Monotypowość ruchów roboczych

O monotypowości (jednostajności) ruchów roboczych mówi się, kiedy praca wymaga udziału tylko pewnych grup mięśni, co powoduje ich szybkie zmęczenie.Monotypowość związana jest z ponawianiem takich samych czynności w krótkim czasie podczas którego nie jest możliwa odnowa skurczu zaangażowanych mięśni. Umowny czas to 5 minut. Mięśnie najczęściej narażone to dłonie, ramiona i plecy.

Dotyczy to prac silnie zmechanizowanych, np. przy taśmie produkcyjnej, obsłudze automatów, malowaniu, ręcznym transportowaniu obejmującym takie czynności jak pakowanie, przenoszenie, ładowanie, rozładowanie. Jest to praca akordowa lub normowana. Stanowiska szczególnie narażone na monotypowość ruchów roboczych charakteryzują się: krótkim cyklem czynności do wykonania, nakładaniem określonego sposobu wykonywania zadania, brakiem autonomii, narzuconym rytmem pracy, pracą bez wysokich kwalifikacji. Skutkiem jest wrażenie uciążliwości pracy. Praca wykonana raz wiąże się z bardzo niewielkim obciążeniem.(M. Boryczka 2014, s. 38)

TL;DR

Monotypowość ruchów roboczych to praca, która wymaga powtarzania tych samych czynności, co prowadzi do szybkiego zmęczenia określonych grup mięśni. Dotyczy to prac silnie zmechanizowanych, takich jak praca przy taśmie produkcyjnej czy obsługa automatów. Monotypowe ruchy mogą prowadzić do zmęczenia fizycznego i psychicznego, a także do negatywnych konsekwencji dla zdrowia pracowników. Zapobieganie monotypowości obejmuje rotację na stanowiskach pracy, ograniczenie liczby powtórzeń czynności, wprowadzenie przerw w pracy oraz dbanie o odpowiednie warunki pracy.

Klasyfikacja

Do oceny monotypowości ruchów roboczych wykorzystuje się metodę szacunkową, uwzględniającą:

• Stopień ograniczenia ruchowego,
• Liczbę powtórzeń,
• Wielkość koniecznego wysiłku mięśni

Ocena jest obrazowana na trzystopniowej skali, a stopień dyskomfortu zwiększa się o jedną klasę, kiedy:

• Więcej niż 75% wysiłku przeznaczone jest na czynności o wydatku energetycznym (WE) > 5kcal/min
• Więcej niż 50% wysiłku przeznaczone jest na czynności, które wymagają WE > 8kcal/min
• Temperatura efektywna TE > 30° [M. Wykowska, 1994, s. 19]

Uciążliwość można klasyfikować również według poniższego schematu:

Tabela 1 Określanie stopnia uciążliwości pracy.

Liczba powtórzeń monotypowych ruchów na zmianę		Stopień uciążliwości
Siła > 98 N	Siła < 98 N	Słownie	W punktach
300	800	Mały	1-25
301-800	801-1600	Średni	26-50
801-1600	1601-3200	Duży	51-75
Powyżej 1600	Powyżej 3200	Bardzo duży	76-100

Źródło: [E. Kowal, 2002, s. 38]

Inne metody klasyfikacji monotypowości

• Occupational Repetitive Action (OCRA) - Jest określana na podstawie obserwacji ruchów kończyn górnych. Metoda ta bierze pod uwagę kryteria takie jak: potrzebna siła do wykonania czynności (proporcjonalnie im większa tym mniejsza liczba powtórzeń), ustawienie ciała, długość przerwy na regenerację, warunki pracy. Bazuje ona na wyliczeniach współczynników: pozycji ciała, powtarzalności, czynników dodatkowych, siły, odpoczynku, całkowitego czasu pracy.
• Job Strain Index (JSI) - Za jej pomocą jesteśmy w stanie ocenić ryzyko kontuzji nadgarstków i rąk. Kryteria oceny: intensywność i siła, ilość powtarzanych czynności, układ nadgarstków i rąk, potrzebny czas.
• Assessment of Repetitive Tasks of the Upper Limbs (ART) - Szczególnie stosowana przez brytyjskich uczonych. Uwzględnia ona różnorodne czynniki wywołujące obciążenie. Sprawdza się przy badaniu pracowników gdzie występuje rotacja w czasie pracy. Zawiera kryteria dotyczące: ilość powtórzeń, moc potrzebną do wykonania, nienaturalna pozycja mięśni (kończyn górnych pleców, szyi i głowy), całkowity czas pracy, warunki pracy (K. Jach 2016, s. 53-58)

Konsekwencje

Zmęczenie mięśni jest źródłem zakłóceń rytmiki i precyzji wykonywanych ruchów. Osoba wykonująca pracę powtarzalną jest narażona na szybsze zmęczenie które wywołuję mniejszą efektywnośc pracownika oraz jest skutkiem wielu wypadków i uszczerbków na zdrowiu wykluczając zatrudnionego przez dłuższy okres czasu.

Monotypowość dotyczy przede wszystkim fizjologii człowieka, jednak istotny jest również aspekt psychiczny: taki charakter pracy często nie pozwala na wykorzystywanie i rozwój posiadanych umiejętności, co może prowadzić do dyskomfortu psychicznego oraz frustracji pracownika. Zmęczenie fizyczne objawia się: modyfikacją biochemiczną mięśni, utrata zapasów energetycznych, przegrzaniem organizmu (odwodnieniem). Zmęczenie psychiczne przejawia się; spadkiem poziomu motywacji, obniżeniem zdolności do logicznego myślenia, możliwością wystąpienia zaburzeń emocjonalnych, spadkiem koncentracji co powoduje liczne błędy i niedociągnięcia, Monotypowość ruchów roboczych powoduje także znużenie - spowodowane brakiem lub jednostajnością bodźców i działań, obniżenie czujności a jego czas reakcji się wydłuża.

Zapobieganie

Sposoby zapobiegania skutkom monotypowości to m.in.:

• Wprowadzenie rotacji na takich stanowiskach,
• Ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz czasu ich trwania w trakcie zmiany roboczej,
• Wprowadzenie przerw w pracy,
• Zaplanowanie podczas przerw czynności wymagających od pracownika działań innych niż te, które towarzyszą czynności rutynowo wykonywanej podczas pracy,
• Wprowadzenie, w uzgodnieniu z pracownikami, urozmaicenia środowiska pracy możliwego na danym stanowisku, np. nadawanie cichej muzyki,
• dbanie o odpowiednie warunki pracy (temperature, jakość powietrza),
• wyposażenie pracownika w odpowiedni ubiór i sprzęt bez wad,
• przestrzeganie przyjętych norm BHP i higieny pracy,
• wykonywanie czynności zgodnie z zasadami ekonomiki ruchów (np. praca obiema rękami, wykonywanie ruchów rytmicznie, płynnie ze spokojem).(D. Terman 2014, s. 37-38)

Monotypowość ruchów roboczych — artykuły polecane

Obciążenie statyczne — Zdolność do pracy — Wydolność fizyczna organizmu — Kierunki wdrażania ergonomii — Praca dynamiczna — Praca statyczna — Obciążenie fizyczne — Dyskomfort — Chronometraż

Bibliografia

• Boryczka M. (2014), Ergonomia i bezpieczeństwo pracy, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice
• Jach K. (2016), Ocena obciążenia pracą w sytuacji wykonywania wielu czynności monotypowych, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, nr 1
• Kowal E. (2002), Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań
• Roman-Liu D. (2007), Metoda oceny ryzyka związanego z pracą powtarzalną według EN 1005-5, Bezpieczeństwo pracy
• Stabryła A., Trzcieniecki J. (red.) (1986), Organizacja i zarządzanie. Zarys problematyki, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków
• Terman D. (2014), Ergonomia czyli jak pracować wygodniej, zdrowiej i bezpieczniej, Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku, Gdańsk
• Wykowska M. (1994), Ergonomia, Wydawnictwo AGH, Kraków

Autor: Justyna Kuźma, Natalia Kuruc