zmysłowe jest podstawą wiedzy. Racjonalizm opiera się na dedukcji, ideach wrodzonych i roztropności, podczas gdy empiryzm na zmysłach i indukcji.

Racjonalizm filozoficzny

Racjonalizm był filozoficznym sposobem myślenia na przykład u: Arystotelesa, Kartezjusza, Platona, Leibniz, Kanta itd., zgodnie z którym rozum jest jedynym źródłem wiedzy. Wszystko co istnieje ma rację bytu i dlatego może być zrozumiałe. Racjonalizm odrzuca wszelkie metafizyczne wyjaśnienia i jest przeciwny mistycyzmowi i spirytualizmowi. Racjonalizm jest sposobem myślenia, w którym wszystko co istnieje, ma racjonalne wytłumaczenie i może być opisane przez ludzki rozum, dlatego przyzwala na wykorzystanie rozumu we wszystkich działaniach związanych z wiedzą. Racjonalizm jest również postawą umysłu, który ceni lub ufa tylko rozumowaniu.

Sposoby nabywania wiedzy w racjonalizmie

W racjonalizmie wiedza jest zdobywana na trzy sposoby:

• Dedukcja co oznacza stosowanie zasad do wyciągania wniosków. Racjonalizm odnosi się do matematyki i logiki, co oznacza że istnieje obliczone i uzasadnione podejście do wniosków lub prawdy; na przykład znalezienie powierzchni prostokąta, w przypadku każdego prostokąta jest stosowana ta sama zasada.
• Idee wrodzone to koncepcja, w której rodzimy się z podstawowymi prawdami lub doświadczeniami po innym życiu, z którym się rodzimy, te idee mogą również pochodzić od Boga. Idee wrodzone są również pomysłami z którymi się rodzimy i w pewien sposób kształtują naszą osobowość.
• Rozsądekczyli użycie logiki, aby dojść do wniosku. Podczas gdy dedukcja opiera się na zasadach lub formułach w celu znalezienia odpowiedzi, rozum oferuje różne sposoby na wyciągnięcie wniosków lub znalezienie prawdy

Racjonalizm a Empiryzm

W historii filozofii od zawsze toczyły się spory o to skąd ostatecznie bierze się nasza ludzka wiedza. Empirycy zawsze twierdzili, że doświadczenie zmysłowe jest ostatecznym punktem wyjścia dla całej naszej wiedzy. Zmysły dostarczają nam wszystkich danych o świecie, bez tego nie byłoby żadnej wiedzy. Percepcja rozpoczyna proces, a z tego procesu pochodzą wszystkie nasze przekonania.

Empiryzm posiada ten sens, że tylko doświadczenie rodzi wszystkie nasze przekonania i wiedzę. Naturalne jest, że zmysły (wzrok, słuch, dotyk, zapach i smak) są jedynym źródłem i ostatecznym fundamentem wiary. Nie wszyscy filozofowie są przekonani do tego stwierdzenia. Wydaje się, że mamy pewne przekonania, których nie da się odczytać z doświadczenia zmysłowego ani udowodnić dzięki jakiejś percepcji.

Racjonaliści natomiast twierdzą, że ostatecznym punktem wyjścia dla całej wiedzy nie są zmysły, lecz rozum. Twierdzą również, że bez zasad i kategorii dostarczonych przez rozsądek, nie moglibyśmy w żaden sposób zinterpretować naszego doświadczenia zmysłowego, ponieważ mielibyśmy do czynienia z jedynym wielkim niezróżnicowanym wirem wrażeń, zupełnie nic nie znaczącym. Racjonaliści sądzą, że wszystkie nasze racjonalne przekonania oraz cała ludzka wiedza, składają się z pierwszych zasad i wrodzonych koncepcji - rodzimy się z kilkoma podstawowymi pojęciami lub kategoriami w naszych umysłach gotowych do użycia. Racjonalizm funkcjonuje dzięki trzem podstawowym zasadom: dedukcja, idee wrodzone i rozsądek.

Empiryzm natomiast wykorzystuje sceptycyzm, który odrzuca zasady racjonalizmu oraz uważają, że nasze idee pochodzą wyłącznie z doświadczenia zmysłowego. Empirycy odrzucają pojęcie idei wrodzonych, indukcja jest najważniejsza zasadą empiryzmu, podobną do tego, jak istotny jest rozum dla racjonalistów.

"W węższym znaczeniu racjonalizm jest przeciwstawiany empiryzmowi: podkreśla poznawczą rolę rozumu, wynosząc ją ponad rolę zmysłów. Przez racjonalizm szeroki natomiast rozumie się taki, który wchłonął empiryzm i podkreśla poznawczą rolę rozumu i zmysłów, przeciwstawiając się wtrętom irracjonalistycznym, nieznajdującym oparcia ani w świadectwie doświadczenia, ani w rozumowaniu".

Racjonalizm — artykuły polecane

Pragmatyzm — Psychologia poznawcza — Empatia — Hierarchia wartości — Nominalizm — Daniel Kahneman — Metafora organizacji — Relatywizm kulturowy — Socjalizacja

Bibliografia

• Carruthers P., Macdonald C. (2015), What is empiricism, Aristotelian Society Supplementary Volume, Tom 64, s. 66-72
• Drozdowicz D. (2014), Kartezjański racjonalizm zrozumieć Kartezjusza, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań
• Jedynak A. (2013), Przegląd filozoficzny, Ajdukiewicz: granice racjonalizmu, Komitet Nauk Filozoficznych PAN; Wydział Filozofii i Socjologii UW, Warszawa, nr 4, s. 365
• Kopania J. (2020), Kartezjusz, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin
• Longworth G. (2020), Rationalism and Empricism, University of Warwick
• Markie P. (2017), Rationalism vs Empiricism, Stanford Encyclopedia of Philosophy
• Nowik A. (2012), Kartezjańskie sformułowanie cogito ergo sum, UKSW, Warszawa
• Paź B. (2020), Racjonalizm, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin
• PWN (2011), Encyklopedia Powszechna PWN, PWN, Warszawa
• Stachewicz K. (2009), Kilka uwag o racjonalności. Wprowadzenie, Osoba i racjonalność, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań

Autor: Monika Kozłowska