Komunikacja niewerbalna

Komunikacja niewerbalna (ang. nonverbal communication) jest to sposób komunikacji bez słów. Ten rodzaj komunikacji istnieje od ponad miliona lat, a więc jest straszy niż mowa. O istotnym znaczeniu sygnałów niewerbalnych świadczy fakt istnienia ponad miliona świadomych i nieświadomych gestów. Komunikacja niewerbalna dotyczy wszystkich ludzkich zachowań, postaw i obiektów, innych niż słowa, które komunikują wiadomości i posiadają wspólne społeczne znaczenie. Obejmują wygląd fizyczny, ruchy ciała, gesty, wyraz twarzy, ruchy oczu, dotyk, głos, oraz sposób wykorzystywania czasu i miejsca w komunikowaniu się. Nie zawiera jednak gestów, które oznaczają słowa, takich jak w języku migowym, ani słów napisanych lub przekazywanych elektronicznie.

Podział bezsłownej komunikacji

• sygnały wrodzone - stanowią część dziedzictwa biologicznego,
• sygnały dziedziczone - stanowią część dziedzictwa genetycznego,
• sygnały wyuczone - stanowią część dziedzictwa kulturowego.

Badania naukowe dotyczące komunikacji niewerbalnej

Antropolog Albert Mehrabian odkrył, że w procesie komunikacji interpersonalnej 7% to informacje przekazywane za pomocą słów, 38% to brzmienie głosu, a aż 55% to zachowania niewerbalne. Wyniki amerykańskiego psychologa Roy'a Birdwhistella potwierdzają wyżej wymienioną tezę. Według niego 35% jest to informacja słowna, a 65% to ekspresja niewerbalna. Na podstawie tych danych opracowana została zasada skutecznego przekazu 10/30/60:

• w 10% skuteczny przekaz zależy od tego co mówimy,
• w 30% skuteczny przekaz jest konsekwencją tego jak mówimy,
• w 60% skuteczny przekaz zależy od mowy ciała.

Dane te świadczą o tym, że mówimy dzięki organom mowy, ale rozmawiamy całym ciałem. Komunikacja niewerbalna kreuje pierwsze wrażenie o człowieku, ponieważ 99% opinii o ludziach powstaje w pierwszych 90 sekundach kontaktu. Ponadto komunikacja ta wywiera pięciokrotnie większy wpływ niż słowa.

Funkcje komunikatów niewerbalnych

Niewerbalne aspekty porozumiewania się pełnią istotne funkcję komunikacyjne. Istnieje wiele klasyfikacji komunikatów niewerbalnych np. klasyfikacja Knappa i klasyfikacja Argyle'a.

• Funkcja semantyczna - zachowania mające samodzielne znaczenie lub powodujące zmianę znaczeń zawartych w kanale werbalnym. Podfunkcje: akcentowanie, zaprzeczanie, rozszerzanie znaczenia.
• Funkcja syntaktyczna - dzieląca się na: organizacja sekwencji wypowiedzi i segmentacja procesu konwersacji oraz synchronizację zachowań rozmówców.
• Funkcja pragmatyczna - polega na zastosowaniu komunikacji niewerbalnej do oddziaływania na zachowania partnera.
• Funkcja regulacji konwersacji - wiąże się z organizacją konwersacji.

Klasyfikacja Knappa - analiza relacji między zachowaniami niewerbalnymi i werbalnymi:

• Powtarzanie - kanałem niewerbalnym przekazujemy jednocześnie informacje zawarte w wypowiedzi słownej,
• Zastąpienie - zamiast słów przekazujemy informacje za pomocą mowy ciała, która oznacza to samo,
• Regulacja konwersacji - ustalanie kolejności wypowiedzi,
• Akcentowanie tekstu mówionego - ruchy głowy, rąk, mogą podkreślać znaczenie wypowiadanych słów przez obrazowanie,
• Maskowanie - mowa niewerbalna mająca na celu ukrycie prawdziwych uczuć, przekonań czy myśli.

Klasyfikacja Argyle'a:

• Komunikowanie interpersonalnych postaw i emocji - mowa niewerbalna służy odzwierciedleniu stosunku człowieka do otoczenia. Przejawia się to poprzez wyraz twarzy, ton głosu, spojrzenia, przyjmowanie odległości. Komunikacja niewerbalna wiąże się więc przede wszystkim z komunikacją emocjonalną.
• Samoprezentacja - poprze ubiór, fryzurę, rekwizyty, sposób wypowiadania się, czy też styl zachowania ludzie wysyłają komunikaty informujące o statusie społecznym, ekonomicznym, o osobowości, itd.
• Rytuał - pewne zachowania mowy niewerbalnej służą podtrzymywaniu dobrych relacji z innymi. Może to być rytuał powitania lub pożegnania. Do rytuałów zaliczymy także promocje, immatrykulacje, czy też honorowe wręczenie nagród, wiążące się z konkretnymi normami dotyczącymi ubioru i zachowania się.
• Podtrzymywanie komunikacji werbalnej - wypowiedź zależy od takich czynników jak: akcent, ton głosu, szybkość i płynność mówienia. Dzięki temu wypowiedź staje się kompletna i łatwiejsza do zrozumienia.

Zasady interpretacji komuników niewerbalnych

• Zasada 1 - istnieje pięć ogólnych kryteriów, które interpretują komunikaty niewerbalne. Są to: postawa, mimika, gesty, dystans i ton.
• Zasada 2 - większość zachowań niewerbalnych interpretujemy nieświadomie. Niezarejestrowane świadomie informacje wzbudzą określoną reakcję emocjonalną.
• Zasada 3 - istotnym elementem jest werbalizacja tego co zostanie zauważone. W głowie ubieramy więc swoje spostrzeżenia w słowa. Dzięki temu możemy sobie uświadomić jak zachowania pewnej osoby wpływają na naszą ocenę.
• Zasada 4 - należy wszystkie gesty poddawać interpretacji. Zespoły gestów dają nam lepszy obraz drugiej osoby.
• Zasada 5 - należy zwracać uwagę na spójność słów z gestami. Jeśli gesty przeczą słowom, ludzie częściej wierzą zachowaniom niewerbalnym.
• Zasada 6 - nie ma uniwersalnego słownika gestów. Nie można jednoznacznie przypisać gestom określonego znaczenia. Ważne jest by uwzględniać różnice kulturowe i różnice indywidualne.
• Zasada 7 - należy mieć na uwadze wpływ sytuacji na zachowanie.
• Zasada 8 - interpretując zachowania niewerbalne należy zadawać pytania kontrolne. Konfrontujemy wtedy uzyskane odpowiedzi z zaobserwowanymi zachowaniami.
• Zasada 9 - należy wziąć pod uwagę wpływ naszych zachować niewerbalnych na zachowania innych osób.
• Zasada 10 - należy w pierwszej kolejności mieć świadomość własnych zachowań niewerbalnych i trafnie je interpretować.

Style komunikacji niewerbalnej

• tendencja afiliatywna - bliski dystans, dotyk, kontakt wzrokowy, uśmiech
• tendencja nominatywna - wyprostowana postawa, uniesiona głowa, szybka mowa, jednostronna komunikacja werbalna

Kryteria interpretacji komunikacji niewerbalnej

• mimika - kontakt wzrokowy, usta, uszy, nos. Mimika jest kanałem przekazu informacji na który zwraca się największą uwagę. Ten rodzaj komunikacji najłatwiej zaobserwować. Twarz jest głównym źródłem informacji o emocjach. Dzięki stosowaniu technik kierowania mimiką można otrzymać następujące efekty: intensyfikować emocje, deintensyfikować emocje, neutralizować emocje, maskować emocje.
• pantomimika (gestykulacja) - ruchy skoordynowane są z mową i stają się częścią procesu komunikowania się.
• proksemika (relacje przestrzenne) - jest to wytwór kultury człowieka, dotyczącej przestrzeni społecznej, indywidualnej i planowania jej przez człowieka. Istotną sprawą jest relacja przestrzenna zachodząca pomiędzy jednostką lub grupą, a przestrzenią. Kulturę tą możemy podzielić na: infrakulturę, prekulturę i mikrokulturę.
• czynniki paralingwistyczne - ton głosu, tempo mowy, intonacja, dźwięki nieartykułowane
• czynniki społeczno - personalne - społeczne: status społeczny, wykształcenie, zawód; personalne: wygląd zewnętrzny, zapach.

TL;DR

Komunikacja niewerbalna to sposób komunikowania się bez słów. Jest ona istotna i wpływa na pierwsze wrażenie o człowieku. Badania naukowe pokazują, że większość komunikacji to zachowania niewerbalne, a nie słowa. Komunikacja niewerbalna pełni różne funkcje, takie jak semantyczna, syntaktyczna, pragmatyczna i regulacyjna. Istnieją również różne style komunikacji niewerbalnej. Interpretacja komunikacji niewerbalnej wymaga uwzględnienia różnych kryteriów, takich jak mimika, pantomimika, proksemika i czynniki paralingwistyczne i społeczno-personalne.

Komunikacja niewerbalna — artykuły polecane

Zasady komunikowania werbalnego — Perswazja — Przeszkoda w komunikacji — Komunikacja społeczna — Komunikacja — Komunikowanie interpersonalne — Komunikacja interpersonalna — Manipulacja — Manipulacja językowa

Bibliografia

• Dobek-Ostrowska B. (1998), Współczesne systemy komunikowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Griffin R.W. (2017), Podstawy zarządzania organizacją, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Jarmołowicz E. (2003), Komunikacja niewerbalna:rola gestów ilustrujących w komunikacji, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań
• Morreale S.P., Spitzberg B.H., Barge J.K. (2003), Komunikacja między ludźmi - motywacja, wiedza i umiejętności, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa
• Potocki A., Winkler R., Żbikowska A. (2003), Technika komunikacji w organizacjach gospodarczych, Difin, Warszawa
• Sobczak B. (2009), Retoryka a niejęzykowe środki komunikacji, Poznańskie Studia Polonistyczne Seria Językoznawcza, nr 15, Poznań
• Stoner J., Freeman R., Gilbert D. (2001), Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Załazińska A. (2006), Niewerbalna struktura dialogu, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków

Autor: Katarzyna Batko, Aleksandra Wrona, Karolina Nenko