Kodeks cywilny

Kodeks cywilny (łac. ius civile, skrót k.c.) - akt prawny, który systematyzuje stosunki cywilnoprawne pomiędzy osobami prawnymi oraz osobami fizycznymi. Reguluje zarówno stosunki o charakterze majątkowym, jak i o charakterze niemajątkowym. Stosunek ma charakter majątkowy, jeśli pozostaje w ścisłym związku ze sferą ekonomiczną danego podmiotu Kodeks cywilny został uchwalony 23 kwietnia 1964 roku, stanowiąc obecnie podstawowe źródło prawa cywilnego. Zawiera on zasadniczy zbiór przepisów tej gałęzi prawa, a także pełni inne ważne funkcje. Wprowadza i definiuje liczne pojęcia oraz instytucje, którymi posługują się również cywilnoprawne regulacje pozakodeksowe. W treści kodeksu cywilnego znajdują ponadto odzwierciedlenie pewne ogólne idee i założenia systemu prawa oraz podstawowe wartości, do których się odnosi. Mówimy wówczas o zasadach prawa cywilnego. Zasady te wytyczają treść szczególnych rozwiązań, a także maja istotny wpływ na kierunek ich wykładni nie tylko w obrębie kodeksu, lecz także w odniesieniu do pozakodeksowych przepisów prawa cywilnego. Elementem charakterystycznym prawa cywilnego (w odróżnieniu m.in. od administracyjnego, gdzie mamy do czynienia ze stosunkami na zasadzie zwierzchnictwa) jest równorzędność podmiotów w stosunku do siebie. W praktyce oznacza to, że ani jedna ze stron nie jest w żaden sposób podporządkowana drugiej.

Struktura kodeksu cywilnego nawiązuje do koncepcji opartej na wyróżnieniu w ramach systematyki prawa cywilnego czterech jego podstawowych działów. Materia każdego z tych działów jest zawarta w odrębnej księdze stanowiącej najogólniejszą jednostkę struktury kodeksu.

TL;DR

Kodeks cywilny to akt prawny, który reguluje stosunki cywilnoprawne. Składa się z czterech ksiąg: części ogólnej, własności i innych praw rzeczowych, zobowiązań oraz spadków. Osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej są podmiotami prawa cywilnego. Prawo cywilne obejmuje także prawo rodzinne, handlowe i pracy. Zasady prawa cywilnego obejmują m.in. nieretroakcję, zakaz nadużywania praw, ochronę osobowości, ochronę mienia, autonomię woli i ochronę dobrej wiary. Źródłami prawa cywilnego są konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe i rozporządzenia. Kodeks cywilny ma zalety, takie jak jasność i czytelność przepisów, ochronę praw i interesów, uniwersalność pojęć i instytucji oraz aktualizację. Ma jednak też ograniczenia, takie jak trudności interpretacyjne, ograniczenia czasowe i językowe oraz brak kompleksowego podejścia do prawa cywilnego. Wykładnia prawa cywilnego może opierać się na różnych metodach, takich jak wykładnia systemowa, ścisła, funkcjonalna, historyczna, porównawcza i ekonomiczna.

Podział kodeksu

1. Księga pierwsza "Część ogólna",
2. Księga druga "Własność i inne prawa rzeczowe",
3. Księga trzecia "Zobowiązania",
4. Księga czwarta "Spadki".

Księgi dzielą się na tytuły, w obrębie części tytułów wyróżnia się działy, z których pewne ulegają dalszemu podziałowi na rozdziały.

Podmioty prawa cywilnego (art. 8, 33 k.c.)

Podmioty prawa cywilnego są reprezentowane przez trzy następujące jednostki:

• osoba fizyczna - od urodzenia do chwili śmierci (zgon, uznanie za zmarłego)
• osoba prawna - od powstania (najczęściej wpisu do rejestru) do momentu ustania (najczęściej wykreślenia z rejestru)
• jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, jednak posiadające zdolność do czynności prawnych - nazywane ułomnymi osobami prawnymi (od chwili powstania, do okresu ustania). Stosuje się do nich przepisy o osobach prawnych.

Zakres prawa cywilnego

Prawo cywilne należy identyfikować z prawem publicznym, którego zakres z całą pewnością jest węższy od problematyki stawianej w prawie prywatnym. W wyniku tego, w skład prawa cywilnego możemy więc przyporządkować:

• prawo rodzinne, regulujące oprócz stosunków niemajątkowych również stosunki majątkowe. Z kolei kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera regulacji charakteru ogólnego i w tymże zakresie mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego.
• prawo handlowe, które można traktować jako wyspecjalizowany dział prawa cywilnego. Część stosunków handlowych została unormowana bezpośrednio w Kodeksie cywilnym.
• prawo pracy, zgodnie z którego art. 300, w sprawach, które nie są uregulowane przepisami prawa pracy, należy stosować odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego, jeśli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

Zasady prawa cywilnego

Reprezentowane są przez normy prawne, mające istotne znaczenie w procesie kształtowania wartości prawa - ich przestrzegania oraz stanowienia. Najważniejsze idee prawa cywilnego:

1. nieretroakcji. Zgdnie z art. 3 k.c., jeśli z brzmienia lub celu ustawy nie wynika inaczej, nie ma ona mocy wstecznej. Jest to zasada oparta na jednej z podstawowych paremii prawniczych - prawo nie działa wstecz (łac. Lex retro non agit)
2. zakaz nadużywania praw podmiotowych. Nie należy czynić ze swojego prawa użytku, który naruszałby zasady współżycia w społeczeństwie.
3. zasada ochrony osobowości każdego człowieka. Koncepcja zakłada, iż dobra osobiste każdej osoby są chronione i każdy, bez względu na sytuację materialną, jest równy wobec prawa.
4. zasada ochrony mienia. Prawo w identyczny sposób musi chronić uprawnienia każdego właściciela m in przy sytuacji dziedziczenia majątku, w której majątek osoby zmarłej przypada zawsze spadkobiercy ustawowemu lub testamentowemu.
5. zasada autonomii woli. W tym przypadku mamy do czynienia z pojęciem zasady swobody zawierania umów. Podmioty prawa cywilnego mogą formować swoje stosunki prawne, lecz w granicach prawa.
6. zasada ochrony dobrej wiary. Zasada, która chroni podmiot, działający w mylnym, lecz usprawiedliwionym przekonaniu o przysługującym mu prawie, bądź istniejącym stosunku prawnym.

Źródła prawa cywilnego

Polskie prawo cywilne jest prawem stanowionym. Powstaje ono w wyniku prawotwórczej działalności organów państwowych, których akty nazywane są źródłami prawa Zgodnie z art. 87 Konstytucji zaliczamy do nich:

• Konstytucję
• Ustawy
• Ratyfikowane umowy międzynarodowe
• Rozporządzenia

Akty prawa miejscowego nie mogą być zaliczone do tych źródeł, z uwagi na fakt ich ograniczonego obowiązywania pod względem rozpiętości geograficznej.

Udział osób małoletnich w charakterze publiczności w posiedzeniach postępowania cywilnego

W nawiązaniu do art. 10 k.c. osobą małoletnią jest osoba, która nie ukończyła osiemnastu lat i nie zawarła związku małżeństwa. Jeśli przynajmniej jeden z tych warunków zostałby spełniony, podmiot uzyska już wtedy status pełnoletności (nie traci go w razie unieważnienia małżeństwa). Zgodnie z ustawą z dnia 21 kwietnia 2017 roku o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2017 r., poz. 1136), od 14 lipca w charakterze publiczności, w jawnych posiedzeniach postępowania cywilnego, oprócz osób pełnoletnich mogą brać udział także podmioty małoletnie. Przewodniczący posiedzenia każdorazowo ma możliwość decydowania, czy udział osoby małoletniej w danej sesji będzie możliwy ze względu na fakt przedstawianych treści lub możliwość wysokiego prawdopodobieństwa przeszkadzania takiej osoby w czynnościach obrad.

Kodeks cywilny - mocne strony

Kodeks cywilny ma wiele zalet, które ułatwiają prawidłowe funkcjonowanie stosunków cywilnoprawnych. Poniżej przedstawiono kilka z nich:

• Kodeks cywilny zapewnia jasność i czytelność stosunków cywilnoprawnych. Umożliwia to jego jednoznaczne interpretowanie i stosowanie. Ma to szczególne znaczenie w sytuacjach sporów, a także w sytuacjach, w których konieczna jest wykładnia prawa.
• Kodeks cywilny zapewnia ochronę podstawowych praw i interesów uczestników stosunków cywilnoprawnych. Przepisy te stanowią podstawę do występowania w sądach w przypadku naruszenia tej ochrony.
• Kodeks cywilny wprowadza wiele pojęć i instytucji, które są stosowane przy rozwiązywaniu sporów. Wiele tych pojęć jest uniwersalnych i stosowanych w wielu krajach, co umożliwia międzynarodowe porozumienia.
• Kodeks cywilny zapewnia równe traktowanie wszystkich stron stosunku cywilnoprawnego, uwzględniając ich interesy. Przepisy te zapobiegają nadużyciom i niesprawiedliwym praktykom w stosunkach cywilnoprawnych.
• Kodeks cywilny jest aktualizowany i dostosowywany do aktualnych potrzeb społecznych i gospodarczych. Dzięki temu stosunki cywilnoprawne są wyposażone w skuteczne mechanizmy regulacyjne, które umożliwiają ich efektywne funkcjonowanie.

Kodeks cywilny - ograniczenia

Kodeks cywilny jest kluczowym aktualnym źródłem prawa cywilnego, jednak istnieje wiele ograniczeń i słabych stron, które należy wziąć pod uwagę. Oto one:

• Ograniczenia językowe - Kodeks cywilny jest napisany w języku prawniczym, który może być trudny do zrozumienia dla osób nieobeznanych z prawem. Przepisy w nim zawarte są czasami bardzo skomplikowane i może być trudno zinterpretować je tak, aby pasowały one do określonej sytuacji.
• Ograniczenia czasowe - Kodeks cywilny jest aktualizowany tylko raz na jakiś czas. Oznacza to, że niektóre zawarte w nim przepisy mogą być nieaktualne lub nieadekwatne do obecnych wymogów prawnych.
• Ograniczenia interpretacyjne - Kodeks cywilny nie jest przeznaczony do użytku ogólnego i może być trudny do zinterpretowania w kontekście określonej sytuacji. W niektórych przypadkach może być konieczne skorzystanie z pomocy prawnika, aby zrozumieć, jak dany przepis może zostać zastosowany.
• Ograniczenia dotyczące zakresu - Kodeks cywilny nie zajmuje się wszystkimi aspektami prawa cywilnego. Dotyczy to zwłaszcza stosunków międzynarodowych, gdzie przepisy mogą być bardziej skomplikowane i wymagać dodatkowej pomocy prawnej.

Kodeks cywilny - wykładnia prawa

Do Kodeksu cywilnego można zastosować następujące metody lub podejścia:

• Wykładnia systemowa - polega na interpretacji Kodeksu cywilnego jako całości, w kontekście jego celem i założeniami. Pozwala to na stworzenie spójnego systemu prawa cywilnego.
• Wykładnia ścisła - polega na wykorzystaniu jedynie tych przepisów, które są bezpośrednio związane z konkretnym stosunkiem cywilnoprawnym.
• Wykładnia funkcjonalna - zakłada, że należy wziąć pod uwagę cel, jaki ma w danym przypadku zostać osiągnięty, a następnie dokonać interpretacji przepisów zgodnie z tym celem.
• Wykładnia historyczna - polega na interpretacji Kodeksu cywilnego w kontekście jego historycznych korzeni.
• Wykładnia porównawcza - wykorzystuje stosunki cywilnoprawne regulowane przez prawo innych państw (lub inne systemy prawne) do interpretacji Kodeksu cywilnego.
• Wykładnia ekonomiczna - polega na interpretacji przepisów Kodeksu cywilnego zgodnie z założeniami ekonomii.

Kodeks cywilny — artykuły polecane

Właściciel — Prawo — Interes prawny — Sąd polubowny — Oszczerstwo — Zdolność prawna — Reprywatyzacja — Spółka cywilna — Zdolność do czynności prawnych

Bibliografia

• Bieranowski A. (red.) (2006), Prawo cywilne: zakres wykładu, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków
• Gniewek E. (red.) (2016), Kodeks cywilny. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa
• Katner W. (red.) (2017), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kuźmicka-Sulikowska J. (2014), Prawo cywilne. Część ogólna i zobowiązania. Wykład w formie pytań i odpowiedzi, Wolters Kluwer, Warszawa
• Maciejowska A. (red.) (2016), Prawo cywilne. Cz. 2, Zobowiązania, spadki, Wydawnictwo Od.Nowa, Bielsko-Biała
• Marak K. (2011), Odpowiedzialność cywilnoprawna hotelarzy, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, nr 203
• Marciniak A. (red) (2016), Postępowanie cywilne w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Mucha J. (2016), Postępowanie cywilne: diagramy, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Autor: Justyna Płonka, Krzysztof Gaweł

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.