Warunki powstania konfliktu

W efektywnych negocjacjach należy brać pod uwagę przyczyny zaistniałych konfliktów. Wymaga to trwałej diagnozy. Niezbędna jest zarówno pełna wiedza dotycząca konkretnego konfliktu, jak i znajomość ogólnych uwarunkowań prowadzących do zajścia tego zjawiska. Negocjacje są bowiem nie tylko narzędziem rozwiązywania trwających już konfliktów, lecz także mogą być zorientowane na niedopuszczanie do powstania nowego konfliktu. Innymi słowy negocjacje mogą kończyć konflikt, lub też go rozpoczynać.

TL;DR

Artykuł omawia różne podejścia do analizy przyczyn i uwarunkowań konfliktów społecznych. Ujęcie akcjonalistyczne skupia się na badaniu działań społecznych, podczas gdy podejście humanistyczne podkreśla rolę subiektywnego postrzegania sytuacji przez jednostki. Podejście psychospołeczne analizuje uprzedzenia i agresję jako czynniki prowadzące do konfliktów. Wszystkie te aspekty mogą wpływać na powstanie i rozwój konfliktów społecznych.

Ujęcia akcjonalistyczne

Rozpatrywanie konfliktu społecznego jako formy działań społecznych wyznacza jedną z orientacji teoretycznych występujących w badaniach nad konfliktem. W ujęciu tym pytania o przyczyny i uwarunkowania wybuchu konfliktów sprowadzają się do badania przyczyn pojawienia się określonych działań społecznych. Wyjaśnić powstanie konfliktu oznacza w tym ujęciu - wskazać- dlaczego wystąpiły działania podmiotów zmierzające do celów wzajemnie się wykluczających bądź do zaskoczenia przeciwników (A. Słaboń, 1995 s. 30-31).

Istnienie stron (podmiotów) konfliktu, przedmiotu sporu, a nawet - sprzeczności lub niezgodności dążeń interesów trudno uznać za przyczyny konfliktu. Są to bowiem elementy już zaistniałego zjawiska. Najpierw musi dojść do powstania konfliktu, a dopiero potem można mówić o jego elementach składowych. Do ujęć akcjonalistycznych można zakwalifikować wszystkie koncepcje, teorie i propozycje badawcze, w których konflikt ujmowany jest w kategoriach interakcji zachodzącej między dwoma działającymi podmiotami.

Podejście humanistyczne

Poszukując czynników warunkujących działania podmiotowe, wskazuje się na role aktywności poznawczej samego podmiotu. Przedstawiciele socjologii humanistycznej, między innymi Florian Znaniecki, William I. Thomas - podkreślają, że przebieg działań zależy od przejętej przez podmiot definicji sytuacji. W zależności od tego, w jaki sposób jednostka lub grupa społeczna postrzega daną sytuację- na jakie elementy zwracają uwagę, co uznaje za istotne, a co za mało ważne - w jaki sposób kształtuje własne działanie. Charakterystyczne cechy subiektywnego widzenia poszczególnych elementów rzeczywistości okazują się czynnikiem rozstrzygającym o kierunku i rodzaju realizowanych działań. Taka sama sytuacja "obiektywna" może być w odmienny sposób definiowana przez poszczególne podmioty, a tym samym wywołać różne działania. Okazuje się zatem, że nie tyle obiektywne kształtują działania, ile ich subiektywne odzwierciedlenie przez działający podmiot. W obrębie socjologii humanistycznej mówi się o wyjaśnieniu z uwzględnieniem współczynnika społecznego, czyli przyjętego przez podmiot sposobu definiowania sytuacji. Przedstawiony wyżej schemat wyjaśnia działań społecznych odnieść można do wyjaśniania konfliktów. Próbując ustalić czynniki warunkujące wybuch konfliktów społecznych - rozumianych jako rodzaj działań społecznych. Uwzględnić trzeba zarówno czynniki o charakterze "obiektywnym" jak również subiektywny sposób postrzegania przez działającego aktora (podmiot). W takiej sytuacji również dochodzi do przekształcenia się sytuacji konfliktowej w konflikt, polegającej na uświadomieniu sobie przez strony istniejącej nieświadomości celów i dążeń. Warunki obiektywne wpływają na subiektywny sposób widzenia rzeczywistości przez podmiot, i na odwrót - kształtowany obraz rzeczywistości za pośrednictwem działań kształtuje tę rzeczywistość.

Uwzględniając tego typu podejście, konflikt społeczny może być ujmowany jako następstwo odmiennych sposobów postrzegania rzeczywistości, znajdujących wyraz w tworzonych ideologiach i systemach przekonań (Florian Znaniecki 1992, s. 242).

Podejście psychospołeczne

Uprzedzenia między grupowe uznaje się często za czynnik prowadzący do konfliktów lub co najmniej sprzyjających ich zajściu. Uprzedzenia można traktować jako rodzaj postaw społecznych. Uprzedzenia opierają się na stereotypach powstałych w wyniku przypisywania określonych cech wszystkim jednostkom należących do danej grupy, bez względu na różnice indywidualne występujące między poszczególnymi członkami. Wystąpienie uprzedzeń wiąże się z zniekształceniem przebiegu procesów poznawczych zachodzących w obrębie grupy, a związanych z jej relacjami z grupami zewnętrznymi. "Przyczyną" powstawania uprzedzeń są właściwości jednostki lub grupy społecznej, w której one (tzn. uprzedzenia) funkcjonują. Uprzedzenia pełnią funkcję kompensacyjne - umożliwiają kosztem deprecjacji innych, podtrzymywanie wiary we własną wartość, a także - o wymiarze grupowym - poczucia więzi i identyfikacji. Tego typu zachowania świadczą wyraźnie o występowaniu lęku przed załamaniem się przyjętego obrazu świata i uznawanych wartości. Inny "czynnik" mający wpływ na powstanie konfliktu społecznego to cechy osobowości jednostek wchodzących w skład jakiejś zbiorowości. Niektóre najbardziej gwałtowne formy konfliktów wiąże się z występowaniem zachowań agresywnych. Agresja stanowi najczęściej reakcję na stan frustracji. Frustracja pojawia się wówczas, gdy zablokowane zostaną możliwości realizacji celu działania lub gdy pojawią się nieprzewidziane trudności na drodze do jego osiągnięcia.

Elementy te dodatkowo zwiększają prawdopodobieństwa się konfliktu w przyszłości. Warto zwrócić uwagę, że ten sposób reagowania na pojawiające się trudności może dosyć łatwo przenosić się na różne sfery życia człowieka - na przykład z płaszczyzny zawodowej na rodzinną i odwrotnie (A. V. Cicourel 1964, s. 196-197)

Warunki powstania konfliktu — artykuły polecane

Oportunizm — Socjotechnika — Dynamika grupowa — Mechanizm obronny — Kategoryzacja — Konflikt społeczny — Rola społeczna — Socjalizacja — Problem społeczny

Bibliografia

• Słaboń A. (2008), Konflikt społeczny i negocjacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Słaboń A. (2013), Konflikty w organizacjach wielokulturowych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 917(17)

Autor: Katarzyna Batko