Plutokracja

Plutokracja - to ustrój polityczny oraz system sprawowania władzy w państwie, których podstawową zasadą jest posiadanie bogactwa. Inną nazwą na tę formę rządów jest chryzokracja. Termin "plutokracja" pochodzi z greki (πλουτοκρατία - plutokratia) i oznacza "rządy bogatych". Ploutos tłumaczy się jako "bogactwo", natomiast kratos jako "rządy" bądź "zasady".

Pochodzenie terminu

W VIII księdze Państwa Platon opisał plutokrację jako fazę w rozwoju państwowości zachodzącą bezpośrednio po timokracji, czyli władzy ludzi wojska. Jej bezpośrednim skutkiem było wytworzenie się warstwy najbogatszych, tzw. oligarchii. Ta forma rządów prowadzi z kolei, według Platona, do tyranii. Plutokracja byłaby także przedostatnim ogniwem ewolucji (czy raczej: degradacji) państwa od demokracji do tyranii (W. Tatarkiewicz 2011, s. 97-98)

Dwuznaczność

W opracowaniach historycznych plutokracja oznacza polityczną kontrolę, jaką sprawowali najbogatsi przedstawiciele społeczeństwa, m.in. w niektórych miastach-państwach starożytnej Grecji czy włoskich republikach kupieckich w Wenecji, Florencji bądź Genui. W takiej formie oligarchia jest często wynikiem bądź nieumiejętnej polityki timokracji bądź rządów (czy anty-rządów) anarchicznych. W takiej oligarchicznej formie plutokracja przybierała kształt rządów arystokracji.

W drugim uwspółcześnionym znaczeniu - jednoznacznie pejoratywnym - "plutokracja" oznacza negatywny wpływ najbogatszych na przebieg procesów politycznych we współczesnych formach państwowości. Często wiąże się z różnymi wariantami korupcji, lobbingu bądź innych form finansowego przekupstwa. Współcześnie odnotowuje się coraz więcej przypadków wywierania przez bogatych presji na rządzących w celu uzyskania korzystnej dla ich interesu legislacji (np. w sprawie konkretnej ustawy, przynoszącej określone profity dla danej firmy). Warto zaznaczyć, że znakomita większość demokracji parlamentarnych Europy Zachodniej oraz Stanów Zjednoczonych dopuszcza gromadzenie przez rozmaite partie polityczne odpowiednich datków i darowizn od prywatnych osób. Podobny precedens ma miejsce w Stanach Zjednoczonych, gdzie jednak w ostatnim czasie podjęto wysiłki na rzecz reformy systemu finansowania kampanii wyborczych. Mają one na celu przede wszystkim zapobieganie wszelkiego rodzaju patologiom i nadużyciom ze strony władzy (J. Winters 2011, s. 567-569)

Propaganda nazistowska i komunistyczna

W propagandowym żargonie nazistowskich Niemiec oraz bloku państw komunistycznych "plutokracja" stanowiła poręczne pojęcie-hasło mające za zadanie przedstawić, tzw. państwa zachodnie w złym świetle - jako opierające swą politykę na wyzysku biednych przez bogatych. Imperializm, zarzucany Zachodowi, wiązał się według komunistów bezpośrednio z plutokracją, nastawioną na zarobek i kolonizację słabszych przez silniejszych (dysponujących siłą - bogactwem). W przypadku propagandy nazistowskiej hasło "plutokracja" odnoszone było przede wszystkim do niszczycielskiego (wobec odbudowujących się po pierwszej wojnie światowej Niemiec) działania narodu żydowskiego (C. Blamires, 2006, s. 522-524)

Rozumienie współczesne

Według kanadyjskiej badaczki Chrystie Freeland, autorki Plutocrats: The Rise of the New Global Super-Rich and the Fall of Everyone Else, współczesne panowanie plutokracji w krajach rozwiniętych wynika z powszechnego przyzwolenia dzisiejszego społeczeństwa na władzę bogatych, wynikającego z zakorzenienia się kapitalistycznego wzorca polityki w świadomości społeczeństw zachodnich. Inną przyczyną jest, zdaniem socjolożki, dominujący dziś konsumpcjonistyczny model współczesności, w którym najważniejszą rolę odkrywa własny interes (self-interest) dający odpowiednią pozycję społeczną i szansę zawodowej mobilności, przede wszystkim awansu społecznego oraz wzrostu finansowego poprzez nieograniczone możliwości poszerzania kapitału (Ch. Freeland 2012, s. 67)

Plutokracja — artykuły polecane

Państwo opiekuńcze — Czwarta władza — Korupcja — Społeczeństwo obywatelskie — Partykularyzm — Demokracja pośrednia — Think-tank — Komunizm — Leseferyzm

Bibliografia

• Alexis de Tocqueville (1975), Selected letters on politics and society, University of California Press, Berkeley
• Blamires C. (2006), World fascism: a historical encyclopedia, Vol. 1
• Freeland Ch (2012), Plutocrats: the rise of the new global super-rich and the fall of everyone else, Penguin, New York
• Liptak A. (2010), Justices 5-4, Reject Corporate Spending Limit. New York Times
• Mędrzecki W. Materialne uwarunkowania życia społecznego, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, s. 124-125
• Platon, (2003), Państwo, De Agostini Altaya, Warszawa
• Tatarkiewicz W. (2011), Historia filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Webster M. (2010), Plutocracy
• Wielomski A. (2008), Krytyka Kodeksu Napoleona we Francji w XIX wieku Nr 5, s. 212
• Winters J. (2011), Oligarchy, Cambridge University Press

Autor: Aleksandra Wołoszyn