Stosunek przysposobienia

Stosunek przysposobienia
Polecane artykuły
Zdolność do czynności prawnych Osoba fizyczna Cesja wierzytelności Posiadanie Służebność Ubezwłasnowolnienie Sąd arbitrażowy Interes prawny Postępowanie cywilne

Stosunek przysposobienia (łac. adoptio) zwany także usynowieniem, to stosunek prawny, a dokładniej prawnorodzinny powstający między przysposabiającym a przysposobionym, który w świetle prawa przybiera postać stosunku jaki istnieje między rodzicami i dziećmi. (art. 121 § 1 KRO). W ten sposób przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego. (art. 121 § 2 KRO) Ponadto ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego. (art. 121 § 3 KRO) Celem stosunku przysposobienia jest stworzenie takich więzi jakie istnieją w rodzinie naturalnej. Stosunek przysposobienia determinowany jest naczelną zasadą prawa rodzinnego- zasadą dobra dziecka. Zgodnie z art. 114 § 1 KRO przysposobić można osobę małoletnią tylko dla jej dobra. Jest to instytucja niemajątkowa o charakterze prawno-rodzinnym. Realizuje się w wyniku woli osób zainteresowanych na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu opiekuńczego. Orzeczenie jest skuteczne (skuteczność) erga omnes (wobec wszystkich) i wywołuje skutek ex tunc (skutek wsteczny).

Bezskuteczne jest przysposobienie własnego dziecka lub dziecka uprzednio przysposobionego.

Przesłanki przysposobienia

• Związane z przysposabianym

1. małoletniość (art. 114 § 1 KRO),
2. zgoda przysposabianego (art. 118 § 1 KRO),
3. dobro przysposabianego.

• Związane z przysposabiającym

1. zgoda na przysposobienie, wyrażana przez złożenie wniosku o orzeczenie przysposobienia (art. 117 § 1 KRO),
2. odpowiednia różnica wieku (art. 114 1 § 2 KRO),
3. pełna zdolność do czynności prawnych (art. 114 1 § 1 KRO),
4. kwalifikacje osobiste (art. 114 1 § 1 KRO),
5. świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny (art. 114 1 § 1 KRO)
6. możliwość wychowania przysposobionego przez przysposabiającego bez nadmiernego dla niego uszczerbku, zwłaszcza na zdrowiu.

• Dotyczące innych osób – wyrażenie zgody przez:

1. rodziców dziecka, które ma być przysposobione - wyrażenie zgody na przysposobienie dziecka ma charakter złożony- prawo osobiste i stanowi wyraz wykonywania władzy rodzicielskiej (dopiero po 6 tygodniach od urodzenia, można ją odwołać przed wszczęciem sprawy.Zgoda rodziców nie jest wymagana: jeżeli rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, są nieznani, porozumienie się z nimi napotyka ciężkie do przezwyciężenia trudności, nie jest potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sad a władza rodzicielska nie została mu przyznana,
2. małżonka przysposabiającego,
3. opiekuna dziecka jeżeli dziecko pozostaje pod opieką, (art. 120 KRO). Sąd opiekuńczy może ze względu na szczególne okoliczności i dobro dziecka orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna.

Dokonanie przysposobienia

Istnieją dwa tryby dokonania przysposobienia: kontraktowy i sądowy (w Polsce przysposobienie następuje w trybie sądowym).

Elementy konieczne dla powstania stosunku przysposobienia

• orzeczenie sądu opiekuńczego w postępowaniu na żądanie przysposabiającego (art. 117 § 1 KRO),
• zgoda przysposabianego, który ukończył 13 lat (art. 118 § 1 KRO),
• uczestnikami są osoby, których zgoda potrzebna jest do przysposobienia, wyjątki; nie wzywa się na rozprawę rodziców, którzy wyrazili zgodę blankietową, sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze

Postanowienie orzekające jest skuteczne erga omnes, ex nunc, ma charakter konstytutywny.

Rodzaje przysposobień

Klasyfikacja ze względu na ilość osób przysposabiających:

• przysposobienie przez jedna osobę,
• przysposobienie wspólne dokonane przez dwie osoby, dopuszczalne, gdy przysposabiający są małżeństwem (art. 115 § 1 KRO) każdego małżonka orzeczone oddzielnie.

Klasyfikacja ze względu na charakter stosunku między przysposabiającym, a przysposobionym:

Przysposobienie niepełne (adoptio minus plena) zgodnie z art. 124 § 1 KRO konieczne jest żądanie przysposabiającego i zgoda właściwych osób. W wyniku przysposobienia ustaje władza rodzicielska rodziców, uzyskuje ją zamiast nich przysposabiający. Tworzy się stosunek pokrewieństwa między przysposabiającym a przysposabianym, nie rozciągający się na rodzinę przysposabiającego. Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego. Jeżeli nie zostają zniweczone powiązania rodzinne przysposobionego z jego rodziną naturalną, nie ulega wygaśnięciu obowiązek alimentacji. Przysposobienie wywiera skutki dla obojga małżonków, jeżeli przysposabia tylko jeden z nich drugi wchodzi w stosunek powinowactwa. W akcie urodzenia przysposobionego dokonuje się wzmianki o przysposobieniu. Przysposobiony traci stan cywilny i nabywa nowy stan cywilny, również nazwisko przysposabiającego.

Przysposobienie pełne (adoptio plena) jak mówi art. 121 § 1 KRO jest to stosunek, jak między rodzicami a dziećmi, w którym przysposobiony nabywa nowy stan cywilny, ale nie traci on dotychczasowego. Przysposobienie nie wyklucza wszczęcia postępowania w celu ustalenia ojcostwa. Przysposobiony traci prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa z biologicznymi rodzicami, nabywa nowe prawa i obowiązki względem osób przysposabiających. Zyskuje nowe nazwisko.

Przysposobienie całkowite (adoptio plenissima) zgodnie z art. 124 § 2 KRO nierozwiązywalne, stanowi najdalej rozwiniętą formę przysposobienia. Przysposobiony traktowany jest jak dziecko naturalne przysposabiających, zerwane zostają wszelkie więzi rodzinne z rodzicami biologicznymi.Przysposobiony traci całkowicie swój dotychczasowy stan cywilny, a zyskuje nowy związany wyłącznie z nową rodziną.

Nie jest dopuszczalne uznanie przysposobionego, unieważnienie uznania, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia (art. 124 1 KRO). Sporządzony zostaje nowy akt urodzenia przysposobionego, w którym rodziców wpisuje się przysposabiających. Dotychczasowy akt urodzenia nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów, chyba że zażąda tego są w związku ze sprawą, w której uzna to za konieczne, rozwiązanie przysposobienia całkowitego nie jest dopuszczalne (art. 125 1 § 1 KRO).

Przysposobienie zagraniczne Przysposobienie powodujące zmianę miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić tylko wtedy, gdy w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne. (art. 114 2 § 1 KRO)

Przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego W tej sytuacji stosujemy przepisy art. 119 KRO, w którym mowa o tym że rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Wtedy nie przysługuje im władza rodzicielska i prawo do kontaktów z dzieckiem. Mogą odwołać taką zgodę przez oświadczenie przed sądem opiekuńczym, ale wcześniej niż wszczęcie sprawy. Przepisy te mają również zastosowanie jeżeli jedno z rodziców wyraziło taką zgodę, a zgoda drugiego nie jest do przysposobienia potrzebna oraz, gdy rodzice przysposabianego są nieznani albo nie żyją. Natomiast nie stosujemy gdy porozumienie się z drugim rodzicem napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Rozwiązanie stosunku przysposobienia

Przysposobienie z natury rzeczy i z założenia ustawodawcy to stosunek podobny do nierozwiązywalnego stosunku rodzice – dzieci, jednak istnieje możliwość rozwiązania powiązań między przysposabiającym i przysposobionym. Rozwiązanie następuje na specjalnych warunkach i tylko w określonych prawem przypadkach. Rozwiązanie przysposobienia powstaje na skutek orzeczenia sądu, niedopuszczalne jest jego rozwiązanie w drodze umowy.

Można rozwiązać jedynie przysposobienie niepełne i pełne (art. 125 § 1 KRO); nie jest dopuszczalne rozwiązanie przysposobienia całkowitego (art. 125 1 § 1 KRO).Przysposobienie niepełne oraz pełne wygasa ex lege w wypadku ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa przysposabiającego, po orzeczeniu przysposobienia.

Przesłanki rozwiązania stosunku przysposobienia

• pozytywna: z ważnych powodów przysposobiony jak i przysposabiający mogą żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd (art. 125 § 1) np. głęboki rozkład więzi rodzicielskiej
• negatywne: dobro małoletnich dzieci, przesłanka winy- nemo turnitudinem suam allegans- nikt nie może powoływać się na własna niegodziwość

Skutki rozwiązania stosunku przysposobienia

1. w zakresie stanu cywilnego – Przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz otrzymane w związku z przysposobieniem imię lub imiona. Jednak z ważnych powodów sąd może postanowić o powrocie do wcześniejszego nazwiska. (art. 126 § 2)
2. w zakresie władzy rodzicielskiej – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia ustaje władza przysposabiających nad przysposobionym –odżywa władza rodzicielska biologicznych rodziców.
3. w zakresie prawa spadkowego – przysposobiony dziedziczy po swoich naturalnych krewnych i odwrotnie
4. w zakresie obowiązku alimentacyjnego (alimenty) – sąd może w razie rozwiązania stosunku przysposobienia:
   • nie utrzymać w mocy obowiązków alimentacyjnych przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka, mają zarobkowe i majątkowe możliwości pełnego zaspokojenia potrzeb dziecka,
   • określić wysokość alimentów należnych dziecku od przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka nie mają w ogóle możliwości zaspokojenia jego podstawowych potrzeb,
   • orzec ogólnie, iż utrzymuje w mocy obowiązki alimentacyjne przysposabiających, gdy ustali, że rodzice dziecka mogą jedynie częściowo zaspokoić potrzeby dziecka.

Bibliografia:

• Ciszewski J., Stępień-Sporek A. (2002). Prawo cywilne. Część ogólna, prawo rzeczowe i prawo rodzinne w pytaniach i odpowiedziach, Lexis Nexis, Warszawa
• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Morawska E.H. (2016). Europejska konwencja o przysposobieniu dzieci jako instrument wspólnych zasad państw członkowskich Rady Europy w sprawach o przysposobienie dzieci. , Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Zeszyty Prawnicze
• Panowicz-Lipska J. (1985). Zgoda na przysposobienie, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Smyczyński T. (2004). Prawo rodzinne i opiekuńcze, Wyd. C.H.Beck, Warszawa
• Smyczyński T. (1985). Stosunek alimentacyjny a zobowiązaniowy , Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Tryniszewska K. (2012). Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Komentarz , Lexis Nexis, Warszawa
• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U. 1964 Nr 9 poz. 59
• Wróbel M. (2005). Problem pochodzenia i przysposobienia dziecka w prawie kanonicznym, Roczniki Nauk Prawnych, Nr 2

Autor: Małgorzata Zawartka, Agata Wadowska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.