Prawo pracy

Prawo pracy jest to jedna z gałęzi prawa obejmująca ogół norm i regulacji w zakresie stosunku pracy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Przedmiotem prawa pracy są stosunki pracy podporządkowanej, która świadczona jest na rzecz drugiego podmiotu w sposób dobrowolny, osobiście i za odpowiednim wynagrodzeniem oraz inne stosunki nierozerwalnie związane ze stosunkami pracy. Oprócz stosunków związanych z bezpośrednim świadczeniem pracy (stosunku pracy) na przedmiot prawa pracy składają się następujące stosunki prawne:

• przygotowujące nawiązanie stosunku pracy,
• będące następstwem zawarcia stosunku pracy,
• zabezpieczające prawidłową realizację stosunków pracy.(Dział I, Rozdział I, Art. 1-3 Kodeksu pracy Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141)

TL;DR

Artykuł omawia prawa i regulacje dotyczące prawa pracy. Przedstawia źródła prawa pracy, funkcje prawa pracy oraz podstawowe zasady i przykłady prawa pracy. Artykuł wskazuje również mocne strony prawa pracy, takie jak ochrona pracowników i zapewnienie godziwych warunków pracy, oraz ograniczenia, takie jak brak ochrony dla niektórych grup pracowników i trudności w dostosowaniu prawa pracy do nowych technologii.

Źródła prawa pracy

Źródłem prawa pracy jest każdy akt o charakterze normatywnym, zawierający normy prawne dotyczące przedmiotu prawa pracy. Źródła prawa pracy w nauce prawa mają dwa różne znaczenia. Pierwsze znaczenie związane jest z źródłami pochodzenia prawa (fontes iuris oriundi), drugie natomiast dotyczy źródeł poznania prawa (fontes iuris cogoscendi). W polskim systemie normatywnym dominującą pozycję ma model prawa stanowionego, dlatego też źródła prawa są przedstawiane jako źródła pochodzenia prawa (fontes iuris oriundi). Źródła prawa pracy możemy podzielić na podstawie kryterium zakresu stosowania na dwie grupy. Są to źródła o charakterze powszechnym i charakterze szczególnym. Źródła prawa pracy o charakterze szczególnym są nazywane swoistymi ze względu na to, że poza prawem pracy nie występują w innych gałęziach prawa.

Powszechne źródła prawa pracy:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,
• ratyfikowane umowy międzynarodowe,
• prawo unijne,
• kodeks pracy,
• ustawy i uchwały,
• rozporządzenia.

Swoiste źródła prawa pracy:

• zakładowe układy zbiorowe pracy pracy,
• zakładowe porozumienia zbiorowe,
• regulaminy pracy,
• statuty,
• ponad zakładowe układy zbiorowe,
• ponad zakładowe porozumienia zbiorowe.

Zaprezentowana systematyka aktów prawnych podlega zasadzie hierarchizacji, co oznacza, że akt normatywny niższego rzędu nie może być sprzeczny z aktem wyższego rzędu, jednak może on być korzystniejszy niż akt wyższego rzędu. Dodatkowo analizując problematykę relacji pomiędzy poszczególnymi formami aktów prawnych należy zauważyć, że funkcjonuje tu zasada korzyści, z której wynika, że z reguły obowiązuje przepis bardziej korzystny dla pracownika bez względu na jego rangę. (K. W. Baran (red.), 2015, s. 104-133; J. Stelina (red.), 2013, s. 50-79; H. Szurgacz (red.), 2016, s. 40-41; E. Tomaszewska, (2015), s. 13-16)

Funkcje prawa pracy

Funkcje prawa pracy są to założone w normach prawa podstawowe cele, które ujęte są w określone kierunki oddziaływania ustanowionych norm prawnych. W literaturze wyróżniane są następujące funkcje prawa pracy:

• funkcja ochronna,
• funkcja organizatorska,
• funkcja ireniczna,
• funkcja rozdzielcza.

Funkcja ochrona prawa pracy

Funkcja ochronna prawa pracy polega na ochronie interesów zawodowych i socjalnych pracowników poprzez działanie norm prawa w tym zakresie. Funkcja ochronna prawa pracy odnosi się także do osób świadczących pracę społecznie użyteczną, osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych, funkcjonariuszy służb zmilitaryzowanych, a także chroni interesy rencistów, emerytów, bezrobotnych i rodzin pracowników. Funkcja ta przejawia się w przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony życia i zdrowia, normach antydyskryminacyjnych i antymobbingowych. Funkcja ochronna prawa pracy zawiera się także w kwestiach związanych z trwałością stosunku pracy, czasu pracy, urlopów czy też ochronie wynagrodzeń. Innymi wymiarami tej funkcji jest prawo do strajku, prawo do tworzenia związków zawodowych. Funkcja ochrona prawa pracy wiąże się również z normami procesowego prawa pracy.

Funkcja organizatorska prawa pracy

Funkcja organizatorska prawa pracy związana jest z zapewnieniem odpowiedniego działania norm prawa zapewniających właściwy przebieg procesu pracy. W ujęciu podmiotowym służą one przede wszystkim pracodawcy, ponieważ głównie on jest zainteresowany prawidłowym, efektywnym przebiegiem procesu pracy. W przypadku wymiaru organizatorskiej funkcji indywidualnego prawa pracy przejawia się ona w uprawnieniach kierowniczych. Przepisy prawa pracy gwarantują przełożonemu stosowanie się do jego poleceń pracownika, a także dają uprawienia dotyczące rozkładu czasu pracy, zasad pełnienia dyżurów, planów urlopów wypoczynkowych i odwołań z urlopów. Funkcja organizacyjna prawa pracy odnosi się również do przepisów uprawiających pracodawcę do zwolnienia pracownika w przypadku jego rażących naruszeń w pełnieniu obowiązków pracy, stosowania kar porządkowych. Funkcja ta obejmuje oprócz kwestii represyjnych także kwestie dotyczące nagród i wyróżnień jakie przysługują pracodawcy względem pracownika. Funkcja organizatorska odnosi się również do zasad regulujących współdziałanie pracodawcy z związkami zawodowymi oraz organami partycypacyjnymi.

Funkcja ireniczna prawa pracy

Funkcja ireniczna prawa pracy inaczej funkcja polubowna prawa pracy związana jest z zapewnieniem zachowania pokoju społecznego w stosunku pracy. Celem norm prawa pracy realizujących tę funkcje jest zapobieganie powstawaniu konfliktów społecznych w środowisku pracy, a w przypadku ich wystąpienia polubownej likwidacji. Przepisy prawa pracy regulujące tę funkcję stanowią o tym, że pracodawca i pracownik powinni dążyć do polubownego załatwienia sporu. Funkcja ta realizowana jest w szczególności przez normy zbiorowego prawa pracy, poprzez wprowadzanie form obowiązkowego dialogu między partnerami społecznymi. Polubowną funkcję prawa pracy spełnia także mediacja, polegająca na wprowadzeniu trzeciej osoby pełniącej rolę łącznika pomiędzy dwiema stronami sporu i dążącej do wypracowania i przyjęcia przez obie strony kompromisu. Ireniczną funkcję prawa pracy realizują przepisy regulujące kwestie związane ze zwolnieniami grupowymi. Według przepisów prawa pracy, pracodawca planujący masowe zwolnienie zobowiązany jest do poinformowania o tym związków zawodowych i przeprowadzenia z nimi konsultacji. Celem tych działań jest ograniczenie ilości zwolnień grupowych oraz łagodzenie związanych z nimi napięć w środowisku pracy.

Funkcja rozdzielcza prawa pracy

Funkcja rozdzielcza prawa pracy inaczej zwana funkcją redystrybucyjną "polega a działaniu norma prawa pracy przez stanowienie abstrakcyjnych zasad i generalnych procedur redystrybucji dóbr materialnych i środków finansowych w stosunkach pracy w ramach podziału dochodu narodowego". Funkcja redystrybucyjna prawa pracy przejawia się w normach prawnych regulujących zasady ustalania wynagrodzeń pracowników. Inną formą w jakiej przejawia się ta funkcja są przepisy dotyczące pragmatyk zawodowych (K.W. Baran (red.), 2015, s. 49-54)

Podstawowe zasady prawa pracy

Zasady prawa pracy są to normy, które zajmują centralne miejsce w systemie norm prawa pracy i które wyrażają w swej treści podstawowe idee i założenia polityki społecznej państwa. Podstawowe zasady prawa pracy zostały sformułowane w rozdziale II kodeksu pracy a należą do nich:

• zasada prawa do pracy i wolności pracy,
• zasada swobody nawiązywania stosunku pracy i ustalania jego treści,
• zasada poszanowania przez pracodawcę godności i innych dóbr osobistych pracownika,
• zasada równego traktowania pracowników i niedyskryminacji w zatrudnieniu,
• zasada prawa do godziwego wynagrodzenia za pracę,
• zasada zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
• zasada zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników,
• zasada ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
• zasada zgodność postanowień umów z prawem,
• zasad wolności kolacji,
• zasada partycypacji,
• zasada nadzoru i kontroli nas warunkami pracy,
• zasada prawa do wypoczynku (J. Stelina (red.), 2013, s. 26-48; K.W. Baran (red.), 2015, s. 65-90;Rozdział II, Art. 10-18 Kodeksu pracy Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141)

Prawo pracy - przykłady

• Zatrudnienie - regulacje prawne dotyczące zatrudnienia pracownika (np. procedura rekrutacji, umowa o pracę, porozumienie o pracę). Przykład: Pracodawca musi przestrzegać określonych procedur przy zatrudnianiu pracowników, takich jak wymagane dokumenty, wymagane podania, a także zawarcie umowy o pracę.
• Wypowiedzenie - regulacje dotyczące sposobu wypowiadania umów o pracę. Przykład: Pracodawca musi przestrzegać określonych procedur przy wypowiadaniu umowy o pracę, w tym podania okresu wypowiedzenia, powodu wypowiedzenia i innych wymogów.
• Zasady wynagrodzenia - regulacje dotyczące wynagrodzeń, przepisów dotyczących nadgodzin, systemów premiowych itp. Przykład: Pracodawca musi przestrzegać określonego systemu wynagrodzeń, zgodnie z którym wszyscy pracownicy otrzymują wynagrodzenie za czas pracy oraz za dodatkowe nadgodziny.
• Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy - regulacje dotyczące warunków, w jakich pracownicy powinni pracować, aby zapewnić ich bezpieczeństwo i dobre samopoczucie. Przykład: Pracodawca musi zapewnić odpowiednie środki bezpieczeństwa i higieny pracy, takie jak odpowiednie oznakowanie, dobre oświetlenie i wystarczająca przestrzeń, aby zapewnić bezpieczne i zdrowe środowisko pracy.

Prawo pracy - mocne strony

Prawo pracy gwarantuje szereg korzyści dla pracowników, pracodawców i całej społeczności. Oto niektóre z najważniejszych:

• Prawo pracy określa prawa, obowiązki oraz odpowiedzialność stron w stosunku pracy, gwarantując sprawiedliwe traktowanie pracowników. Przepisy te chronią interesy zarówno pracodawców, jak i pracowników, zapewniając przejrzystość w zatrudnianiu i zwalnianiu pracowników.
• Prawo pracy chroni godność i godne warunki pracy dla pracowników, zapewniając im odpowiednie wynagrodzenie oraz ochronę przed nadużyciami ze strony pracodawców.
• Prawo pracy reguluje również wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, co jest niezbędne do zapewnienia odpowiednich warunków pracy.
• Prawo pracy regularnie aktualizuje i dostosowuje się do zmieniających się warunków rynkowych i zapewnia zasady umożliwiające pracodawcom i pracownikom dostosowanie się do zmieniających się potrzeb.
• Przepisy prawa pracy zapewniają różnego rodzaju prawa socjalne, takie jak prawo do urlopu, prawo do wypoczynku oraz inne świadczenia pracownicze, które chronią interesy pracowników.
• Prawo pracy dostarcza również jurysdykcji i procedur sądowych, które umożliwiają pracownikom dochodzenie swoich praw w razie naruszenia przepisów.

Prawo pracy - ograniczenia

Prawo pracy ma swoje ograniczenia i słabe strony. Oto kilka z nich:

• Przede wszystkim, prawo pracy nie dotyczy wszystkich rodzajów zatrudnienia - na przykład, wolontariusze, którzy nie otrzymują wynagrodzenia, nie mają praw do ochrony na mocy prawa pracy.
• Prawo pracy często jest niedopracowane lub niedostatecznie sprecyzowane, co może prowadzić do nieporozumień i nieporozumień, szczególnie w przypadku skomplikowanych lub nietypowych sytuacji.
• W wielu przypadkach wymagania prawne w odniesieniu do praw pracowniczych różnią się w zależności od lokalizacji, stanu lub kraju, co może być trudne do zrozumienia i wykonania.
• Prawo pracy nie zawsze dostarcza skutecznych mechanizmów do rozwiązywania problemów lub nieporozumień między pracodawcami a pracownikami.
• Prawo pracy często nie uwzględnia nowych technologii i pojawiających się na rynku form zatrudnienia, co może stanowić trudność w stosowaniu prawa pracy.

Prawo pracy — artykuły polecane

Równe traktowanie w zatrudnieniu — Układy zbiorowe pracy — Prawa pracownika — Dyscyplina pracy — Prawo administracyjne — Strajk — Szkolenie BHP — Norma prawna — Regulamin pracy

Bibliografia

• Baran K. (red.), (2015), Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, Wolters Kluwer, Warszawa
• Gnela B. (red.) (2005), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków
• Gujski W. (2005), Kodeks pracy 2005 z komentarzem, Infor, Warszawa
• Kryńska E. (2007), Elastyczność zatrudnienia na polskim rynku pracy, Polityka społeczna, nr 11-12
• Salwa Z. (2004), Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych LexisNexis, Warszawa
• Stelina J. (red.) (2015), Prawo pracy, C.H. Beck, Warszawa
• Szurgacz H. (red.) (2017), Prawo pracy - zarys wykładu, Difin, Warszawa
• Tomaszewska E. (2015), Prawo pracy dla menedżerów, Difin, Warszawa
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Małgorzata Bartosik, Anna Grajny