Dobro społecznie pożądane

Dobro społecznie pożądane (ang. merit good) jest to takie dobro, którego konsumpcja, zdaniem społeczeństwa (państwa), jest zbyt niska i nie powinna być uzależniona od poziomu dochodów ludności (D. Begg 1997, s. 108). Innymi słowy powinno być ono dostępne dla wszystkich obywateli bez względu na zasób portfela.

Specyficznym rodzajem dobra publicznego jest dobro społeczne. Dobro społeczne to dobro, które mogłoby być dobrem prywatnym, ale z różnych powodów, zazwyczaj ze względu na skutek prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej, jest dostępne dla każdego obywatela i finansowane ze środków publicznych. Stanisław Owsiak w swojej książce "Finanse publiczne Teoria i praktyka" opisuje dobra społeczne jako wszystkie te, które fizycznie mogą być dobrami prywatnymi, ale ze względu na wpływ polityki społecznej państwa są dostarczane obywatelom nawet wtedy, kiedy oni tego nie akceptują. Ten rodzaj dóbr, określany w literaturze amerykańskiej jako "merit good", można również tłumaczyć jako "dobro należne społeczeństwu". (S. Owsiak 2005, s. 32-33) (A. Kargol-Wasiluk 2008, s. 93)

Autorem terminu "merit good" jest Richard Musgrave, który wprowadził ten termin już w roku 1959, obrazując nim aspekt finansów publicznych, gdzie dobra społecznie pożądane pokrywają i rozszerzają szeroko rozumiane dobra publiczne. Powodem ich obecności w ekonomii społecznej jest potrzeba społeczna lub jednostki, a nie chęć nabycia czy zdolność do zakupu tych dóbr (R. Musgrave 1959/ W. Van Eecke 2007, s. 22)

Według koncepcji Musgrave'a państwo powinno dostarczać dóbr i usług dwojakiego rodzaju: dóbr publicznych oraz dóbr społecznie pożądanych. Ich rozróżnienie daje pozytywne efekty zewnętrzne w społeczeństwie (D. Rosati 2009, s. 125)

TL;DR

Dobro społecznie pożądane to dobro, którego konsumpcja jest zbyt niska i powinna być dostępna dla wszystkich obywateli. Dobra społecznie pożądane mogą być dostarczane przez państwo i obejmują edukację, służbę zdrowia, ubezpieczenia i aktywności rekreacyjne. Państwo powinno interweniować, aby zwiększyć konsumpcję tych dóbr i zminimalizować negatywne skutki niewłaściwych decyzji konsumenckich. Jednak libertarianizm sprzeciwia się ingerencji państwa w decyzje jednostek. Istnieją pozytywne efekty zewnętrzne konsumpcji dóbr społecznie pożądanych, a reprezentanci społeczeństwa mają lepszy dostęp do informacji o potrzebach ludności.

Dobra społecznie pożądane - przykłady

Typowymi przykładami dóbr społecznie pożądanych są:

• dobra związane z oświatą i edukacją,
• służba zdrowia;
• niektóre ubezpieczenia (wszelkiego rodzaju ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia emerytalne),
• aktywności związane ze sportem i rekreacją.

Bardzo często nawet doskonale poinformowani konsumenci źle oceniają użyteczność dóbr i mogą dokonywać niewłaściwych wyborów. Przykładem takiej sytuacji może być niezapinanie pasów bezpieczeństwa, pomimo iż wszyscy doskonale wiedzą, że zwiększają one szanse przeżycia w wypadku samochodowym (J. Stiglitz 2004, s. 103).

Usługi medyczne także są dobrami pożądanymi społecznie, bo obok korzyści indywidualnych związanych z konsumpcją, występują też korzyści dla innych członków społeczeństwa. Jednakże to, że są one dobrami pożądanymi społecznie nie oznacza, że powinny być dostarczane za darmo. W punktu widzenia ekonomii sektor publiczny powinien finansować tylko te usługi medyczne, które wpływają pozytywnie nie tylko na konsumenta, który to dobro otrzymuje, ale również na innych członków społeczeństwa (J. Mucha 2006, s. 15)

Do błędnego postrzegania własnego interesu przyczynia się również długookresowy charakter skutków dóbr społecznie pożądanych. Bowiem bardzo często konsekwencje konsumpcji tych dóbr ujawniają się dopiero za kilka, kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt lat np. wykupienie ubezpieczenia emerytalnego (E. Czarny 2006, s. 367).

Dobra społecznie pożądane a interwencjonizm państwowy

Zbyt mała konsumpcja dóbr społecznie pożądanych zmusza państwo do ochrony obywateli przed konsekwencjami ich niewłaściwych decyzji ekonomicznych. Zgodnie z tym poglądem (paternalizm), aby pobudzić konsumpcję dóbr społecznie pożądanych, państwo powinno nie tylko informować, lecz także dostarczać wybrane dobra bezpłatnie lub subsydiować ich produkcję (J. Sloman 2001, s. 243). Państwo bowiem wie lepiej co jest lepsze dla jego obywateli.

W opozycji do paternalizmu stoi libertarianizm, który sprzeciwia się mieszaniu państwa do decyzji jednostek (J. Stiglitz 2004, s. 104). Trzeba jednak pamiętać, iż troska państwa o dostateczny poziom konsumpcji dóbr społecznie pożądanych, nie stanowi uzasadnienia dla ich wytwarzania przez państwo (D. Begg 1997, s. 108). Z reguły dobrami społecznie pożądanymi są dobra prywatne, a nie jakby się wydawało - dobra publiczne (J. Sloman 2001, s. 532).

Cele pobudzania konsumpcji dóbr społecznie pożądanych

Głównymi argumentami opowiadającymi się za tym, aby państwo pobudzało konsumpcję dóbr społecznie pożądanych są:

• występowanie pozytywnych efektów zewnętrznych konsumpcji tych dóbr np. wzrost poziomu edukacji prowadzi do zmniejszenia przestępczości i patologii społecznych, a powszechne stosowanie pasów bezpieczeństwa zmniejsza liczbę ofiar śmiertelnych wypadków samochodowych,
• wyłonieni w wyborach reprezentanci społeczeństwa mają lepszy dostęp do informacji o potrzebach ludności. Bardzo często bowiem obywatele nie umieją prawidłowo ocenić użyteczności dobra i popełniają błędy, których żałują do końca życia np. skok na główkę do nieznanego strumienia (E. Czarny 2006, s. 367).

Dobro społecznie pożądane — artykuły polecane

Dobro wolne — Arthur Cecil Pigou — Wartości określające jakość życia — Cechy gospodarki rynkowej — Etnocentryzm — Efekt zewnętrzny — Ludwig von Mises — Koprodukcja — Dobro rzadkie

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Czarny E. (2006), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Kargol-Wasiluk A. (2009), Teoria dóbr publicznych a paradygmat ekonomii sektora publicznego, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków
• Mucha J. (2006), Interwencje państwa w system opieki zdrowotnej. Racje ekonomiczne, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin
• Rosati D. (2008), Europejski model społeczny: doświadczenia i przyszłość, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Sloman J. (2001), Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Stiglitz J. (2004), Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Van Eecke W. (2007), An anthology regarding merit goods: the unfinished ethical revolution in economic theory, Purdue University Press, West Lafayette

Autor: Agnieszka Rusnak, Kamil Trembacz