Forma umowy

Umowa jest czynnością prawną. Polega na złożeniu oświadczenia woli przez strony umowy, które zmierza do wywołania skutku prawnego. Skutkiem prawnym może być powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego. Konieczne jest zgodne oświadczenie woli obu stron umowy, gdyż umowa jest czynnością prawną dwustronną.Umowy cywilnoprawne objęte są szczegółową regulacją Kodeksu cywilnego - Prawo zobowiązań.

TL;DR

Umowa jest czynnością prawną, która polega na złożeniu oświadczenia woli przez strony umowy w celu wywołania skutku prawnego. Swoboda umów oznacza, że strony mogą kształtować stosunek prawny według własnego uznania, z pewnymi ograniczeniami. Umowa może być zawarta ustnie lub w formie pisemnej, zależnie od przepisów lub umowy. Brak odpowiedniej formy może skutkować nieważnością umowy lub utrudnieniami dowodowymi. Istnieją także formy szczególne umów, np. akt notarialny.

Zasada swobody umów

Zasada swobody umów (wolności umów) została przywrócona do polskiego systemu normatywnego nowelą do kodeksu cywilnego z 1990 r. Poprzednio wyrażał ją kodeks zobowiązań z 1933 r. uchylony przepisami wprowadzającymi kodeks cywilny. W swym ujęciu normatywnym głosi ona, że strony zawierające umowy mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Podmioty prawa cywilnego są swobodne w zakresie podejmowania decyzji, która dotyczy wyboru kontrahenta oraz zawarcia umowy. Nikomu nie można narzucać umowy. Są jednak wyjątki od tej reguły, które występują w określonych przez prawo sytuacjach Niekiedy istnieje obowiązek zawarcia umowy przez niektóre podmioty, jak np. posiadacze pojazdów mechanicznych są pod przymusem zawarcia umowy ubezpieczenia. Niekiedy występują też sytuacje, gdy nie ma możliwości wyboru kontrahenta, co może być spowodowane specyfiką sytuacji jak np. ograniczona liczba kontrahentów w danym rejonie, lub przepisami prawnymi. W świetle obowiązującego prawa umowa może być zasadniczo zawarta w dowolnej formie, ale tutaj także występują pewne ograniczenia związane z przepisami, które narzucają szczególne formy umów w konkretnych sytuacjach.

Obowiązek nadania umowie określonej formy istnieje tylko wówczas, gdy wynika to z przepisów albo z zawartej wcześniej przez strony umowy. Jako obowiązkowa może być przewidziana forma pisemna lub forma szczególna, np. forma aktu notarialnego

Ustna forma umowy

Z ustną formą umowy jest bardzo popularna i zawierana przez każdego z nas praktycznie codziennie. Najprostszym przykładem umowy ustnej są zakupy drobnych rzeczy w sklepie, a potwierdzeniem niejakiej umowy jest paragon jaki otrzymujemy od sprzedającego. Należy pamiętać, że zawierając umowę droga elektroniczną, także zawieramy umowę w formie ustnej. Jeżeli jednak umowa zostanie podpisana certyfikowanym pismem elektronicznym to zmienia swoja formę na pisemną. Oczywiście nie wszystkie umowy można zawierać ustnie i jest to określone przez ustawę. Ciekawym faktem może być informacja, że są sytuacje, gdy do zawarcia umowy nie są potrzebne nawet słowa. Spotkać możemy się z taką formą umowy chociażby w chwili zamawiania napoju, gdy zasygnalizowanie tego barmanowi następuje przez wskazanie produktu ręką.Taka umowa zawarta jest "per facta concludentia", czyli w sposób dorozumiały, bez użycia słów.

Pisemna forma umowy

Dla niektórych sytuacji prawo przewiduje zawieranie umowy w ściśle określonej formie. Aby umowa zawarta w formie pisemnej była ważna, na dokumencie z treścią oświadczenia woli musi zostać złożony osobiście podpis.

Jeżeli z przepisów lub umowy wynika obowiązek zawarcia umowy w formie pisemnej, to brak tej formy powoduje:

• nieważność umowy, gdy forma pisemna została wyraźnie zastrzeżona w przepisach lub w umowie stron pod rygorem nieważności,
• utrudnienia dowodowe, gdy forma pisemna została zastrzeżona bez zastrzeżenia rygoru nieważności.

We wszystkich przypadkach, w których przepisy lub umowa przewiduje formę pisemną bez dodawania zwrotu "pod rygorem nieważności" lub podobnego, uważa się że forma pisemna została zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych. Oznacza to, że brak formy pisemnej nie powoduje nieważności umowy, lecz jedynie ten skutek, że w razie sporu przed sądem niedopuszczalne będzie powołanie lub przeprowadzenie dowodów z przesłuchania świadków lub stron odnośnie zawarcia umowy.

Wyjątkowo dowód z przesłuchania świadków lub stron może być dopuszczony, jeżeli:

• obie strony wyrażą na to zgodę,
• fakt zawarcia umowy zostanie uprawdopodobniony na piśmie,
• sąd uzna przeprowadzenie takiego dowodu za konieczne ze względu na szczególne okoliczności.

Jeżeli z przepisów lub umowy stron wynika obowiązek zawarcia umowy w formie szczególnej, np. aktu notarialnego, podpisem notarialnie uwierzytelnionym, to brak takiej formy powoduje zawsze nieważność umowy.

Formy szczególne umów

• Dla umów pisemnych nie ma konieczności sporządzania ich własnoręcznie, wystarczające jest złożenie własnoręcznego podpisu. Inaczej jest w sytuacje gdy sporządza się testament, który w całości musi być spisany własnoręcznie.
• W przypadku czynności prawnych, które wiążą się z poniesieniem większych wydatków niż zakup drobnych rzeczy (jak w umowie zawartej w formie ustnej, umowę zawiera się w formie pisemnej. Taka sytuacja jest właściwa dla: sprzedaży nieruchomości, przedsiębiorstwa, rzeczy ruchomej większej wartości, ustanowienia zastawu. Forma pisemna daje większe bezpieczeństwo w momencie sporu, gdyż spełnia rolę dowodu.
• Są też sytuacje, gdy umowa wymaga oświadczenia woli tylko jednej ze stron jak w przypadku darowizny, gdzie od darczyńcy wymaga się aktu notarialnego jako formy umowy.
• Gdy dana osoba złoży oświadczenia woli w postaci dokumentu, po którym można wyraźnie stwierdzić osobę składającą oświadczenie, to staje się on formą umowy.
• W momencie, gdy osoba zawierająca umowę jest niepiśmienna to konieczna jest możliwość istnienia formy zastępczej dla pisemnej. W tym celu inna osoba podpisuje się w jej imieniu, a fakt ten potwierdza notariusz lub władza terytorialna. Innym sposobem jest odciśnięcie przez osobę niepiśmienną na dokumencie palca zamoczonego w tuszu. Wtedy obok druga osoba składa dwa podpisy: swój oraz osoby niepiśmiennej.
• Istnieją również umowy elektroniczne, które maja dwojaką naturę. Generalnie traktuje się je jako umowy formy ustnej, ale jeżeli umowa taka zostanie podpisana certyfikowanym pismem elektronicznym to zmienia swoja formę na pisemną.

Forma umowy — artykuły polecane

Pełnomocnictwo — Cesja wierzytelności — Umowa ustna — Umowa cywilno-prawna — Umowa licencyjna — Wierzytelność — Zastaw umowny — Postępowanie nakazowe — Zasada swobody umów

Bibliografia

• Gniewek E. (2010), Zarys prawa cywilnego, C.H. Beck, Lublin
• Katner W. (red.) (2017), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Radwański Z. (2011), Prawo cywilne - część ogólna, C.H. BECK, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Waglowski P. (2010), Zawieranie umów a nowe technologie, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
• Witosz A. (2015), Prawo gospodarcze dla ekonomistów, LEX, Warszawa

Autor: Marina Zakrzewska, Kamila Majka