Hipoteza

Hipoteza jest to przypuszczenie lub domysł naukowy tworzony w celu wyjaśnienia zdarzeń, faktu lub zbioru faktów. Jest stawiana w sytuacji, gdy pewne zjawiska wymagają sprawdzenia i uzasadnienia, dlatego też każda hipoteza musi być sprawdzona. Można powiedzieć, że hipoteza jest domysłem na temat rzeczywistości a jej sprawdzenie dokonuje się poprzez zestawienie stanu rzeczywistego z hipotetycznym. W naukach o zarządzaniu prawdziwość hipotez jest sprawdzana poprzez zastosowanie badań empirycznych [A. M. Jeszka 2013, s.3].

TL;DR

Hipoteza to naukowe przypuszczenie lub domysł, który jest sprawdzany poprzez badania empiryczne. Hipotezy mają różne funkcje, takie jak odkrywanie, wyjaśnianie, przewidywanie i praktyczne zastosowanie. Dobrze sformułowane hipotezy są proste, adekwatne, konkretne i nieoczywiste. Istnieją hipotezy naukowe, które są ogólnymi przypuszczeniami dotyczącymi zjawisk, oraz hipotezy badawcze, które są bardziej skonkretyzowane i dotyczą konkretnych pytań badawczych. Hipotezy są ważne w zarządzaniu, ponieważ pomagają w badaniach, podejmowaniu decyzji i ocenie efektywności. Przykłady hipotez w zarządzaniu dotyczą projektów, zarządzania operacyjnego, zasobami ludzkimi, zarządzania strategicznego i zarządzania jakością.

Sposób potwierdzenia słuszności hipotezy naukowej

Sprawdzanie słuszności hipotezy naukowej może odbywać się poprzez:

• weryfikowanie, czyli potwierdzanie słuszności, prawdziwości danej hipotezy za pomocą różnorodnych (specyficznych dla danej dziedziny nauki) metod pozyskiwania i analizy danych,
• falsyfikowanie, czyli ciągłe próby wykazania nieprawdziwości danej hipotezy czy stwierdzenia, tj. poszukiwanie przypadków, w których pozyskane dane czy obserwacje wykazują to, iż hipoteza nie opisuje prawidłowo rzeczywistości.

Hipoteza to przypuszczenie wysunięte dla wyjaśnienia jakiegoś zjawiska. Jeżeli rozpatrywane przypuszczenie dotyczy mechanizmu losowego generującego obserwacje, mówimy o hipotezie statystycznej. Hipotezy statystyczne podlegają weryfikacji dokonywanej za pomocą testów statystycznych. Zwykle obok tzw. Hipotezy zerowej, formułuje się tzw. hipotezę alternatywną, którą należy przyjąć w przypadku, gdy test statystyczny nakaże nam odrzucenie hipotezy zerowej.

Funkcje hipotez

Wśród najczęściej przytaczanych funkcji hipotez są:

• funkcja odkrywcza,
• funkcja wyjaśniająca,
• funkcja prewidystyczna,
• funkcja praktyczna.

Pierwsze trzy funkcje (odkrywcza, wyjaśniająca i prewidystyczna) jest określa jako funkcja heurystyczna. Odgrywają one istotną rolę w postępie wiedzy naukowej, a także w przeprowadzaniu procesów poznania naukowego. Funkcja odkrywcza jest realizowana w trakcie przyłączenia nowej wiedzy do stanu, w którym aktualnie się znajduje. Natomiast funkcja praktyczna wynika z funkcji ogólnych hipotez. Jest ona fundamentalnym narzędziem służącym ustaleniu zakresu oraz środków działania wykorzystywanych do rozwiązywania problemów naukowych. Przejawia się również w operacjonalizowaniu problemu za pomocą wyznaczania warunków empirycznych i wskaźników jego rozstrzygnięcia [J. Apanowicz 2002, s. 49].

Cechy dobrych hipotez

• Prostota - im bardziej zawiła hipoteza tym trudniej ją weryfikować
• Adekwatność - hipoteza musi być adekwatną odpowiedzią na postawiony problem badawczy
• Konkretność - hipoteza nie powinna być zbyt ogólna
• Oczywistość - hipoteza nie może być oczywista

Hipoteza naukowa a hipoteza badawcza

Hipoteza naukowa i hipoteza badawcza są powiązanymi pojęciami, ale różnią się swoim zakresem i zastosowaniem. Hipoteza naukowa odnosi się do szerokiego domysłu lub przypuszczenia dotyczącego ogólnych zjawisk lub teorii w danej dziedzinie nauki. Jest to bardziej ogólna i ogólniejsza postać hipotezy, która może być przedstawiona na podstawie obserwacji, analizy danych, wcześniejszych badań itp. Hipotezy naukowe często mają charakter teoretyczny i służą jako punkt wyjścia do dalszych badań i analiz w danej dziedzinie naukowej.

Przykład hipotezy naukowej: "Zróżnicowanie genetyczne ma wpływ na zdrowie człowieka".

Hipoteza badawcza jest bardziej skonkretyzowana i odnosi się do konkretnego pytania badawczego lub celu badawczego. Jest to konkretne przypuszczenie lub domysł, który jest testowany w ramach konkretnego badania naukowego. Hipotezy badawcze są tworzone w celu weryfikacji, czy potwierdzenia, istnienia lub braku istnienia określonych związków lub efektów w badanych próbach.

Przykład hipotezy badawczej: "Wprowadzenie programu szkoleń dla pracowników wpłynie pozytywnie na ich wydajność w pracy".

Podsumowując, hipoteza naukowa jest bardziej ogólnym przypuszczeniem lub domysłem dotyczącym ogólnych zjawisk lub teorii w danej dziedzinie nauki, podczas gdy hipoteza badawcza jest bardziej skonkretyzowana i dotyczy konkretnego pytania badawczego w ramach określonego badania. Hipoteza naukowa może stanowić podstawę do formułowania hipotez badawczych, które są testowane empirycznie w celu uzyskania bardziej szczegółowych odpowiedzi i wyników badawczych.

Formułowanie hipotez

Duża część metodologów mówi o konieczności formułowania hipotez w trakcie badań, dlatego też każde z nich powinno być przeprowadzane w trzech etapach:

• wykrycie i zdefiniowanie problemu badawczego,
• wyprowadzenie hipotezy,
• potwierdzenie lub obalenie prawdziwości hipotezy.

Sposób formułowania hipotez zależy od tego, co badacz chce wyjaśnić stawiając dane przypuszczenie. Jego celem może być:

• rozstrzygnięcie przypuszczeń i założeń,
• poznanie prawidłowości empirycznej, która nie była dotąd wyjaśniona,
• wyjaśnienie nieprawidłowości, niezupełnie rozpoznanej w świetle wiedzy współczesnej,
• uzupełnienie lub całkowita zmiana teorii.

W związku z tym można mówić o wyprowadzaniu hipotez:

• drogą dedukcji, tzn. na podstawie istniejących teorii związanych z problemem badawczym,
• indukcyjnie, biorąc pod uwagę analizy dotychczasowej praktyki gospodarczej [A. M. Jeszka 2013, s. 4].

Prawidłowo sformułowane hipotezy

• powinny wskazywać na jakieś nieznane dotąd aspekty badanych faktów, procesów, zjawisk uwarunkowań itp.,
• powinny być w takim stopniu ogólne aby obejmowały swym zakresem wszystkie fakty, procesy czy zjawiska, których dotyczą,
• powinny być wolne od sprzeczności wewnętrznych, tzn. nie mogą zawierać zdań wzajemnie sprzecznych,
• nie powinny zawierać sformułowań, które nie wymagają żadnego dowodu czy weryfikacji, ponieważ są stwierdzeniami oczywistymi bądź frazesami,
• powinny być empirycznie sprawdzalne, czyli dające się zweryfikować tzn. potwierdzić lub odrzucić w toku badań,
• nie powinny wykazywać sprzeczności w stosunku do uzasadnionych już twierdzeń.

Rodzaje hipotez

Ze względu na stopień ogólności hipotez możemy wyróżnić:

• hipotezy proste - są tworzone na podstawie uogólnienia podstawowych obserwacji
• hipotezy złożone - opierają się na założeniu mówiącym o istnieniu związków pomiędzy zdarzeniami, a także wielopłaszczyznowych łańcuchów przyczynowo - skutkowych [M. Głowik 2004, s. 62].

Ze względu na zdefiniowane tezy wyróżniamy:

• hipotezy opisowe, przewidujące współzmienność lub współwystępowanie zjawisk poddanych badaniu,
• hipotezy przyczynowo - skutkowe, odpowiadające na pytania dotyczące genezy tych zjawisk.

Biorąc pod uwagę treść pytań problemowych (tez) możemy wyodrębnić hipotezy:

• nomologiczne,
• diagnostyczno - deskryptywne,
• prakseologiczne.

Wśród wymienionych wyżej typów hipotez najczęściej stosowanymi hipotezami są hipotezy nomologiczne. Dzielą się one na:

• hipotezy dedukcyjno - nomologiczne,
• hipotezy probabilistyczne,
• hipotezy statystyczne [J. Apanowicz 2002, s. 49].

Rola hipotez w zarządzaniu

W zarządzaniu przedsiębiorstwem hipotezy odgrywają istotną rolę w procesie badawczym i podejmowaniu decyzji. Na przykład:

• Hipotezy są formułowane w celu badania konkretnych zjawisk, trendów lub relacji w dziedzinie zarządzania lub biznesu. Badacze tworzą hipotezy, które zakładają określone zależności między różnymi czynnikami lub czynnikami wpływającymi na sukces organizacji lub efektywność zarządzania. Następnie te hipotezy są testowane przy użyciu odpowiednich metod badawczych, takich jak badania ankietowe, analiza statystyczna, studia przypadków itp.
• Hipotezy są również używane w procesie podejmowania decyzji w biznesie. Przedsiębiorcy i menedżerowie formułują hipotezy na temat skutków różnych strategii, działań lub innowacji. Na przykład, przed wprowadzeniem nowego produktu na rynek, można sformułować hipotezę dotyczącą jego potencjalnego sukcesu lub wahań sprzedaży. Hipotezy te mogą służyć jako podstawa do podejmowania strategicznych decyzji biznesowych.
• Hipotezy są używane do oceny efektywności działań w organizacjach. Przedsiębiorcy i menedżerowie mogą formułować hipotezy dotyczące wpływu różnych inicjatyw na wyniki finansowe, satysfakcję klientów, zaangażowanie pracowników itp. Następnie te hipotezy są testowane i analizowane w celu zrozumienia, czy działania przyniosły oczekiwane rezultaty.
• Hipotezy są również ważne przy opracowywaniu nowych innowacyjnych rozwiązań lub produktów. Przed wprowadzeniem nowej inicjatywy, produktu lub procesu, hipotezy dotyczące jej potencjalnego wpływu i korzyści są często formułowane. Eksperymenty są przeprowadzane w celu testowania tych hipotez i oceny ich skuteczności.

W badaniach marketingowych stosuje się podział testów weryfikujących hipotezy dotyczące klienta lub rynku. Można wyróżnić 3 grupy testów weryfikujących dane marketingowe:

• z pomiaru nominalnego,
• z pomiaru porządkowego,
• z pomiaru interwałowego [S. Kaczmarczyk 2002, s. 289].

Przykłady hipotez

Zarządzanie projektami:

• Hipoteza: Wykorzystanie metodyki Agile w zarządzaniu projektem zwiększy efektywność dostarczania produktu.
• Hipoteza: Przydzielenie zespołowi projektowemu większej autonomii w podejmowaniu decyzji przyspieszy proces podejmowania decyzji i zwiększy zaangażowanie członków zespołu.
• Hipoteza: Implementacja narzędzia zarządzania projektami umożliwi lepszą kontrolę nad harmonogramem i zasobami projektu, co skutkować będzie lepszą przewidywalnością i wydajnością.

Zarządzanie operacyjne:

• Hipoteza: Wprowadzenie metodyki Lean Manufacturing w procesie produkcji przyczyni się do redukcji marnotrawstwa i zwiększenia efektywności operacyjnej.
• Hipoteza: Zautomatyzowanie procesów operacyjnych, takich jak zamówienia i logistyka, poprzez wykorzystanie systemu ERP (Enterprise Resource Planning) przyspieszy przepływ informacji i zmniejszy ryzyko błędów.
• Hipoteza: Wdrożenie systemu monitorowania wydajności produkcji umożliwi lepszą identyfikację obszarów o niskiej wydajności i podejmowanie działań naprawczych w celu poprawy efektywności.

Zarządzanie zasobami ludzkimi:

• Hipoteza: Wprowadzenie elastycznego czasu pracy i pracy zdalnej zwiększy satysfakcję i zaangażowanie pracowników.
• Hipoteza: Inwestowanie w rozwój pracowników i oferowanie szkoleń zwiększy ich motywację, co przełoży się na wyższą wydajność i retencję.
• Hipoteza: Ustanowienie jasnych ścieżek rozwoju i awansu dla pracowników przyczyni się do zwiększenia zaangażowania i długoterminowej lojalności wobec organizacji.

Zarządzanie strategiczne:

• Hipoteza: Zastosowanie analizy SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) umożliwi identyfikację strategicznych obszarów przewagi konkurencyjnej i zagrożeń, co pozwoli na lepsze kształtowanie strategii organizacji.
• Hipoteza: Wprowadzenie strategii dywersyfikacji produktowej przyczyni się do zwiększenia wskaźnika wzrostu sprzedaży i zdobycia większej liczby klientów.
• Hipoteza: Skoncentrowanie się na budowaniu silnej marki i wizerunku przyczyni się do zwiększenia lojalności klientów i zdobycia przewagi konkurencyjnej.

Zarządzanie jakością:

• Hipoteza: Wdrożenie systemu zarządzania jakością ISO 9001 przyczyni się do zwiększenia satysfakcji klientów i poprawy jakości produktów lub usług.
• Hipoteza: Wykorzystanie metodyki Six Sigma w procesach produkcyjnych pozwoli na redukcję defektów i osiągnięcie wyższego poziomu jakości.
• Hipoteza: Zapewnienie wysokiej jakości obsługi klienta przez szkolenia i monitorowanie procesów przyczyni się do zwiększenia poziomu satysfakcji klientów i lojalności wobec marki.

Hipoteza — artykuły polecane

Heurystyka — Psychometria — Analiza danych — Model ekonometryczny — Problem badawczy — Metoda badawcza — Badania podstawowe — Procedura — Analiza systemowa

Bibliografia

• Apanowicz J. (2002), Metodologia ogólna, Wydawnictwo BERNARDINUM, Gdynia
• Głowik M., (2004), Kompetencje polskiego bankowca na przykładzie spółdzielczego banku ludowego w Kępnie, Copyright by Marek Trelewicz, Warszawa
• Jeszka A.M., (2013), Problemy badawcze i hipotezy w naukach o zarządzaniu, "Organizacja i kierowanie", nr 5(158)
• Kaczmarczyk S. (2003), Badania marketingowe. Metody i techniki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Sabak A. (red.) (2009), Najnowsza encyklopedia powszechna, Wydawnictwo GREG, Kraków
• Urbaniak-Zając D. (2009), O stosowaniu hipotez w badaniach pedagogicznych, Teraźniejszość-Człowiek-Edukacja: kwartalnik myśli społeczno-ekonomicznej, nr 1(45)