Rezerwat przyrody

Rezerwat przyrody jest jedną z dziesięciu form ochrony przyrody w Polsce. Została ona wyodrębniona i opisana w Ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r.

• rezerwaty ścisłe, w których ingerencja człowieka ogranicza się jedynie do interwencji w przypadku kataklizmów (np. przewrócone drzewo). Ich ochrona ścisła ma zapewnić nienaruszenie obszarów rezerwatu. Realizują cele naukowe i dydaktyczne, a odwiedzać go można za specjalnym pozwoleniem.
• rezerwaty częściowe, w których ingerencja człowieka ma na celu odbudowę lub pielęgnacje obiektów przyrody na terenie rezerwatu. Można go odwiedzać przestrzegając regulaminu.

Zgodnie z Art. 13 Ustawy o ochronie przyrody "obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub małozmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi ".

TL;DR

Artykuł opisuje rezerwaty przyrody w Polsce. Wyróżnia się rezerwaty ścisłe i częściowe, które mają na celu ochronę i pielęgnację przyrody. Każdy rezerwat musi mieć plan ochrony, który określa cele, zagrożenia i inne działania. W Polsce znajduje się 1501 rezerwatów, z czego najwięcej jest rezerwatów leśnych. Najstarszym rezerwatem jest Rezerwat Cisy Staropolskie, a unikalnym rezerwatem jest Rezerwat Groty Kryształowe w Kopalni Soli "Wieliczka".

Tworzenie rezerwatu przyrody

Osobą upoważnioną do utworzenia, na terenie obszarów wyodrębnionych w ustawie, rezerwatu przyrody jest regionalny dyrektor ochrony środowiska. Formalnie, odbywa się to poprzez wydanie aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, który określa :

1. nazwę rezerwatu,
2. granice rezerwatu lub jego położenie,
3. cele ochrony,
4. rodzaj, typ i podtyp rezerwatu przyrody,
5. organ sprawujący nadzór nad rezerwatem,

Każdy rezerwat przyrody musi zostać objęty planem ochronnym w formie aktu prawnego. Sporządza się go w celu zagwarantowania efektywnej ochrony cennym obszarom znajdującym się na terenie rezerwatu, przez okres 20 lat. Osobą upoważnioną do formułowania planu jest regionalny dyrektor ochrony środowiska lub zarządzający rezerwatem, po wcześniejszym uzgodnieniu.

Plan ochronny powinien zawierać m.in:

• cele ochrony;
• możliwe zagrożenia oraz sposoby ich eliminacji, ograniczenia;
• zakres prac dot. ochrony obszaru rezerwatu;
• wyodrębnienie obszarów udostępnianych do celów naukowych, turystycznych, edukacyjnych czy rekreacyjnych;
• wykaz obiektów o znaczeniu historycznym lub kulturowym.

Rodzaje rezerwatów przyrody

Rodzaje rezerwatów przyrody zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody.

Rodzaje rezerwatów przyrody

Lp	Rodzaj	Symbol	Przedmiot ochrony
1	Leśny	L	Dawne puszcze, ich fragmenty lub pozostałości o charakterze pierwotnym, zbiorowiska leśne, stanowiska drzew na granicach zasięgu.
2	Wodny	W	Jeziora, rzeki, potoki i morza wraz z ich fauną i florą.
3	Stepowy	St	Ciepłolubne murawy, w większości występujące na podłożu wapiennym i gipsowym".
4	Słonoroślowy	Sł	Słonorośla nadmorskie i śródlądowe
5	Faunistyczny	Fn	Ssaki, ptaki, gady, płazy, ryby i bezkręgowce - siedliska i populacje.
6	Florystyczny	Fl	Rośliny zarodnikowe i kwiatowe oraz grzyby kapeluszowe i porosty - populacje, siedliska gatunków lub grupy gatunków.
7	Torfowiskowy	T	Gatunki torfowisk niskich, przejściowych i wysokich oraz ich zbiorowiska.
8	Przyrody nieożywionej	N	Odkrywki geologiczne, zjawiska krasowe, gleby, formy skalne, jaskinie, szata naciekowa, stanowiska skamieniałości, przykłady procesów kształtujących powierzchnię ziemi (m.in erozji), utwory geologiczne, wydmy.
9	Krajobrazowy	K	Naturalne krajobrazy, charakterystyczne dla poszczególnych regionów geograficznych, oraz (często) zabytki występujące na danym obszarze.

W Polsce

Według najnowszych danych Głównego Urzędu Statystycznego pod koniec 2018r. na terenie Polski znajdowało się 1501 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 169,6 tys. ha, co stanowiło 0,5% powierzchni kraju. Najwięcej, 40% powierzchni całkowitej stanowią rezerwaty leśne (746), a najmniej rezerwaty słonoroślowe (3) .

Najstarszym rezerwatem przyrody na terenie naszego kraju jest Rezerwat Cisy Staropolskie położony na południowo−wschodnim krańcu zbiorowiska drzew Bory Tucholskie. Na jego terenie, który wynosi 89,63ha, znajduje się jedno z najliczniejszych skupisk cisa w Polsce. Pomimo tego, że obszar ten jest chroniony, liczebność cisa maleje. Według K. Będowskiego jest to spowodowane m.in: nadmiernym zagęszczeniem cisa, obniżeniem poziomu wód gruntowych i ingerencją człowieka (np. pozyskiwaniem kory cisa)

Kopalnia Soli "Wieliczka" w 1978 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na jej terenie znajduje się Rezerwat Groty Kryształowe - pierwszy podziemny rezerwat przyrody nieożywionej, dostępny jedynie w celach naukowych. Należą do niego Dolna Grota Kryształowa (706 m3), Górna Grota Kryształowa (1000 m3) oraz ich otoczenie. O jego unikatowej wartości świadczy pokrycie ścian komór kryształami halitu, czyli solą kamienną o najwyższym poziomie czystości .

Rezerwat przyrody — artykuły polecane

Park narodowy — Świadectwo energetyczne — Selektywna zbiórka odpadów — Wysypisko śmieci — Obszar chronionego krajobrazu — Spis powszechny — Pozwolenie zintegrowane — Strefa wolnocłowa — Żywność ekologiczna

Bibliografia

• Będkowski K., Górski D., (2007), Wykorzystanie archiwalnych zdjęć lotniczych do odtworzenia profilu dokumentacyjnego w rezerwacie przyrody "Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego" w Wierzchlesie, "Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji", nr 17 s. 24
• Chmura J. i in., (2009) Projekt planu ochrony podziemnego rezerwatu przyrody "Groty Kryształowe" w Kopalni Soli Wieliczka, Kraków, s. 4
• Górski M. (red) (2011), Administracja publiczna - człowiek a ochrona środowiska. Zagadnienia społeczno-prawne. Wolters Kluwer, Warszawa
• GUS (2019), Analizy Statystyczne. Ochrona środowiska 2019
• Iszkuło G. (red.) (2012), Zmiany roślinności w rezerwacie "Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego" koło Wierzchlesu w Borach Tucholskich "Sylwan", nr 156 s. 164
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody Dz.U. 2005 nr 60 poz. 533
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880

Autor: Zuzanna Czudaj, Kacper Kowalewski, Martyna Kaleta