Godziny nadliczbowe

Godziny nadliczbowe występują wtedy, gdy zostanie przekroczony czas pracy, zwłaszcza jego dzienna norma. Praca w godzinach nadliczbowych ma miejsce, gdy jest wykonywana na polecenie pracodawcy, ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy Za prace w godzinach nadliczbowych uznaje się:

• pracę wykonywaną ponad ustaloną normę czasu pracy,
• pracę wykonywaną ponad dobowy wymiar czasu pracy wynikający z ustalonego rozkładu i systemu czasu pracy.

Pracę w godzinach nadliczbowych można jedynie wykonywać:

• w razie konieczności przeprowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony zdrowia lub życia ludzkiego, usunięcia awarii, ochrony środowiska lub mienia,
• w przypadku zaistnienia szczególnych potrzeb pracodawcy.

Pracodawcy nie mają wątpliwości co do sytuacji, kiedy zostaje przeprowadzona akcja ratownicza. Natomiast w przypadku drugiej sytuacji należy wyjaśnić czym są szczególne potrzeby pracodawcy. Są nimi potrzeby, które w sposób szczególny odróżniają się od codziennych potrzeb. Nie wynikają one bowiem z nieprawidłowego zarządzania czasem pracy np. w przypadku za malej liczby pracowników.

Występują dwie normy czasu pracy w godzinach nadliczbowych:

• dobowa - za pracę w godzinach nadliczbowych uważana jest praca przekraczająca dobową normę czasu pracy, niezależnie od tego czy została przekroczona tygodniowa.
• średniotygodniowa - przez pracę w godzinach nadliczbowych rozumie się prace, która przekracza średniotygodniową normę czasu pracy w okresie rozliczeniowym, nawet jeśli w żadnym dniu nie została przekroczona dzienna norma pracy

TL;DR

Artykuł omawia kwestię godzin nadliczbowych w pracy. Godziny nadliczbowe występują, gdy pracownik pracuje ponad ustaloną normę czasu pracy. Pracę w godzinach nadliczbowych można wykonywać w przypadku akcji ratowniczych lub szczególnych potrzeb pracodawcy. Pracownikom przysługuje dodatkowe wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, a także możliwość rekompensaty w postaci czasu wolnego. Niektóre grupy pracowników są wyłączone z pracy w godzinach nadliczbowych.

Ograniczenia liczby nadgodzin

• W dobie pracowniczej

Chociaż przepisy nie określają bezpośrednio ograniczenia dotyczącego liczby godzin nadliczbowych. Jednak ograniczeniem tym jest prawo do 11-godzinowego nieustannego dobowego odpoczynku przez pracownika. Odpoczynek ten musi się odbyć również w przypadku, gdy pracownik ma do wykonania dodatkową pracę. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy trzeba usunąć awarię lub przeprowadzić akcję ratunkową. W takim przypadku pracownik musi zostać tyle godzin ile polecił pracodawca.

• W tygodniu

Zgodnie z kodeksem pracy pracownik nie może przekroczyć 48 godzin pracy (łącznie z godzinami nadliczbowymi) w tygodniu. Przy przeciętnym czasie 40 godzin tygodniowo daje nam to ok. 8 godzin nadliczbowych na tydzień. Należy zaznaczyć, że godziny te muszą zgadzać się w danym okresie rozliczeniowym. Na przykład w jednym tygodniu możemy wyrobić 6 godzin, a w następnym 10. Ważne, aby średnia godzin nadliczbowym w danym miesiącu rozliczeniowym była równa 8 godzin. Ograniczenia liczby nadgodzin:

• W roku kalendarzowym

Ograniczenie liczby nadgodzin w roku kalendarzowym dotyczy wyłącznie tych godzin, które wynikają ze specjalnych potrzeb pracodawców. Liczba ta może wynosić maksymalnie 150 godzin w całym roku kalendarzowym. Pracodawca ma jednak prawo do ustalenia większej liczby godzin nadliczbowych w ciągu roku. Musi być to jednak zawarte w umowie o pracę lub regulaminie pracy czy układzie zbiorowym.

Pracownik nie może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych, jest ona jego obowiązkiem. Zasada ta nie dotyczy jednak szczególnych grup pracowników, do których zaliczamy:

• kobiety w ciąży,
• pracowników młodocianych,
• pracowników niepełnosprawnych,
• pracowników na których miejscach pracy występuje przekroczenie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia,
• pracowników posiadających zaświadczenie o potrzebie czasowego wstrzymania się od pracy w dodatkowych godzinach wydane przez społeczny zakład służby zdrowia.

Osoby wymienione powyżej nie mogą pracować w godzinach nadliczbowych. Osoby opiekujące się dziećmi do 4 roku życia mogą odmówić pracy w godzinach nadliczbowych, bez żadnych konsekwencji.

Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych

Za pracę w większym wymiarze godzin niż wynikający z obowiązującej normy lub czas pracy przekraczający przedłużony dobowy wymiar pracy pracownikowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie. Za pracę w nocy, niedziele i święta nie będące dniami pracy, zgodnie z obowiązującym pracownika rozkładem czasu pracy lub w dniu wolnym od pracy, który został udzielony w zamian za pracę w niedziele lub święto pracownikowi przysługuje 100% wynagrodzenia. Za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym czasie niż wymieniony powyżej pracownikowi przysługuje 50% wynagrodzenia.

W zamian za pracę w niedziele i święta pracodawca jest zobowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takim dniu pracy. Pracodawca, który do końca okresu rozliczeniowego nie udzieli czasu wolnego za przepracowane nadgodziny, jest obowiązany do zapłaty wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych chyba, że uzgodni udzielenie tego czasu w późniejszym terminie. Trzeba pamiętać, że jeżeli w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych udzielono pracownikowi czasu wolny wtedy dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych nie przysługuje.

Jeżeli nadgodziny powstały z przekroczenia tylko normy okresowej, to pracodawca może udzielić czas wolny w następnym okresie rozliczeniowym także bez wniosku pracownika.

Alternatywne wynagradzanie za godziny nadliczbowe

Oprócz finansowego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe pracownik może dostać dodatkowy czas wolny od obowiązku pracy. Decyzja o tej alternatywnym sposobie rekompensaty za godziny nadliczbowe należy do pracodawcy. Jeśli zdecyduje się on na rekompensatę za godziny nadliczbowe w postaci czasu wolnego pracownik nie ma prawa do zwrotu wynagrodzenia. Ilość czasu wolnego do ilości godzin nadliczbowych została ustalona w proporcji 1:1,5. Należy zaznaczyć, że zasada ta nie dotyczy wszystkich zawodów. Dla przykładu pracownicy samorządowi i urzędnicy państwowi mają możliwość wyboru między jedną, a drugą alternatywą w proporcji 1:1.

Praca w godzinach nadliczbowych kadry zarządzającej

Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe mogą pobierać wyłącznie kierownicy poszczególnych komórek organizacyjnych. Pracownicy, którzy zarządzają zakładem pracy nie mogą pobierać takiego wynagrodzenia za nadgodziny. Kierownicy komórek organizacyjnych mogą dostać rekompensatę za dyżury pełnione poza domem. Mają też prawo do wynagrodzenia jak i dodatku za pracę za godziny nadliczbowe przypadających w zarówno w niedziele jak i w święta. W życiu codziennym oznacza to, że naliczanie wynagrodzenia za nadgodziny zależy w dużej mierze od umiejętności rozróżnienia wyżej wymienionych grup pracowników. W przypadku osób zarządzających danym przedsiębiorstwem sam rodzaj pracy wymaga od nich większego zaangażowania, w porównaniu do innych pracowników. Z tego też powodu dostają oni wyższe miesięczne wynagrodzenie, niż inni pracownicy.

Praca w godzinach nadliczbowych daje przedsiębiorstwu możliwość szybkiego uruchomienia zasobów siły roboczej w razie nagłych nieprzewidywalnych sytuacji. Stosuje się je najczęściej w wyniku nagłych zmian popytu, niedoborów personelu związanego np. z chorobami. Dla pracownika wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych oznacza możliwość dodatkowego zarobienia pieniędzy.

Godziny nadliczbowe — artykuły polecane

Okres rozliczeniowy — Doba pracownicza — Przerwa w pracy — Ruchomy czas pracy — Urlop — Wniosek o urlop — Czas pracy — Rejestracja czasu pracy — Staż pracy

Bibliografia

• Gujski W. (2005), Kodeks pracy 2005 z komentarzem, Infor, Warszawa
• Małkowska D. (2005), Kadry i płace, ODDK
• Oleksy M. (2004), Czas pracy w praktyce, Dom wydawniczy ABC
• Patulski A, Patulski W., Walczak K, Orłowski G. Nałęcz N. (2004), Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, C.H. Beck, Warszawa
• Prasołek Ł. (2015), Rozliczanie czasu pracy w praktyce, C.H. Beck, Warszawa
• Wacikowska M. (2016), Czas pracy w 2016 roku, Difin, Warszawa

Autor: Agnieszka Dzieńska, Małgorzata Kowalczyk

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.