Pragmatyzm

Pragmatyzm - jedyna koncepcja filozoficzna zrodzona na gruncie amerykańskim, która jest jedną z najbardziej konstrukcyjnych koncepcji pedagogicznych XX w. Twórcą pragmatyzmu obok Williama Jamesa był również Charles Sanders Peirce, amerykański filozof, wszechstronny geniusz, który zaistniał także w świecie matematyki, chemii i geodezji. Została ona jedną z części regularnej praktyki szkolnej. Głównym zadaniem tego nurtu filozoficznego jest racjonalna ocena rzeczywistości i podjęciu takiej decyzji, która pozwoli rozwiązać nam problem i da nam pewność efektywności. Podejście pragmatyczne polegało na tym, że jeżeli powstał problem i jest możliwość zdefiniowania go, to także można go rozwiązać. (Śliwowska M. 2009, s. 1)

Pragmatyzm zajmuje krytyczną postawę wobec idealizmu racjonalistycznego i metafizycznego. Pragmatyzm usiłował przeciwstawić wszelkiemu aprioryzmu bardziej trzeźwy i praktyczny sposób myślenia. William James przyczynił się do powstania pragmatyzmu i był główną postacią całego ruchu. James nazwał pragmatyzm "nową nazwą dla dawnych sposobów myślenia" zarówno nazwę jak i sposób myślenia James przejął od Pierce’a. Pierce wymyślał teorie, ale to James wprowadzał je w świat. Pragmatyzm miał dwojaki charakter: z jednej strony był metodą, a z drugiej teorią prawdy.

John Dewey, Amerykanin oraz założyciel pragmatyzmu pedagogicznego, często posługiwał się myślami poprzedzających go równie znanych przedstawicieli pragmatyzmu pedagogicznego: Charlesa S. Peirce'a (1839-1914) i Williama Jamesa (1842-1910). Pierwszy z nich Charles S. Peirce twórca słynnego aforyzmu "prawda znajduje się w przyszłości" twierdził, że aby bezbłędnie przewidzieć skutki inicjowanych działań, potrzebna nam jest akuratna i rzetelna wiedza. Natomiast William James chciał, aby filozofia pragmatyzmu zezwalała ludziom rozważać i postępować według ich potrzeb i oczekiwań. (Z.Melosik 2006, s. 308)

TL;DR

Pragmatyzm to koncepcja filozoficzna, która koncentruje się na rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji efektywnych w praktyce. Pragmatyzm krytykuje idealizm i metafizykę, stawiając na praktyczne i trzeźwe myślenie. Filozofia pragmatyzmu powinna być skupiona na problemach moralnych i społecznych oraz mieć zastosowanie w życiu codziennym. Pragmatyzm nie jest jednorodną szkołą filozoficzną, ale jest związany z myślą Deweya, Jamesa i Peirce'a. Pragmatyzm stosuje metodę pragmatyczną do rozstrzygania sporów filozoficznych i uznaje użyteczność za kryterium prawdy. Prawdy są zmienne i zależą od ich skuteczności w praktyce.

Funkcja filozofii

Według J.Deweya, filozofia, która zamyka się wyłącznie do rozmyśleń akademickich nie posiada żadnych wartości. Dążył do tego, aby przestała być ona tylko i wyłącznie samą teorią, wykładaną na studiach i znajdującą się w bibliotekach, ale aby w jak największym stopniu stała się praktyczną i pomocną ludziom w codziennym życiu i funkcjonowaniu. Chciał, aby ta filozofia była skupiona na problemach moralnych i społecznych. Powinna ona znaleźć zastosowanie w konkretnych celach i potrzebach społecznych.

Pragmatyzm jako szkoła filozoficzna

Szkoły filozoficzne w dziejach filozofii nie były częstym zjawiskiem, tak jak i to było w przypadku John Dewey, William James i Charles Sanders Peirce - trzech pragmatystów, którzy wyznawali tą samą filozofie i jej przekonania. Nie utworzyli takiej szkoły, ale byli świadomi przynależności do tego samego nurtu filozoficznego, co nie oznaczało, że w każdej kwestii byli zgodnie ze sobą. Nie czuli się w żadnym wypadku twórcami tego kierunku filozoficznego, uważali, że kontynuują poglądy od dawna istniejącego pragmatyzmu. Jednak każdy z nich miał odmienne zdanie na konkretne myśli i nie akceptował poglądów innego pragmatysty. Takie różnice terminologiczne i poglądowe wskazują na niejednolitość wyznań pragmatystów (A.Miś 1992, s. 48-49)

Koncepcja człowieka w pragmatyzmie

Przytoczony już wcześniej J.Dewey uważa, że człowiek jako istota ludzka jest nierozłączną częścią natury. To właśnie człowiek stworzony jest tak aby myśleć i współgrać z otaczającym go środowiskiem. Człowiek mając na swojej drodze problemy, z którymi musi sobie poradzić zaczyna proces dociekania, aby dowiedzieć się jakie są jego przyczyny (Z.Melosik 2006, s. 309)

Metoda pragmatyczna - pragmatyzm pierwotnie był metodą rozstrzygania odwiecznych sporów filozoficznych, głównie metafizycznych. Ta metoda oceniała twierdzenia metafizyczne wedle praktycznych konsekwencji jakie z nich wynikają. Zakładano, że jeżeli z różnych tez wynikają te same konsekwencje praktyczne, to nie ma między nimi większej różnicy, natomiast jeżeli jakieś pojęcie nie ma konsekwencji praktycznych to jest puste. Tylko to, co ma konsekwencje praktyczne nadaje się na pojęcie filozoficzne. Pragmatyści uważali, że poprzez metodę pragmatyczną wprowadzają do filozofii obiektywne kryterium i uniezależniają ją od przekonań filozofa. Wprowadzając praktyczny punkt widzenia, uwalniała teorię od abstrakcji, werbalizmu przez co nawracała do rzeczywistości, konkretności, faktów i czynów.

Pragmatyczna teoria prawdy - pragmatyści przyłączyli się do dość powszechnej opinii, głoszonej przez Macha, że prawdy nie są kopiami rzeczywistości. Spróbowano ją określić zgodnie z praktycznym punktem widzenia. Uznano, że kryterium prawdy jest użyteczność. Zastępują prawdę przez skuteczność działania. Jako teoria prawdy pragmatyzm miał rozległe konsekwencje, ponieważ wynikało z niego, że prawdy nie są niezmienne, mają charakter dynamiczny. Rzeczywistość składa się z faktów, a fakty są zmienne - a to powoduje, że często musimy zmieniać naszą wiedzę o faktach. Fakty mogą się zmienić. Prawdy zmieniają się zależnie od tego jak spełniają się w praktyce.

Pragmatyzm — artykuły polecane

Złoty środek — Relatywizm kulturowy — Racjonalizm — Psychologia pozytywna — Teoria chaosu — Równowaga Nasha — Empatia — Racjonalizacja — Myślenie lateralne

Bibliografia

• Hempoliński M. (1989), Filozofia współczesna, wprowadzenie do zagadnień i kierunków, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kwieciński Z., Śliwerski B., Melosik Z. (2006), Pedagogika, Pedagogika pragmatyzmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Miś A. (1992), Filozofia współczesna. Główne nurty, Wydawnictwo Scholar, Warszawa
• Śliwowska M. (2009), Pragmatyczna teoria prawdy, racjonalista.pl
• Tatarkiewicz W. (2011), Historia filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Małgorzata Pierzchała, Agnieszka Chojnowska