Struktura społeczna

Struktura społeczna to układ zależności, stosunków i dystansów społecznych między ludźmi, kategoriami społecznymi, organizacjami, instytucjami i innymi elementami dającymi się w społeczeństwie wyodrębnić. W najogólniejszym zarysie, stanowi ona uporządkowaną całość, regulującą stosunki między jej elementami składowymi. Układ ten występuje zarówno na poziomie globalnym, jak i w mikroskali (tzw. makrostruktura i mikrostruktura). Jego istota tkwi w sieci relacji pomiędzy jednostkami, a nie w samych jednostkach czy rolach społecznych, jakie pełnią (P. Sztompka 2012, s. 166). Nie jest to jednak forma statyczna. Strukturę społeczną charakteryzuje się jako układ będący "w ruchu" poprzez dynamizm stale funkcjonujących organizacji, kategorii społecznych i jednostek podejmujących konkretne działania. Elementy te podlegają modyfikacji, są też zastępowane przez inne, ale w taki sposób, że nie prowadzi to do naruszenia stabilności całego układu. Optymalnym stanem struktur społecznych jest zatem dynamiczna równowaga.

Za prekursora nowoczesnej myśli o strukturze społecznej uznaje się niemieckiego filozofa, Georga Simmela. Simmel zaproponował strukturalne spojrzenie na socjologię i społeczeństwo, nazwane "geometrią społeczną". Według Simmela, głównym zainteresowaniem badacza powinna być kategoria formy społeczne oraz cechy charakterystyczne i właściwości tych form (P. Sztompka 2012, s. 167).

Struktura społeczna widziana z perspektywy struktury klasowej stanowi określony układ oparty na relacjach nadrzędności i podporządkowania. Relacje te odnosić się mogą zarówno do bogactwa, przywileju, władzy czy prestiżu. Występujący w danym społeczeństwie system rang powoduje, iż pewne duże grupy ludzi określone mianem klasy lub warstwy społecznej stoją względem siebie wyżej lub niżej.

TL;DR

Struktura społeczna to układ zależności i relacji między ludźmi i elementami społeczeństwa. Jest ona dynamiczna i oparta na hierarchii i normach społecznych. Wyróżnia się różne wymiary struktury społecznej, takie jak normatywna, idealna, interesów i interakcyjna. Elementy struktury społecznej to między innymi zasady organizacji państwa, mechanizmy gospodarcze i wzorce zachowań. Struktura społeczna występuje na różnych poziomach, od jednostek po społeczeństwa globalne.

Wymiary struktury społecznej

Struktura normatywna dotyczy sieci relacji w organizacjach, w których członków obowiązuje pewna hierarchia, normy postępowania i reguły działania. Struktura ta może być traktowana jako szkielet zasad formułujących porządek społeczny w instytucji. Nakreśla ona również modele zachowań oraz katalog sprawowanych ról i kompetencji.

Struktura idealna wyznacza główny prąd myślowy, systematyzuje szereg ideologii, przekonań i poglądów wyrażanych przez wszystkich członków należących do organizacji. Struktura idealna może być zarówno homogeniczna, jak i heterogeniczna w swoich wizjach, tak samo wyznawane przez nią prawdy mogą być powszechnie znane lub utajone.

Struktura interesów może różnić się w zależności od tego, czy interesy danej grupy są zbieżne (np. rodzina, grupa projektowa), czy też nie (np. rząd). W obrębie struktury interesów rozróżniamy strukturę o charakterze egalitarnym lub nieegalitarnym. Egalitarna struktura to taka, w której relacje, pozycje i szanse są równe. Nieegalitarne struktury cechuje zwykle sprzeczność interesów między sprawującymi władzę oraz ich podwładnymi.

Struktura interakcyjna traktowana jest w kategoriach form komunikacji jednostek w organizacjach, mających różne relacje oraz pozycje. W ramach struktury interakcyjnej występują struktury otwarte, czyli takie, gdzie bardzo łatwo i naturalnie nawiązuje się kontakty, oraz zamknięte, gdzie relacje między członkami są utrudnione poprzez sprawowane przez nich role, bądź też hierarchię panującą w organizacji (P. Sztompka 2012, s. 174-175, K. Kozłowski 2012, s. 14-15).

Elementy struktury społecznej

Do elementów struktury społecznej zalicza się m.in.:

• zasady organizacji państwa i aparaatu administracyjnego,
• mechanizmy funkcjonowania podmiotów gospodarczych,
• formy życia rodzinnego,
• stosunki towarzyskie,
• wzory zachowań wyborczych,
• układ sił zaangażowanych w walkę o władzę i wpływ polityczny,
• style życia,
• działania i orientacje ekonomiczne jednostek,
• syndromy określonych postaw i wartości.

Poziomy struktury społecznej

W wymiarze empirycznym wyróżnia się cztery podstawowe poziomy struktury świata społecznego:

• ludzi, ze względu na ich zachowania, wzajemne relacje między nimi,
• małe grupy społeczne, takie jak rodzina, grupy rówieśnicze, społeczności lokalne,
• wielkie grupy społeczne, takie jak klasy społeczne, warstwy społeczne, partie polityczne, organizacje społeczne,
• wielkie systemy społeczne - społeczeństwa globalne.

Struktura społeczna — artykuły polecane

Społeczność lokalna — Społeczeństwo obywatelskie — Kultura narodowa — Partykularyzm — Społeczeństwo — Samoorganizacja — Grupa społeczna — System polityczny — Organizacja

Bibliografia

• Cybal-Michalska A. (2013), Podmiot i struktura społeczna w teorii A. Giddensa-rekonstrukcja i krytyka, Teraźniejszość - Człowiek - Edukacja, Vol. 2, Nr 63
• Domański H. (2007), Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa
• Giddens A. (2012), Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Janicka K., Słomczyński K. (2014), Struktura społeczna w Polsce: klasowy wymiar nierówności, Przegląd socjologiczny, Nr 63
• Kolasińska E. (2011), Kompetencje a rynek pracy i struktura społeczna, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Sociologica, Nr 38
• Kozłowski K. (2012), Korzenie rewolucji, Wydawnictwo Poltext, Warszawa
• Sztompka P. (2012), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków
• Sztumski J. (2013), Systemowa analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Śląsk, Katowice
• Walczak-Duraj D. (2006), Podstawy współczesnej socjologii, Wydawnictwo Omega-Praksis, Pabianice
• Walczak-Duraj D. (2010), Socjologia dla ekonomistów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Natalia Kargula, Anna Sulima