Analiza morfologiczna

Analiza morfologiczna to jedna z metod która łączy w sobie pierwiastek intuicyjny i analityczny. Jest to metoda kombinatoryczna stanowiąca swoisty symulator wyobraźni.

Analiza morfologiczna jest jedną z metod heurystycznych (twórczego rozwiązywania problemów). Wykorzystuje się ją głównie do stymulowania twórczości oraz poszukiwania nowych pomysłów np. stworzenie nowego produktu lub udoskonalenie istniejącego. Podstawowym założeniem jest fakt, iż twórczość nie jest rozpatrywana jako talent - można ją stosować aktywnie i rozmyślnie, a także monitorować i kierować nią. (A. Ujwary-Gil 2006, s. 24)

Metoda ta została stworzona przez szwajcara Fritza Zwicky'ego (1898-1974). Opracował on w latach 1938-1948 podstawy analizy morfologicznej podczas prowadzonych w Azusa w Kalifornii badań rozwojowych w dziedzinie rakiet. Po raz pierwszy określenie "analiza morfologiczna" zostało użyte przez Zwicky'ego podczas odczytu wygłaszanego w Uniwersytecie Oksfordzkim w maju 1948 roku.

Efektywne użycie analizy morfologicznej wymaga spełnienia różnych warunków, które mają zastosowanie w określonych okolicznościach. Jednym z nich jest tworzenie tablic (skrzynek) morfologicznych, które posiadają dwie cechy: niską wymiarowość i niewielką liczbę elementów, które wytworzyły się w wyniku badania głównych kategorii. Ten warunek ma zastosowanie, gdy nie korzysta się z żadnych narzędzi pomocniczych, które ułatwiają sprawną kombinację i analizę. Takim narzędziem może być program komputerowy, który umożliwia identyfikację atrybutów, błyskawiczną analizę oraz kombinację, a następnie wybór rozwiązań i uszczegółowienie ich biorąc pod uwagę określone kryteria oceny. (A. Ujwary-Gil 2003, s. 3-4)

TL;DR

Analiza morfologiczna jest metodą heurystyczną, która służy do stymulowania twórczości i poszukiwania nowych pomysłów. Metoda ta została stworzona przez Fritza Zwicky'ego w latach 1938-1948. Analiza morfologiczna może przyjąć dwie formy: mocną i słabą. Przebiega ona w trzech fazach: rozpoznanie problemu, analiza problemu i synteza problemu. Przykładem analizy morfologicznej jest tworzenie nowego modelu telefonu komórkowego. Metoda ta ma zastosowanie w tworzeniu koncepcji badawczych oraz analizujących możliwości w różnych obszarach, takich jak twórczość artystyczna, technologia, nauka i inne. Istnieją także inne metody identyfikacji problemu, takie jak metoda tworzenia listy, metoda szabli, technika uszczegółowienia i inne.

Odmiany analizy morfologicznej

Analiza morfologiczna może przyjąć dwie formy: mocną i słabą.

W mocnej formie dokonuje się kombinacji wymienionych cech danego wymiaru przez wszystkie pozostałe cechy. Jest to z jednej strony zaleta, gdyż stwarza możliwość jeszcze dokładniejszej analizy oraz zbadania wszystkich utworzonych iloczynów morfologicznych, a z drugiej strony wada, ponieważ badanie tego typu zabiera stosunkowo dużo czasu. Metody oparte na kombinatoryce mają także swój efekt uboczny w postaci powstania pewnej liczby iloczynów posiadających absurdalny charakter, dla których to nie jest możliwe wykorzystanie racjonalnych kryteriów oceny (A. Ujwary-Gil 2003, s. 3)

W słabej odmianie stosuje się macierz odkrywczą Molesa. W celu jej utworzenia dokonuje się wyboru dwóch dowolnych wymiarów, a później zestawia się ich atrybuty w dwuwejściowej macierzy wstępnej (A. Ujwary-Gil 2003, s. 4)

Etapy analizy

Zgodnie z definicją Zwicky'ego, analiza morfologiczna jest logiczno-analityczną metodą poszukiwania i osiągania twórczych rozwiązań problemów w drodze systematycznej analizy wszystkich możliwych rozwiązań. Przebiega ona w trzech fazach (Z.Martyniak 1999, s. 242)

Fazy	Etapy	Najczęściej stosowane metody wspomagające
Rozpoznanie problemu	Wytyczenie problemu Definiowanie problemu	Metoda teratologiczna
Analiza problemu	Identyfikacja parametrów problemu Poszukiwanie możliwych stanów parametrów	Burza mózgów Synektyka Gordona
Synteza problemu	Budowa tablicy morfologicznej Redukcja przestrzeni morfologicznej	Metoda Monte Carlo Macierz odkrywcza Molesa

Faza pierwsza - rozpoznanie problemu, polega na wytyczeniu granic problemu i na ścisłym zdefiniowaniu go. Granice wytycza się w celu określenia jego pełnego kształtu, natomiast ścisłe definiowanie ma przezwyciężyć naturalną skłonność do zbytniego zawężania rozwiązywanego problemu i ograniczania jego rzeczywistych rozmiarów do ram narzuconych przez rutynę.

Faza druga - analiza problemu, polega na identyfikowaniu parametrów problemu (wzajemnie uzależnione czynniki, cechy, funkcje lub elementy problemu) i określeniu wszystkich możliwych stanów każdego parametru.

Faza trzecia - synteza problemu, polega na stworzeniu tablicy (macierzy, skrzynki) morfologicznej, a następnie na zredukowaniu przestrzeni morfologicznej. Tworząc macierze w jej wierszach wpisujemy parametry a w kolumnach stany parametrów. Przy pomocy tablicy morfologicznej można poprzez zestawienie różnych stanów wyznaczyć wszystkie możliwe warianty rozwiązania problemu. Około 95% kombinacji zostaje odrzuconych podczas redukcji skrzynki morfologicznej za względu na pospolitość rozwiązania lub jej bezsensowność. Kryteria oceny wyznaczone na etapie definiowania problemu wskażą którym z pozostałych wariantów należy poświęcić szczególną uwagę.

Przykład analizy morfologicznej

Definiowanie problemu - znalezienie nowego, oryginalnego modelu telefonu komórkowego.

Identyfikacja parametrów telefonu:

ai - kształt (1 - kwadratowy, 2-gwiazda, 3-owalny...),

bi - kolor (1-niebieski, 2-czarny, 3 - złoty...),

ci - dodatkowe funkcje (1-aparat, 2-dyktafon, 3-radio...).

Tablica morfologiczna (tab.1):

Tab.1. Tablica morfologiczna

Parametry\stany parametrów	1	2	3	...
ai	a1	a2	a3	...
bi	b1	b2	b3	...
ci	c1	c2	c3	...

Źródło: opracowanie własne

Macierz wstępna (tab.2.):

Wybieramy dowolną parę parametrów i ich możliwe kombinacje zestawimy w tabeli zwanej macierzą wstępną. Następnie zaznaczamy oryginalne kombinacje.

Tab.2. Macierz wstępna

ai \ bi	1	2	3	...
1	a1b1	a1b2	a1b3	...
2	a2b1	a2b2	a2b3	...
3	a3b1	a3b2	a3b3	...
...	...	...	...	...

Źródło: opracowanie własne

Macierz końcowa (tab.3):

Wybieramy połączenia rozwiązań oryginalnych (a2b3, a3b2) i zestawimy je z kolejnym parametrem i znów zaznaczamy niekonwencjonalne połączenia.

Tab.3. Macierz końcowa

aibi \ ci	1	2	3	...
a2b3	a2b3c1	a2b3c2	a2b3c3	...
a3b2	a3b3c1	a3b2c2	a3b2c3	...
...	...	...	...	...

Źródło: Opracowanie własne

W wyniku redukcji macierzy otrzymujemy połączenia parametrów zasługujące na uwagę: a2b3c2(kształt - gwiazda, kolor - złoty, dodatkowa funkcja - dyktafon) oraz a3b2c3 (kształt - owalny, kolor - czarny, dodatkowa funkcja - radio).

Obszary zastosowań analizy morfologicznej

Technikę tę wykorzystuje się do tworzenia koncepcji o charakterze badawczym oraz koncepcji analizujących możliwości.

Zastosowania analizy morfologicznej występujące w literaturze przedmiotu można podzielić na:

• intuicyjne (stymulacja wyobraźni) - w twórczości artystycznej, twórczości literackiej oraz inspiracji do powstania nowych usług,
• techniczno-technologiczne (odnoszą się do powstania nowych wynalazków czy produktów lub udoskonalania już istniejących) - np. usprawnienie określonego pojazdu komunikacji miejskiej,
• poszukiwanie nowych możliwości naukowo-badawczych - np. stworzenie koncepcji w zakresie nowych aplikacji, segmentów rynkowych lub sposobów na rozwój przewagi konkurencyjnej czy analiza problemów społecznych (A. Ujwary-Gil 2003, s. 5-6)

Według Majaro analiza morfologiczna znajduje zastosowanie w zakresie:

• nowych produktów i usług,
• zastosowania nowych materiałów,
• nowych segmentów rynkowych i aplikacji,
• nowych sposobów rozwoju przewagi konkurencyjnej,
• tworzenia nowatorskich technik promocji produktów,
• identyfikacji możliwości poszerzenia rynku o nowe lokalizacje.

Istnieją jeszcze inne metody oparte na identyfikacji problemu. Są to między innymi: metoda tworzenia listy (zwykłej, kontrolnej, atrybutów), metoda szabli, technika uszczegółowienia, heurystyczna metoda tworzenia idei, technika morfologiczna Allena.

Analiza morfologiczna — artykuły polecane

Analytic Hierarchy Process — Drzewo decyzyjne — Analiza skupień — QFD — Podejście opisowo-ulepszające — Metody taksonomiczne — Typizacja — Podejście systemowe — Technika skojarzeń

Bibliografia

• Klasik A. (red.) (1993), Zarys metodyki planowania strategicznego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego, Katowice
• Kolaszyńska M. (2006), Analiza morfologiczna i jej pochodne jako narzędzia twórczego rozwiązywania problemów, Witryna internetowa Koła Naukowego Zarządzania Akademii Ekonomicznej w Krakowie
• Martyniak Z. (1997), Wstęp do inwentyki, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Martyniak Z. (1999), Metody organizacji i zarządzania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Trocki M. Wyrozębski P. (2014), Zastosowanie analizy morfologicznej w naukach o zarządzaniu, Organizacja i Kierowanie, nr 2
• Ujwary-Gil A. (2003), Wykorzystanie analizy morfologicznej w poszukiwaniu nowej formy reklamowania produktu, Marketing i Rynek, nr 6
• Ujwary-Gil A. (2006), Zastosowanie analizy morfologicznej w praktyce biznesowej, Marketing i Rynek, nr 5

Autor: Małgorzata Harańczyk, Sylwia Jakubiec