Traktat z Maastricht

Traktat z Maastricht (inaczej Traktat o Unii Europejskiej TUE) - traktat ustalony przez Radę Europejską na spotkaniu w holenderskim miasteczku Maastricht 11 grudnia 1991 roku. Wszedł w życie 1 listopada 1993 r. po ratyfikacji, która nastąpiła 7 lutego 1992r.

Po zakończeniu zimnej wojny państwa członkowskie Wspólnot Europejskich postanowiły zapoczątkować proces integracji europejskiej, co zainicjowało utworzenie Unii Europejskiej. Według zapisu traktatu podstawą UE były Wspólnoty Europejskie, które utworzyły I filar działalności, a także wspomagająca je polityka, zawarta zarówno w II filarze Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, jak i w III filarze polityki w obszarze spraw wewnętrznych oraz wymiaru sprawiedliwości.

Traktat ten był owocem dwóch konferencji, jedna z nich była poświęcona Unii Gospodarczo-Walutowej, druga zaś Europejskiej Unii Politycznej. Obie odbywały się równocześnie. Konferencja o UGiW była efektem spotkania, na którym był omawiany Raport Delorsa dotyczący Unii Gospodarczo-Walutowej. Druga konferencja dotyczyła porozumienia, które zawarto rok później w Dublinie a odnosiło się do unii politycznej [Bainbridge, 1998, s. 78]

TL;DR

Traktat z Maastricht, podpisany w 1991 roku, był kluczowym krokiem w procesie integracji europejskiej i doprowadził do powstania Unii Europejskiej. Traktat ten ustalił strukturę i filary Unii, takie jak gospodarczy i walutowy, polityczny oraz wymiar sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Zmiany wniesione do traktatu, takie jak Traktat z Amsterdamu czy Traktat z Lizbony, wprowadziły nowe postanowienia i rozszerzyły liczbę państw członkowskich.

Geneza

W 1949 r. powstała pierwsza organizacja międzyrządowa - Rada Europy, która scalała państwa leżące w zachodniej części Europy. Po zakończeniu drugiej wojny światowej rozpoczęła się integracja krajów starego kontynentu poprzez utworzenie takich Wspólnot jak Europejska Wspólnota Węgla i Stali EWWS (1952 r.), Europejska Wspólnota Gospodarcza EWG (1958 r.) oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej Euratom (1958 r.). Założycielami tych wspólnot byli: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg, a także Włochy. Główną intencją prowadzenia tych organizacji było istnienie wspólnego rynku surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego państw członkowskich, by uniknąć wojny gospodarczej, a także pokojowa eksploatacja energii jądrowej. Z kolei w 1985 r., z powodu wejścia w życie porozumienia z Schengen utworzony został wspólny system kontroli granic, a także zniesienie tejże kontroli na granicach wewnętrznych państw sygnatariuszy (Francji, Niemiec, Włoch, Portugalii, Hiszpanii oraz krajów Beneluxu). W 1986 r. postanowiono rozpocząć współpracę w obszarze wspólnych sił wojskowych krajów należących do Wspólnot. Stopniowo dążono do ujednolicenia rynku likwidując bariery celne, prowadząc wspólną politykę czy przyjmując jednakowe normy prawne i techniczne. Przełomem stało się jednak podpisanie Traktatu w Maastricht, kiedy to Wspólnota Europejska przekształciła się w Unię Europejską.

Struktura Traktatu z Maastricht

Struktura traktatu jest rozbudowana. Wstępem do dokumentu jest preambuła. Po niej, kolejno następuje siedem rozdziałów:

• I Postanowienia wspólne
• II Postanowienia zmieniające Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą w celu ustanowienia Wspólnoty Europejskiej,
• III Postanowienia zmieniające Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
• IV Postanowienia zmieniające Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
• V Postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
• VI Postanowienia o współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
• VII Postanowienia końcowe

Postanowienia Traktatu z Maastricht

Na mocy traktatu z Maastricht Unia Europejska została zbudowana na trzech filarach:

• Pierwszy filar zawiera zagadnienia rozstrzygane wspólnie, w ramach Wspólnoty Europejskiej. Ma on charakter gospodarczy i opiera się na Wspólnotach Europejskich. Obejmuje on unię gospodarczą i walutową, unię celną, rynek wewnętrzny, wspólną politykę rolną i politykę strukturalną. Główny cel pierwszego filaru to "promowanie harmonijnego rozwoju działań gospodarczych", który jest osiągany poprzez jednolity rynek, efektywną politykę strukturalną, społeczną i pieniężną.
• Drugi filar dotyczy wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Celem jest "strzeżenie wspólnych wartości, fundamentalnych interesów i niezawisłości Unii". W ramach tego filaru Rada Europejska oraz Rada Unii Europejskiej kladą nacisk na podniesienie bezpieczeństwa Unii i jej członków, a także o utrzymanie pokoju na świecie. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa nie narusza jednakże polityki bezpieczeństwa państw neutralnych oraz mocarstw jądrowych.
• Trzeci filar dotyczy wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Traktat amsterdamski nadał trzeciemu filarowi nazwę Współpracy Policyjnej i Sądowej w sprawach karnych. Celem tego filaru jest zapewnienie obywatelom bezpieczeństwa i sprawiedliwości poprzez wspólne działania państw członkowskich, dotyczących zwalczania przestępczości zorganizowanej, terroryzmu, przemytu narkotyków, handlu ludźmi, przeciwdziałaniu przejawom rasizmu. W ramach trzeciego filaru bardzo ważna jest współpraca sądowa między członkami UE, która polega na współdziałaniu w procesach karnych, wykonywaniu orzeczeń oraz kwestiach ekstradycyjnych. Pogłębianie integracji powoduje, że rządy państw przenoszą coraz częściej pewne dziedziny współpracy z II i III filaru na I filar, ponadnarodowy.

Ramy instytucjonalne ustalone na mocy traktatu

Fundamentami Unii Europejskiej ustalonymi w Maastricht były:

• Parlament Europejski,
• Rada,
• Komisja,
• Trybunał Sprawiedliwości,
• Trybunał Obrachunkowy.

Radę i Komisję wspomagają Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów, które pełnią funkcję doradcze.

Zmiany wniesione do traktatu

• Traktat z Amsterdamu (1997)
• Traktat z Nicei (2001)
• Traktat lizboński (2007)
• Traktatem w sprawie przystąpienia Austrii, Finlandii i Szwecji (1994)
• Traktatem w sprawie przystąpienia Cypru, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Malty, Polski, Czech, Słowacja i Słowenii (2003)
• Traktatem w sprawie przystąpienia Bułgarii i Rumunii (2005)

Traktat z Maastricht — artykuły polecane

Traktat Rzymski — Jednolity Akt Europejski — Wspólnoty europejskie — Unia Europejska — Europejska Wspólnota Gospodarcza — Filary Unii Europejskiej — Traktat Paryski — Europejska Wspólnota Węgla i Stali — Rada Europy

Bibliografia

• Bainbridge T., Teasdale A. (1998), Leksykon Unii Europejskiej, Wydawnictwo Platan, Kraków
• Parzymies S. (2012), Unia Europejska od Maastricht do Lizbony - Polityczne aspekty aktywności, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa
• Potyrała A. (2007), Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne Unii Europejskiej - od Traktatu z Maastricht do Traktatu Lizbońskiego, Rocznik Integracji Europejskiej, Poznań, nr 1
• Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. Dz.U. 2009 nr 203 poz. 1569

Autor: Elżbieta Kochanek, Klaudia Dutka

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.