Przewlekłe zmęczenie

Przewlekłe zmęczenie nazywane również chronicznym zmęczeniem lub zespołem przewlekłego zmęczenia to dolegliwość, która najczęściej dotyczy młodych, aktywnych i ambitnych ludzi. Przeważnie objawia się odczuwaniem stałego lub ciągle nawracającego uczucia zmęczenia, które nie ustępuje pomimo dłuższego odpoczynku. Brak energii, koncentracji, rozdrażnienie i ciągłe poczucie senności ma negatywny wpływ na naszą aktywność zawodową, społeczną i osobistą.

Zespół przewlekłego zmęczenia (ZPZ) zdefiniowało amerykańskie Centrum Kontroli Chorób. Najważniejszym objawem jest utrzymujące się przez co najmniej 6 miesięcy uczucie zmęczenia. Inne często lecz niestale występujące objawy to ból gardła, bóle głowy, bóle mięśniowe i stawowe, powiększone węzły chłonne, zaburzenia snu oraz różne zaburzenia neuropsychologiczne. Dolegliwości występują najczęściej u kobiet rasy białej należących do klasy średniej, w wieku 20-50 lat. Do tej pory nie ma przekonujących dowodów na związek ZPZ z określonych czynnikiem etiologicznym. Zaburzenia immunologiczne, które można zaobserwować u chorych na ZPZ dotyczą komórkowych i humoralnych mechanizmów odporności. Do tej pory nie wynaleziono skutecznej metody terapeutycznej mogącej przynieść ukojenie ludziom chorym na zespół przewlekłego zmęczenia. Konieczne są dalsze badania nad jego patofizjologią (M. Kurowski 1997, s. 223).

TL;DR

Przewlekłe zmęczenie, zwane również chronicznym zmęczeniem, to dolegliwość charakteryzująca się odczuwaniem stałego lub nawracającego zmęczenia, które nie ustępuje pomimo odpoczynku. Choroba ta ma negatywny wpływ na aktywność zawodową, społeczną i osobistą. Zespół przewlekłego zmęczenia został zdefiniowany przez amerykańskie Centrum Kontroli Chorób i objawia się przewlekłym uczuciem zmęczenia przez co najmniej 6 miesięcy. Do tej pory nie ma skutecznej metody leczenia tej choroby. W przypadku diagnozy ZPZ, pacjent musi spełnić określone kryteria objawów. Leczenie może obejmować farmakoterapię, psychoterapię i rehabilitację.

Historia diagnozy choroby

"Pierwsze opisy schorzenia mogącego odpowiadać ZPZ pojawiły się w literaturze medycznej w połowie XIX w., choć przypadki chorych z zespołem takich objawów były opisywane już w XVII w. W 1869 r. amerykański neurolog Charles Beard opisał chorobę nazwaną neurastenią, o obrazie klinicznym przypominającym obecny ZPZ. Schorzenie to było wówczas bardzo często rozpoznawane. Rozwój psychiatrii i wyodrębnienie nowych jednostek chorobowych, m. in. takich jak: nerwice, zespoły lękowe, histeria spowodowało zmniejszenie częstości rozpoznawania neurastenii. Na początku XX w. pojawiły się opisy wielu schorzeń o podobnej symptomatologii, w których główny objaw stanowiło uczucie przewlekłego zmęczenia. W 1988 r., w celu ujednolicenia i uporządkowania nazewnictwa, zaproponowano nazwę "zespół przewlekłego zmęczenia", która została zatwierdzona przez Amerykańskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (ang. Centers for Disease Control and Prevention, CDC) oraz ustalono kryteria rozpoznawania tej choroby" (M. Wiszniewska i in. 2005, s. 388). Trzy ujęcia diagnozy przewlekłego zmęczenia (K. Jodzio 2014, s. 14-15):

• Pierwszego ujęcia opisywało, że przewlekłe zmęczenie to po prostu jeden z objawów neurastenii, jako bardziej ogólnej kategorii diagnostycznej.
• Drugie ujęcie mówi że, neurastenia i przewlekłe zmęczenie to synonimy.
• Trzecie stanowisko natomiast podkreśla już odrębność omawianych zaburzeń, tj. konieczność dokonywania ich diagnostyki różnicowej.

W opublikowanym niedawno "Amerykańskim Słowniku Psychiatrycznym" ukazano też związek przewlekłego zmęczenia z depresją oraz z kategorią określaną jako "objawy medycznie niewyjaśnione". Dlatego za wyraz niekonsekwencji nomenklaturowej, wynikającej zapewne z niemożności uporania się przynajmniej z niektórymi problemami diagnostycznymi, należy uznać decyzję z 1980 r. o usunięciu neurastenii z Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób DSM-III (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Niejako w zamian badacze amerykańscy z Centrum Kontroli Zachorowań w Atlancie w latach 80. XX wieku utworzyli nową kategorię diagnostyczną - "zespół przewlekłego zmęczenia", na oznaczenie schorzenia o nieznanej etiologii, którego podstawowym objawem jest silne zmęczenie, które utrzymuje się od co najmniej 6 miesięcy. Razem z innymi mało specyficznymi objawami zaburza ono funkcjonowanie fizyczne i psychiczne człowieka. Definicja zmęczenia i kryteria diagnozy choroby były później wielokrotnie modyfikowane (K. Jodzio 2014, s. 14-15).

Zasady rozpoznawania zespołu przewlekłego zmęczenia

Kryteria duże (M. Kurowski 1997, s. 223):

• Występujące przez co najmniej 6 miesięcy stałe lub nawracające uczucie zmęczenia, nie ustępujące pomimo odpoczynku
• Wykluczenie występowania innych schorzeń somatycznych lub psychicznych objawiających się uczuciem zmęczenia

Kryteria małe (M. Kurowski 1997, s. 223-224):

• Bolesne powiększone węzły chłonne szyjne lub pachowe
• Bóle gardła i bóle mięśniowe
• Niezlokalizowane bóle głowy inne niż bóle przed chorobą
• Zaburzenia pamięci i koncentracji
• Nadmierna senność lub bezsenność
• Przedłużone uczucie ogólnego zmęczenia po wcześniej tolerowanym wysiłku fizycznym

Do rozpoznania zespołu przewlekłego zmęczenia chory musi spełniać kryteria dużych objawów oraz co najmniej 4 z 8 małych kryteriów. Występują również objawy nie zawarte w definicji ZPZ, jednakże zgłaszane przez chorych z rozpoznanym zespołem o wiele częściej niż osoby, które nie spełniają kryteriów zespołu.

Objawy nie zawarte w definicji ZPZ (M. Kurowski 1997, s. 224):

• płytki oddech
• przewlekły kaszel
• bóle uszu, dzwonienie w uszach
• biegunki i nudności
• wzdęcia i bóle brzucha
• zawroty głowy
• uczucie suchości błon śluzowych

Leczenie przewlekłego zmęczenia

Jak dotąd nie opracowano standardów terapii zespołu przewlekłego zmęczenia. Wpływa na to niewyjaśniona etiologia tej choroby oraz heterogenność badanych grup chorych. Utrudnieniem opracowania skutecznych strategii terapeutycznych jest także brak obiektywnie mierzalnych wskaźników choroby. Poprawa stanu zdrowia to jedynie subiektywnie zgłaszane objawy. Próby terapii zespołu przewlekłego zmęczenia są w związku z tym niejednolite (M. Wiszniewska i in. 2005, s. 391).

Stosuje się trzy typy leczenia (M. Wiszniewska i in. 2005, s. 391-392):

• Farmakoterapia polega na próbie leczenia różnymi lekami z powodu wielorakich objawów wchodzących w skład zespołu. Często zdarzało się jednak, że lek łagodzący jeden z objawów nie wpływał na ogólnie odczuwalną poprawę stanu zdrowia. Stosowano m.in. niewielkie dawki trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny uzyskując stosunkowo dobre efekty w niektórych grupach. Inni badani w podwójnie ślepej próbie z użyciem fluoksetyny (Prozac) nie stwierdzili poprawy samopoczucia. Leczenie lekami przeciwwirusowymi (Acyklowir) i dużymi dawkami gammaglobulin nie przynosiło efektów. Zmniejszenie nasilenia objawów ZPZ powodowało natomiast leczenie systemowe kortykosteroidami (dipropionian hydrokortyzonu), ale jednocześnie obserwowano liczne objawy uboczne polegające na hamowania czynności kory nadnerczy. Duża część lekarzy, pomimo poprawy uzyskanej przez sterydoterapie niewielkimi dawkami przy braku supresji nadnerczy, nie poleca stosować tych leków. Próby terapii ZPZ obejmowały również inne grupy leków. Zastosowano chorym inhibitory ACE (Captopril, Enalapril), antybiotyki (Ceftriakson, Ciprofloksacynę, Doksycyklinę), leki przeciwgrzybicze (Ketokonazol), leki przeciwhistaminowe (H2-blokery, terfenadynę) oraz niesterydowe leki przeciwzapalne (Naproksen). Stosowano również suplementację minerałami (cynk) i witaminami (Vit. B, Vit. C) oraz inne substancje, jak: olej z wiesiołka, kwasy tłuszczowe omega-3 czy wazopresyna. Żaden z zastosowanych leków nie przyniósł zadowalającej skuteczności terapeutycznej. Jednocześnie przy stosowania niektórych z nich odnotowano poważne objawy uboczne.
• Psychoterapia polega głównie na zaangażowaniu pacjentów w aktywną działalność w grupie osób chorych na zespół przewlekłego zmęczenia. Obejmuje to nie tylko pacjentów, ale także ich bliskich, co pozwala na uniknięcie niepożądanych konfliktów. Intensywna psychoterapia okazała się skuteczniejsza niż leczenie farmakologiczne oraz terapią relaksacyjną. Kluczowe zadania psychoterapii obejmują wyznaczenie choremu celów (zwiększona aktywność społeczna, towarzyska i zawodowa), skrupulatne informowanie pacjenta o przebiegu choroby, ćwiczenia relaksujące i mobilizowanie pacjenta do różnych aktywności.
• Rehabilitacja w ZPZ skłania się głównie do zwiększania fizycznej aktywności leczonego. Sprawność mięśni w tej chorobie jest prawidłowa, a odczucie zmęczenia ma swoje prawdopodobne źródło w zaburzeniach funkcji OUN. Dlatego zastosowanie tej metody również przynosi korzyści terapeutyczne.

Przewlekłe zmęczenie — artykuły polecane

Chroniczne zmęczenie — Problem społeczny — Wyuczona bezradność — Rehabilitacja — Uzależnienia behawioralne — Teoria atrybucji — Teoria chaosu — Test Murraya — Psychologia społeczna

Bibliografia

• Jodzio K., Treder N. (2014), Poglądy na przewlekłe zmęczenie i jego wpływ na zachowanie w XIX wieku i na początku XX wieku, Psychiatria i Psychoterapia, tom 10, Zakład Psychologii Ogólnej, Instytut Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego
• Wiszniewska M., Walusiak J., Wittczak T., Pałczyński C. (2005), Zespół przewlekłego zmęczenia i jego znaczenie w Medycynie Pracy, Medycyna Pracy, nr 56(5)
• Kurowski M., Kuna P. (1997), Zespół przewlekłego zmęczenia, Immunologia Kliniczna, Klinika Pneumologii i Alergologii Instytutu Medycyny Wewnętrznej Akademii Medycznej w Łodzi, Łódź

Autor: Mateusz Słota