Przedstawiciel ustawowy

Przedstawiciel ustawowy - według Kodeksu cywilnego jest to osoba fizyczna, która na mocy ustawy dokonuje czynności prawnych w cudzym imieniu. Takie czynności mają bezpośredni wpływ na osobę reprezentowaną.

Według przepisów prawa za przedstawicieli ustawowych uznaje się:

• rodziców - pod których władzą rodzicielską pozostaje dziecko, o czym stanowi artykuł 98 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;
• opiekuna - którego ustanowił sąd opiekuńczy dla osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej całkowicie, o czym stanowią artykuły 145, 155 i 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;
• kuratora - którego ustanowił sąd opiekuńczy, dla dziecko w przypadku gdy żaden z rodziców nie może występować w jego imieniu lub w innych przypadkach zapisanych w ustawie, o czym stanowią artykuły 99, 145 i 178 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;
• współmałżonka - w sprawach związanych ze zwykłym zarządem majątkiem osobistym jednego z małżonków w przypadku jego przemijającej przeszkody pod warunkiem przebywania wciąż we wspólnym pożyciu, o czym stanowi artykuł 29 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;
• wspólnika spółki cywilnej - każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę, a tym samym jej wspólników, o czym stanowi artykuł 866 Kodeksu cywilnego;
• "osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności" - według artykułu 97 Kodeksy cywilnego taka osoba ma możliwość wykonywać czynności prawne przeważnie z osobami, które korzystają z usług tego przedsiębiorstwa.

Warto zaznaczyć, że przedstawiciela ustawowego nie należy mylić z pełnomocnikiem. Jakkolwiek obie funkcje posiadają bardzo podobne cechy z perspektywy stron czynności prawnych, tak istnieje pomiędzy nimi jedna zasadnicza różnica - umocowaniem do działania przedstawiciela ustawowego jest ustawa lub orzeczenie organu, a w przypadku pełnomocnika jest to oświadczenie osoby reprezentowanej.

TL;DR

Przedstawiciel ustawowy to osoba, która wykonuje czynności prawne w imieniu innej osoby na podstawie ustawy. Przykłady takich przedstawicieli to rodzice, opiekunowie, kuratorzy, współmałżonkowie, wspólnicy spółki cywilnej i osoby czynne w lokalu przedsiębiorstwa obsługującego publiczność. Przedstawiciel ustawowy różni się od pełnomocnika tym, że działa na podstawie ustawy lub orzeczenia organu, a nie na podstawie oświadczenia osoby reprezentowanej. Przedstawicielstwo ustawowe względem nieletnich daje szerokie pole działania, ale większe zobowiązania muszą być realizowane za pośrednictwem lub za zgodą przedstawiciela.

Przedstawicielstwo względem nieletniego

Niewątpliwie najbardziej powszechnym przedstawicielstwem ustawowym jest to sprawowane względem dziecka i nie ma tutaj większego znaczenia czy mówimy o rodzicu, opiekunie, czy kuratorze, ponieważ mechanizm działania po uzyskaniu przedstawicielstwa jest dokładnie ten sam. Ze względu na to, że dzieci do 13 roku życia nie posiadają zdolności do czynności prawnych, a te po ukończeniu 13 roku życia posiadają ograniczoną zdolności do czynności prawnych, to ich przedstawiciele mają bardzo szerokie pole działania.

W zasadzie w przypadku nieletnich do 13 roku życia przedstawiciel powinien wyrażać zgodę nawet na tak błahe czynności jak zakup przysłowiowego soczku w sklepie, ponieważ każda umowa sprzedaży jest czynnością prawną, a czynność wykonana w przypadku, gdy nie ma się do niej uprawnień jest nieważna. W przepisach istnieje jednak furtka, by uniknąć tego typu absurdów i jeżeli zawierana jest umowa należącą do "umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego", to staje się ona ważna w chwili jej wykonania, jeżeli nie doszło do rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Nieletni po 13 roku życia posiada już zagwarantowaną przepisami zdolność do takich czynności jak również dysponowania własnym zarobkiem oraz oddanymi przez przedstawiciela przedmiotami, zatem dysponowanie kieszonkowym oraz drobny handel samodzielnie nabytymi lub otrzymanymi przedmiotami zaczynają być możliwe również z perspektywy formalnej. W przypadku zaciągania zobowiązań pozostaje jednak ograniczenie do drobnych spraw, więc nieletni może mieć problem z zaciągnięciem większych zobowiązań (np. zakupem laptopa czy telefonu), ponieważ ma do niego prawo tylko w związku z dysponowaniem własnym zarobkiem, a więc sprzedający mógłby poprosić o przedstawienie dowodu na to, że dysponuje samodzielnie zarobionymi pieniędzmi. Co istotne, nawet w przypadku rozporządzania własnym dochodem, sąd opiekuńczy może ograniczyć nieletniemu to prawo z ważnych powodów, zatem wciąż będzie wymagana zgoda przedstawiciela ustawowego.

Warto zwrócić uwagę na to, że do ww. drobnych czynności życia codziennego można też zaliczyć różne powszechne działania w Internecie, stąd wiele popularnych serwisów wymaga od zarejestrowanych użytkowników ukończenia 13 roku życia - szczególnie jeżeli korzystanie z nich może ingerować w jakiś sposób w wizerunek użytkownika, który jest prawnie chroniony.

Wszelkie większe zobowiązania (np. umowa o pracę, umowa najmu, umowa o dostęp do usług abonamentowych) muszą być realizowane za pośrednictwem lub za zgodą przedstawiciela - w przeciwnym razie są nieważne. Podobnie, przedstawiciele reprezentują nieletnich przed sądami, organami państwowymi i instytucjami ochrony zdrowia.

Przedstawiciel ustawowy — artykuły polecane

Współwłasność — Spółka cywilna — Przedstawicielstwo — Umowa licencyjna — Spółka osobowa — Reprezentacja — Zdolność do czynności prawnych — Autorskie prawa osobiste — Prawo własności intelektualnej

Bibliografia

• Daszkiewicz W. (1985), Status procesowy rodziców i opiekunów w postępowaniu w sprawach nieletnich, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 3
• Niedziółka I. (2014), Dziecko jako konsument, Journal of Modern Science, nr 1/20
• Sobaszek E., Siekierka. J. (2019), Uprawnienia przedstawiciela ustawowego w prawie medycznym, "Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny", tom 7
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59

Autor: Paulina Małocha

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.