Umowa o pracę

Umowa o pracę stanowi podstawową formę nawiązania stosunku pracy. Charakteryzuje ona strony umowy, zakres praw i obowiązków stron oraz zawiera wszystkie niezbędne elementy opisujące dany stosunek pracy. Jest to dwustronna czynność prawna, wyrażająca porozumienie, na mocy którego pracownik zobowiązuje się do wykonywania zadeklarowanego rodzaju pracy na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy, a pracodawca do wypłaty pracownikowi wynagrodzenia za spełnione świadczenie.

TL;DR

Umowa o pracę to podstawowa forma nawiązania stosunku pracy. W kodeksie pracy umowa o pracę występuje jako synonim stosunku pracy oraz jako nazwa czynności prawnej. Umowa może być zawarta w drodze rokowań lub składania ofert. W kodeksie pracy przewidziane są różne rodzaje umów o pracę, takie jak umowa na okres próbny, umowa na czas określony, umowa na czas wykonywania określonej pracy i umowa na czas nieokreślony. Umowa o pracę wymaga formy pisemnej. Umowa o pracę może być rozwiązana za porozumieniem stron, za wypowiedzeniem, bez wypowiedzenia lub po upływie czasu, na który była zawarta. Umowa o pracę może również wygasnąć wskutek określonych przyczyn, takich jak śmierć pracownika czy pracodawcy.

Umowa a kodeks pracy

W Kodeksie pracy termin "umowa o pracę" występuje w dwóch znaczeniach. Raz jako synonim stosunku pracy, innym razem jako nazwa czynności prawnej. Należy zwrócić szczególną uwagę nie tylko na przepisy kodeksu pracy, ale także na unormowania zawarte w kodeksie cywilnym. Jest to istotne, gdyż normuje on sposób składania oświadczenia woli, termin złożenia takiego oświadczenia, miejsce i tryb zawarcia umowy oraz wady oświadczenia woli, które mogą stanowić podstawę do uchylenia się od skutków postanowień zawartej umowy.

Umowa może być zawarta w drodze wcześniejszych rokowań lub w trybie składania ofert. W przypadku rokowań zawarcie umowy następuje gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień. W trybie ofertowym zawarcie umowy polega na złożeniu przez pracodawcę lub kandydata do pracy oświadczenia o chęci zawarcia umowy i na zaakceptowaniu jej przez drugą stronę. W praktyce najczęściej ma zastosowanie drugi z przedstawionych sposobów zawierania umowy.

Rodzaje umów o pracę przewidziane w Kodeksie Pracy:

• umowa na okres próbny - czas trwania umowy to maksymalnie 3 miesiące, podpisanie takiej umowy ma na celu sprawdzenie kwalifikacji pracownika,
• umowa na czas określony - po upływie terminu wskazanego w umowie, stosunek pracy samoistnie się rozwiązuje bez konieczności składania wypowiedzenia przez żadną ze stron,
• umowa na czas wykonywania określonej pracy - umowa terminowa, która nie może być rozwiązana przed zakończeniem wykonywania ustalonej pracy,
• umowa na czas nieokreślony - rodzaj umowy, która nie zawiera terminu rozwiązania stosunku pracy. Istnieje możliwość zmiany tej umowy na umowę na czas określony, ale wyłącznie za zgodą pracownika.

Gdy w przypadku usprawiedliwionej absencji pracownika zachodzi konieczność ustanowienia zastępstwa na stanowisku przez niego obejmowanym, pracodawca może zatrudnić innego pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony pokrywający się z czasem tej nieobecności.

Jeżeli strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony, na następujące po sobie okresy a przerwa między tymi umowami nie przekroczyła 1 miesiąca, to zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoważne w skutkach prawnych zawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony.

Umowa o pracę wymaga zastosowania formy pisemnej. Jeżeli nie została zawarta na piśmie, pracodawca powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić mu ustalenia co do rodzaju umowy oraz jej warunków zachowując formę pisemną (Art 29 par.2 k.p.). Pracodawca informuje pracownika na piśmie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę, o obowiązującej dobowej i tygodniowej normie czasu pracy, częstotliwości wypłaty wynagrodzenia za pracę, urlopie wypoczynkowym oraz długości okresu wypowiedzenia umowy, a jeżeli pracodawca nie ma obowiązku ustalenia regulaminu pracy - dodatkowo o porze nocnej, miejscu, terminie i czasie wypłaty wynagrodzenia oraz przyjętym sposobie potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy (art. 29 par.3 k.p.). Wszelkie zmiany w umowie o pracę również wymagają potwierdzenia na piśmie.

Przy umowach o pracę zasadę swobody umów należy przede wszystkim odnieść do ich zawierania. W przypadku formułowania ich treści występują liczne ograniczenia powodujące niemożność zamieszczenia postanowień mniej korzystnych dla pracownika w porównaniu z tymi wynikającymi z prawa pracy.

Elementy umowy o pracę

• Rodzaj pracy - przedstawienie rodzaju pracy tak by pracownik wiedział czego pracodawca od niego oczekuje, przede wszystkim powinny zostać wskazane: stanowisko, funkcja, zawód, specjalność tak aby móc określić zakres obowiązków pracowniczych i stopień dyspozycyjności.
• Miejsce wykonywania pracy - stanowi istotny element w przypadku gdy siedziba pracodawcy nie pokrywa się z miejscem realizacji stosunku pracy, lub gdy istnieje potrzeba wykonywania pracy w różnych miejscach lub miejscowościach.
• Wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia.
• Wymiar czasu pracy - wiąże się z dyspozycyjnością jakiej pracodawca wymaga od pracownika.
• Termin rozpoczęcia pracy - ma znaczenie praktyczne, w przypadku rozbieżności pomiędzy datą zawarcia umowy o pracę czyli podstawą nawiązania stosunku pracy od skutku czyli nawiązania stosunku pracy; stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli terminu tego nie określono - w dniu zawarcia umowy.

W przypadku zawarcia z pracownikiem umowy o pracę przewidującą zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, nie można regulować jego warunków pracy i płacy w sposób mniej korzystny w stosunku do pracowników wykonujących taką samą lub podobną pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Należy jednak uwzględnić proporcjonalność wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą, do wymiaru czasu pracy pracownika.

Jeżeli pracownik złoży wniosek dotyczący zmiany wymiaru czasu pracy, który został zawarty w umowie to w miarę możliwości pracodawca powinien go wziąć pod uwagę.

Specjalnymi regulacjami objęta została umowa o pracę z pracownikiem skierowanym do pracy na obszarze państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej na okres przekraczający 1 miesiąc. Wymaga się aby dodatkowo zawierała ona (oprócz elementów wymaganych w typowej umowie o pracę):

• Czas wykonywania pracy za granicą.
• Walutę, w której będzie wypłacane pracownikowi wynagrodzenie w czasie wykonywania pracy za granicą.

Wobec takiego pracownika pracodawca ma dodatkowo obowiązek poinformować go pisemnie o należnych mu świadczeniach z tytułu skierowania do pracy za granicą, a w szczególności o zwrocie kosztów przejazdu i zapewnieniu zakwaterowania.

Rozwiązanie umowy o pracę

W Kodeksie pracy przewidziane jest kilka sposobów rozwiązania umowy o pracę:

• za porozumieniem stron - wymaga współdziałania obu stron, brak zgody jednej strony uniemożliwia takie działanie. Z propozycją rozwiązania stosunku pracy może wyjść zarówno pracodawca, jak i pracownik. Porozumienie powinno mieć charakter pisemny i zawierać termin ustania stosunku pracy. Na mocy takiego porozumienia można rozwiązać każdy rodzaj umowy o pracę w każdym czasie, czyli np. w trakcie urlopu pracownika
• za wypowiedzeniem - polega na wypowiedzeniu umowy o pracę z zachowaniem ustawowego okresu wypowiedzenia. Po jego upływie umowa się rozwiązuje. Jest to czynność jednostronna i jej ważność nie jest uzależniona od zgody drugiej strony. Powinna mieć charakter pisemny. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o prac kiedy pracownik przebywa na urlopie.
• bez wypowiedzenia - oświadczenie woli jednej ze stron stosunku pracy, które skutkuje natychmiastowym rozwiązaniem umowy o pracę. Może być złożone przez pracownika lub pracodawcę w formie pisemnej, z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy.
• po upływie czasu, na który była zawarta

Wygaśnięcie umowy o pracę

Wygaśnięcie umowy o pracę polega na tym, że stosunek pracy ustaje wskutek ustawowo określonych przyczyn. Kodeks Pracy przewiduje następujące przyczyny wygaśnięcia umowy o pracę:

• śmierć pracownika,
• śmierć pracodawcy,
• upływ 3 miesięcy nieobecności pracownika z powodu tymczasowego aresztowania.

Umowa o pracę — artykuły polecane

Okres próbny — Umowa przedwstępna — Okres wypowiedzenia — Wypowiedzenie zmieniające — Rodzaje umów z pracownikami — Rozwiązanie umowy o pracę — Źródła powstawania stosunku pracy — Porozumienie stron — Umowa zlecenie — Różnicowanie jakości

Bibliografia

• Jackowiak U., Uziak W., Wypych-Żywicka A. (2012), Prawo Pracy. Podręcznik dla studentów prawa, Wolters Kluwer, Warszawa
• Listwan T. (2005), Słownik zarządzania kadrami, C.H. Beck, Warszawa
• Martyna M. (red.) (2013), Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce, C.H. Beck, Warszawa
• Padzik K. (2002), Leksykon HRM. Podstawowe pojęcia z dziedziny zarządzania zasobami ludzkimi, C.H. Beck, Warszawa
• Pietruszyńska K. (2014), Prawo pracy. Informator, Państwowa Inspekcja Pracy, Warszawa
• Sadowski Z., Wach T. (2003), Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społecznego, Biblioteczka Pracownicza, Warszawa
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141

Autor: Ewelina Kalicka, Katarzyna Gubernat

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.