Artefakt

Artefakt jest pojęciem, które w języku polskim kojarzone jest głównie z dziedziną archeologii gdzie oznacza wytwór ręki ludzkiej, jednak uproszczenie to nie jest słuszne. Samo słowo artefakt pochodzi z języka łacińskiego. Powstało przez połączenie dwóch słów - arte oznaczającego "sztucznie" oraz factum - "to co zrobiono". Określenie to może służyć do opisu jakiegokolwiek dzieła ludzkich rąk. Jest to sztuczny wytwór danej kultury, stanowi widoczny, namacalny i rzucający się w oczy jej element. Artefakt to wszystko to co interesariusz widzi praktycznie od wejścia do danej organizacji, w momencie zetknięcia się z nią. Definicje częściej określają artefakt jako rzecz czy przedmiot a znacznie rzadziej jako proces czy zachowanie.

Artefakty dzielimy na:

• artefakty fizyczne, czyli wszystkie przedmioty materialne. Mogą się jednak różnić między sobą tym, w jakim stopniu pełnią jedynie rolę funkcjonalną, a w jakim mają wartość symboliczną. Do artefaktów fizycznych wchodzi również dress-code, czyli sposób ubierania się określony dla danej kultury, czyli np. obowiązujący w danej organizacji (np. policji) czy też grupie zawodowej (np. lekarzy),
• artefakty behawioralne, czyli wszelkie zachowania w organizacji, jak np. podawanie ręki czy skinienie głową. Artefakty obejmują też procesy organizacyjne oraz elementy strukturalne, takie jak statuty, a także schematy organizacyjne. Ciekawe jest to, że artefaktem jest też tabu, czyli sprawy o których się nie mówi lub rzeczy, których się nie robi.
• artefakty językowe, czyli konkretne zwroty i wyrażenia, specyficzne dla danej organizacji. Przykładem tego rodzaju artefaktu może być np. fredrowskie "mocium panie" czy dialekty językowe np. dialekt śląski czy kaszubski.

TL;DR

Artefakt to sztuczny wytwór danej kultury, który może być przedmiotem materialnym, zachowaniem lub językowym. Może pełnić rolę funkcjonalną lub symboliczną. Artefakty są często interpretowane różnie przez uczestników organizacji. Mają głębsze podstawy w kulturze i normach. Pielęgnowanie artefaktów może być wartościowe, ponieważ przyszłe technologie mogą ujawnić wartości niedostępne obecnie.

Funkcje i podział artefaktów

Dla każdego artefaktu możemy znaleźć określona rolę funkcjonalną, którą on odgrywa. Jednak nie zawsze bywa ona najważniejsza. Np. rozpatrywanym artefaktem fizycznym może być krzesło - obligatoryjnie pełni ono rolę funkcjonalną (przebywając wiele godzin w pracy łatwiej jest siedzieć na nim niż na ziemi). Jendak zdarza się tak, że rodzaj krzesła, jego cena, miejsce usytuowania, użyta tapicerka itp. mają jednocześnie duże znaczenie symboliczne. Skórzany fotel pani prezes nie jest tylko zwyczajnym meblem, ma także uzmysłowić pozycję jego właścicielki. Im większa różnica między fotelem pani prezes, a krzesłem przeznaczonym dla gości w biurze, tym znaczniej owy gość podświadomie odbiera wysoki status odwiedzanej.

Wszystkie artefakty możemy zatem podzielić na:

• przede wszystkim funkcjonalne,
• przed wszystkim symboliczne.

Należy jednak pamiętać, że te ostatnie bywają bardzo często przedstawiane jako pierwsze. Uczestnicy organizacji często sami będą zaprzeczać interpretacjom - pani prezes powie np. że fotel jest, jaki jest, bo ona ma akurat chory kręgosłup. Ponadto dla każdego artefaktu wskazać możemy wiele interpretacji. Na przykład, artefakt behawioralny, jakim jest pozwolenie kobiecie pierwszej przejść przez drzwi, i który występuje w wielu organizacjach w Polsce, można rozumieć jako formę okazywania szacunku kobietom. Jednak taka interpretacja może spotkać się z negatywnym stosunkiem wielu pań, gdyż istnieją kobiety, które nie życzą sobie być przepuszczane w drzwiach, może w istocie się wydawać, że symbolicznym znaczeniem tego rytuału jest wskazanie inności, stygmatyzacja, zaznaczenie że kobieta nie jest równa mężczyźnie? Takie genderystyczne odczytanie zwyczaju również może zostać poddane krytyce: w końcu może przecież nie chodzić o podkreślenie odrębności, tylko np. o puszczenie kogoś przodem, gdyż w nieznanym pomieszczeniu może czaić się napastnik.

Wielość możliwych interpretacji symbolicznych artefaktów bierze się z tego, że choć są bardzo proste do zauważenia w danej kulturze, jednocześnie wypływają z głębszych i trudniej zauważalnych podstaw danej kultury. Dlatego też, mówi się czasami o kulturze organizacyjnej jako o górze lodowej - widać na pierwszy rzut oka 1/7 całości w postaci wystającego czubka, w czasie gdy najważniejsza część znajduje się dużo niżej. Artefakty biorą się bowiem wprost z wartości i norm danej kultury.

Dla przykładu możemy zastanowić się jak na stary kościół jako artefakt spojrzy historyk i konserwator. Dla historyka będzie on źródłem bezcennej wiedzy historycznej natomiast dla konserwatora będą miały znaczenie wartości, które będzie chciał wydobyć i utrwalić. Teraz możemy dostrzec złożoność tej struktury na którą składa się nie tylko system budowlany ale wszelkie materiały wykorzystane czyli sposób obróbki i gatunek drzewa, jego wiek, który w wyniku badań może zobrazować proces przemian klimatu sprzed lat. Również wystrój i wyposażenie techniczne na przestrzeni lat poddawane były różnym zabiegom, które po zanalizowaniu mogą przynieść bardzo cenne informacje.

Warto zastanowić się czy warto pielęgnować artefakty, ponieważ być może dzięki technologiom przyszłych pokoleń będzie można w nich zobaczyć wartości dziś dla nas nie widoczne. Kiedy pozbywamy się jakieś rzeczy automatycznie znika też wszelka informacja niejako w niej zapisana.

Artefakt — artykuły polecane

Pomnik przyrody — Interpretacja — Różnice kulturowe — Homogenizacja kultury — Dane — Społeczeństwo — Turystyka sentymentalna — Tożsamość — Populacja

Bibliografia

• Adamiec M. (2011), Potencjał ludzki w organizacji, Difin, Warszawa
• Bazińska R., Radzikowska-Wrzosek R., Retowski S., Szczygieł D. (2010), Strategie pracy emocjonalnej - konstrukcja i trafność Skali Pracy Emocjonalnej, Wydawnictwo Naukowe PWN
• Brzezińska A., Kaczan R., Piotrkowski K., Rękosiewicz M. (2011), Odroczona dorosłość: fakt czy artefakt?, nr 4
• Chrupała-Pniak M. (2010), Satysfakcja zawodowa - artefakt czy funkcjonalny wymiar kapitału intelektualnego. Przegląd koncepcji teoretycznych i podejść badawczych, Edukacja Ekonomistów i Menedzerów, nr 2 (24)
• Grodecka A. (2013), Bańka mydlana: artefakt w przestrzeni pamięci, Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne
• Juchnowicz M. (2012), Zaangażowanie pracowników. Sposoby oceny i motywowania, Polskie Wydawnictwa Ekonomiczne, Warszawa
• Kalinowski T. (2011), Modele oceny dojrzałości procesów, Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica, nr 258
• Kowalski K. (2013), O istocie dziedzictwa europejskiego - rozważania, Międzynarodowe Centrum Kultury
• Sułkowski Ł. (2013), Elementy kultur organizacyjnych przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce, Przedsiębiorczość i zarządzanie, tom XIV, zeszyt 6

Autor: Aleksandra Bieńko, Natalia Szymańska