Źródła prawa

Źródła prawa - termin ten jest dosłownym przetłumaczeniem łacińskiego zwrotu fons iuris. Określenie to jest wieloznaczne, które bywa odnoszone w teorii prawa do różnych zjawisk powiązanych z obowiązywaniem i tworzeniem prawa. Podstawowe znaczenie tego określenia to: Źródło prawa - sformalizowany akt państwowej władzy, który zawiera przepisy prawne (Siuda W. 2007, s. 27). Omawiany termin jest jednym z zasadniczych terminów prawoznawstwa współczesnego. Jest to jednocześnie termin niejednoznaczny, dlatego jego zdefiniowanie w dużej mierze zależne jest od przyjętego rozumienia prawa. W Polsce prawo definiujemy jako system norm. Norma prawna jest to z kolei zakaz lub nakaz określonego postępowania. W powyższym rozumieniu źródłem norm początkowo nazywano zwyczaj, który stawał się z czasem regułą prawną. Źródłem prawa współcześnie są głównie akty, wydawane przez organy władzy publicznej, nazywane źródłami prawa stanowionego. Źródła prawa stanowionego powszechnie obowiązujące wymienione są w art. 87 ust. 1 i 2 Konstytucji RP (Sarnecki P. 2014, s. 46).

TL;DR

Źródłem prawa jest akt państwowej władzy zawierający przepisy prawne. W Polsce źródłami prawa są głównie akty wydawane przez organy władzy publicznej. Rodzajami źródeł prawa są m.in. powszechnie obowiązujące akty, regulaminy, umowy zbiorowe pracy. Obowiązującymi źródłami prawa polskiego są konstytucja, ustawa, umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego. Akty normatywne ogłasza się w specjalnych dziennikach urzędowych. Polski system źródeł prawa ma cechy takie jak zamknięty katalog źródeł prawa i hierarchiczną budowę. Źródła prawa różnią się od aktów stosowania prawa, które rozstrzygają konkretne sprawy.

Rodzaje źródeł prawa

• Powszechnie obowiązujące - są to akty prawne, które są w stanie być skierowane do każdego podmiotu,
• Wewnętrznie obowiązujące - są to akty prawne, obowiązujące wyłącznie jednostki organizacyjne, które są podległe wydającemu akt organowi,
• Regulaminy i statuty - przykładem może być regulamin Sejmu RP,
• Układy zbiorowe pracy - charakter prawny tego aktu wzbudza kontrowersje, więcej w art. 59 ust. 2 Konstytucji RP (Podsiadło M. 2012, s. 95).

Obowiązujące źródła prawa polskiego

Powszechnie obowiązującymi źródłami prawa polskiego są:

• Konstytucja,
• Ustawy,
• Ratyfikowane umowy międzynarodowe,
• Rozporządzenia,
• Akty prawa miejscowego

Poza prawem, które powszechnie obowiązuje, występuje również tzw. prawo wewnętrzne, którego źródłami są:

• Uchwały Rady Ministrów,
• Zarządzenia premiera i ministrów, które wydawane są na podstawie ustaw (Siuda W. 2007, s. 27).

Ogłaszanie źródeł prawa

Akty normatywne należy ogłaszać w specjalnych dziennikach urzędowych, takich jak:

• Dziennik Ustaw RP (skrót Dz.U.) - poprzez niego ogłaszane są m.in. "Konstytucja, ustawy, rozporządzenia Prezydenta RP, konwencje międzynarodowe, rozporządzenia z mocą ustawy oraz rozporządzenia wykonawcze centralnych organów administracji rządowej",
• Dziennik Urzędowym RP "Monitor Polski" (skrót MP) - ogłasza są w nim m.in. zarządzenia Prezydenta RP, które wydawane są na podstawie ustawy, wymienić można w tym miejscu też uchwały RM i zarządzenia Premiera stanowione na podstawie ustawy,
• dzienniki urzędowe ministrów, którzy kierują takimi działami jak działy administracji rządowej (jest to przykładowo Dziennik Urzędowy Ministra Finansów) oraz dzienniki urzędowe urzędów centralnych - ogłasza się w nich takie akty jak: akty normatywne organu publikującego taki dziennik oraz akty urzędów nad którymi sprawują nadzór,
• wojewódzki dziennik urzędowy - ogłaszane są w nim takie akty jak: akty prawa miejscowego uchwalane przykładowo przez wojewodę, czy organy jednostek samorządów terytorialnych, które funkcjonują na obszarze wybranego województwa (Gnela B. 2005, s. 25).

Cechy polskiego systemu źródeł prawa

• Zagadnienia źródeł prawa uregulowane zostały w odrębnym rozdziale aktu normatywnego jakim jest Konstytucja RP (Rozdział III),
• Zamknięty katalog powszechnie obowiązujących źródeł prawa w aspekcie:
  • podmiotowym (to znaczy że każdy podmiot upoważniony do wydawania norm powszechnie obowiązujących został określony w Konstytucji RP),
  • przedmiotowym (oznacza to, że wszystkie typy źródeł prawa zostały określone),
• Hierarchiczna budowa, w której każdy typ aktu normatywnego przypisaną ma rangę w stosunku do pozostałych typów źródeł prawa, konsekwencjami tej cechy będą:
  • "wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla,
  • uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu danego szczebla może dokonać się tylko przez wydanie nowego aktu tego samego lub wyższego szczebla,
  • zakaz normowania pewnych materii przez akty poniżej pewnego szczebla,
  • zakaz wydawania aktów najniższego szczebla bez upoważnienia udzielonego w akcie wyższego szczebla" (Podsiadło M. 2012, s. 95-96).

Źródła prawa a akty stosowania prawa

Wyraźnie należy te dwa pojęcia od siebie odróżnić. Źródłami prawa w rozumieniu Konstytucji RP (rozdział III) są akty prawne (normatywne) tam wymienione. Z kolei aktami prawa stosowanego są między innymi decyzje administracyjne czy wyroki sądu, które rozstrzygają konkretne sprawy w oparciu o prawo stanowione. Wtedy taka decyzja czy wyroki mają charakter konkretno-indywidualny (Sarnecki P. 2014, s. 47).

Źródła prawa — artykuły polecane

Ratyfikowane umowy międzynarodowe — Prawo — Sąd administracyjny — Akty prawa miejscowego — Prawo administracyjne — Administracja zespolona — Rozporządzenie — Akty prawne — Naczelny Sąd Administracyjny

Bibliografia

• Dobija M., Rączka K., Raczkowski M. (2005), Dynamiczna równowaga kapitału jako źródło praw ekonomicznych, Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, nr 6
• Gersdorf M., Rączka K., Raczkowski M. (2010), Kodeks pracy. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa
• Gnela B., Koczanowski J., Żabiński Z., Żułakowska C. (1996), Elementy prawa: prawo państwowe i cywilne, Akademia Ekonomiczna w Krakowie Wydawnictwo Uczelniane, Kraków
• Gnela B. (red.) (2005), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Podsiadło M. (red.) (2012), Prawo konstytucyjne, Repetytorium, Wolters Kluwer, Warszawa
• Sarnecki P. (red.) (2014), Prawo konstytucyjne, C.H. Beck, Warszawa
• Siuda W. (2013), Elementy prawa dla ekonomistów, Contact, Poznań
• Szewc T. (2007), Nazewnictwo form aktów prawa miejscowego, Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny rok LXIX - zeszyt 2

Autor: Aleksandra Galica