Traktat z Lizbony

Traktat z Lizbony to umowa międzynarodowa zakładająca reformę instytucji UE, podpisana 13 grudnia 2007 roku w Lizbonie. Oficjalna nazwa brzmi: Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Potocznie nazywany traktatem reformującym. Traktat miał wejść w życie 1 stycznia 2009 roku, ale nie został ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie UE.

TL;DR

Traktat z Lizbony to umowa międzynarodowa, która miała reformować instytucje Unii Europejskiej. Miał wejść w życie w 2009 roku, ale nie został ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie. Traktat zawierał wiele postanowień dotyczących kompetencji Unii, roli państw członkowskich, bezpieczeństwa, praw podstawowych, struktury instytucji Unii i innych kwestii. Wywołał wiele kontrowersji, zarówno dotyczących jego treści, jak i sposobu przyjęcia.

Geneza

Kiedy Traktat Konstytucyjny UE został odrzucony w referendum we Francji i Holandii, Nicolas Sarkozy (wtedy minister spraw wewnętrznych Francji) zaproponował by z dotychczasowego projektu Traktatu wybrać regulacje niewzbudzające kontrowersji i stworzyć nowy Traktat.

• Zrezygnowano ze wszystkich elementów, które nawiązywały do terminu "konstytucji", czy też konstytucjonalizacji procesu integracji europejskiej.
• Usunięte zostały wszelkie zapisy sugerujące państwowość Unii Europejskiej, takie jak symbole Unii (flaga, hymn, dewiza, euro, Dzień Europy).
• Zrezygnowano również z nowego nazewnictwa aktów prawnych (ustawa europejska, europejska ustawa ramowa) na rzecz dotychczasowych nazw (rozporządzenie, dyrektywa, decyzja).

Najważniejsze postanowienia Traktatu

• przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową
• sprecyzowanie i wyjaśnienie zakresu kompetencji powierzonych Unii oraz odgraniczenie kompetencji Unii i jej państw członkowskich:

1. organizacje międzynarodowe mają tyle kompetencji, ile powierzą jej państwa członkowskie (tzw. zasada kompetencji powierzonych lub przyznanych)
2. utrzymany został podział kompetencji, jakimi dysponuje Unia na: dziedziny kompetencji wyłącznych, kompetencji dzielonej i działań wspierających, koordynujących i uzupełniających
3. potwierdzenie równości państw wobec traktatów, poszanowanie tożsamości narodowej (struktur politycznych, konstytucyjnych, w tym samorządu regionalnego i lokalnego)
4. wyraźnie zastrzeżono kwestię bezpieczeństwa narodowego do zakresu wyłącznej odpowiedzialności państw członkowskich

• potwierdzenie formuły podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną zgodnie z tzw. zasadą podwójnej większości:

1. istota formuły tej polega nie na tym, aby decyzje blokować, ale żeby w sposób konstruktywny "przymusić" państwa do wypracowania kompromisu i przyjęcia decyzji
2. do 1 listopada 2014 r. miała obowiązywać obecna formuła (wprowadzona na mocy Traktatu z Nicei)
3. od 1 listopada 2014 r. miała obowiązywać formuła oparta na tzw. podwójnej większości; aby podjąć decyzję w Radzie należało m.in.: zebrać większości 55% (plus jedno) państw członkowskich; ponadto państwa opowiadające się za podjęciem decyzji musiałyby dysponować co najmniej 65% populacji UE

• podkreślenie szczególnego charakteru Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa:

1. ustanowienie Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa
2. ustanowienie Europejskiej Agencji Obrony
3. utworzenie Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych
4. rozszerzony zakres tzw. misji petersberskich - na wspólne działania rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i misje stabilizacji sytuacji po konfliktach
5. ustanowienie tzw. klauzuli sojuszniczej, zobowiązującej do udzielenia pomocy w przypadku agresji

• umocnienie roli parlamentów krajowych
• ustanowienie ochrony praw podstawowych:

1. nadanie charakteru prawnego Karcie Praw Podstawowych (Karta Praw Podstawowych została proklamowana jako dokument polityczny przez trzy instytucje - Parlament Europejski, Radę UE i Komisję Europejską w grudniu 2000 r.)
2. stworzenie podstaw prawnych dla przystąpienia Unii do EKPCz (na podstawie umowy międzynarodowej, z zastrzeżeniem, że nie mogą zostać naruszone kompetencje Unii)

• zwiększenie elastyczności działania w ramach Unii
• uporządkowanie katalogu źródeł prawa pochodnego w Unii oraz procedur stanowienia tego prawa
• sprecyzowanie procedur stanowienia prawa pierwotnego Unii
• przekształcenie Unii w organizację międzynarodową - termin Wspólnota został zastąpiony terminem Unia, co jest wyrazem przekształcenia UE w jednolitą organizację międzynarodową; w związku z tym, nazwa TWE zostanie zmieniona na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)
• nadanie osobowości prawnej Unii Europejskiej
• otrzymanie możliwości zawierania umów międzynarodowych
• wprowadzenie stanowiska stałego przewodniczącego Rady Europejskiej
• wzmocnienie funkcji legislacyjnej, kontrolnej i budżetowej Parlamentu Europejskiego
• zmiana roli Komisji Europejskiej
• dopuszczenie wyjścia kraju członkowskiego z Unii Europejskiej
• zapewnienie bezpieczeństwa przez państwa unijne w dostawie energii
• możliwość odejścia od jednomyślności w głosowaniu
• nadanie możliwości obywatelom znacznej części państw członkowskich do bezpośredniego zwrócenia się do Komisji Europejskiej w celu możliwości wystąpienia z inicjatywą legislacyjną

(S. Parzymies 2012, s. 433)

Struktura Traktatu

Traktat liczący 300 stron zawiera:

• teksty traktatów założycielskich: o Unii Europejskiej oraz o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, oba traktaty mają taką samą moc. Dołączono do nich tabele ekwiwalencyjne, w których możemy odczytać zmienione przepisy w TUE i TFUE,
• 37 protokołów stanowiące nierozłączną część traktatów, które zawierają statuty Trybunału, Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego. W protokołach zawarte są także zasady stosowania Traktatów,
• 2 załączniki, które zawierają listę państw zamorskich oraz listę produktów rolnych
• 65 deklaracji, które podzielone są na trzy grupy:

1. deklaracje, które odnoszą się do postanowień Traktatu,
2. deklaracje, które odnoszą się do protokołów,
3. deklaracje państw członkowskich,

• aneks, którym jest Karta Praw Podstawowych, jej decyzje są równe mocy traktatów TUE i TFUE.

(J. Sozański 2010, s. 15)

Kontrowersje wokół Traktatu

• Według wielu środowisk, Traktat różni się tylko w nieznacznym stopniu od "Eurokonstytucji", odrzuconej wcześniej w dwóch referendach krajowych. Przyznają to również niektórzy przywódcy państw europejskich, jak Angela Merkel, Jose Zapatero, Vaclav Klaus, Valery Giscard d'Estaing, Anders Fogh Rasmussen.
• Zdaniem wielu Traktat ograniczy suwerenność państw narodowych. M.in. Traktat wprowadza zapis, w ramach którego ilość członków Komisji Europejskiej, po okresie przejściowym, odpowiada dwóm trzecim liczby Państw Członkowskich. Polska oficjalnie traci prawo do permanentnego przedstawiciela w Komisji Europejskiej, podczas gdy wg nowych postanowień Traktatu, Komisja m.in. zapewnia reprezentacje Unii na zewnątrz oraz akty prawodawcze Unii mogą zostać przyjęte wyłącznie na wniosek Komisji. Kontrowersja ta przenosi się na pytania odnośnie legalności przyjęcia Traktatu lizbońskiego bez referendum dotyczącego zmiany Konstytucji RP, w związku z naruszeniem Zasady suwerenności Narodu.
• Zdaniem niektórych osób, wadą Traktatu jest brak określenia docelowego geograficznego kształtu Unii (kwestia przyjęcia np. Turcji, Izraela).
• Według tygodnika Najwyższy Czas związanego z Unią Polityki Realnej traktat wprowadza uprzywilejowanie Niemiec poprzez umożliwienie ich ziemiom wschodnim prawa do pomocy rządowej przy rekonstrukcji gospodarczej (b. NRD).
• Zdaniem części ekspertów nowy system głosowania w Radzie Unii nie jest w pełni reprezentatywny, lecz faworyzuje największe i najmniejsze kraje Unii. Potencjalne wady przyjętego systemu "Podwójnej Większości" były analizowane w pracach L.S. Penrose'a w połowie XX wieku.

Traktat z Lizbony — artykuły polecane

Jednolity Akt Europejski — Światowa Organizacja Handlu — Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności — Parlament Europejski — Traktat Rzymski — Europejska Karta Samorządu Regionalnego — Kryteria kopenhaskie — Rada Europy — Komitet Regionów

Bibliografia

• Barcz J. (2007), Poznaj Traktat z Lizbony, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Piaseczno
• Przymies S. (2012), Unia Europejska od Maastricht do Lizbony. Polityczne aspekty aktywności, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa
• Sozański J. (2010), Traktat Lizboński, Polskie wydawnictwo prawnicze iuris, Warszawa-Poznań
• Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. Dz.U. 2009 nr 203 poz. 1569
• Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. Dz.U. 2009 nr 203 poz. 1569

Autor: Edyta Kijewska, Gabriela Krzysiek