Ocena środowiska pracy

Ocena środowiska pracy jest formą weryfikacji stopnia realizacji zasadniczego celu ergonomii, za który powszechnie uważa się kształtowanie warunków pracy niezbędnych do ochrony pracownika przed przedwczesną utratą sił biologicznych w następstwie pracy oraz warunków ich regeneracji w toku pracy.

Podstawowym (a zarazem najistotniejszym) przedmiotem analizy warunków pracy jest właśnie środowisko pracy, w którego zakres wchodzi całokształt czynników materialnych i społecznych, z którymi pracownik styka się podczas wykonywania pracy. Czynniki te mogą tak sprzyjać, jak i zagrażać jego zdrowiu, czy nawet życiu. Poniższy schemat obrazuje najczęściej rozważany układ warunków pracy.

TL;DR

Ocena środowiska pracy polega na analizie warunków pracy, które mogą wpływać zarówno pozytywnie, jak i negatywnie na zdrowie pracowników. Ocena obejmuje m.in. treść pracy, organizację czasu pracy i wykorzystanie czasu pracy. Badanie warunków pracy ma na celu identyfikację uciążliwości i zagrożeń oraz wpływu na zdrowie pracowników. Do oceny stosuje się różne metody i narzędzia, takie jak analiza dokumentów, obserwacja procesów pracy, techniki kwestionariuszowe itp. Efektem oceny jest identyfikacja obszarów wymagających korekty w celu poprawy warunków pracy i zdrowia pracowników.

Kryteria oceny

Szczególną rolę przy okazji oceny czynników środowiska pracy spełnia treść pracy wykonywanej na różnych stanowiskach. Wiele uciążliwości i zagrożeń zdaje się wynikać z cech samej pracy szczególnie wtedy, gdy wymaga ona znacznego wysiłku fizycznego, wielokrotnego powtarzania prostych (monotonnych) czynności, wymaga wymuszonej pozycji ciała, czy w końcu wiąże się z obciążeniami psychonerwowymi. Określenie i ocena tych zagrożeń pozwala podjąć stosowne działania zorientowane na ich minimalizację lub zupełną eliminację poprzez, przykładowo, rozszerzanie/upraszczanie zakresu wykonywanych zadań, urozmaicanie treści pracy, rotację między wybranymi stanowiskami.

Należy także zwrócić uwagę na aspekt czasu pracy, który ściśle wiąże się z organizacją procesu pracy. Zakres badania tego obszaru może obejmować:

• strukturę czasu pracy, której analiza pozwala na określenie zasadniczych jego elementów,
• organizację czasu pracy, której analiza skutkuje ustaleniem chronometrycznych i chronologicznych wymiarów czasu pracy, co w dalszym ciągu stanowi punkt wyjścia do poszukiwania optymalnej - w danych warunkach - formy organizacji czasu pracy, tzn. takiej, która jednocześnie zapewnia ciągłość realizacji działalności firmy i uwzględnia potrzeby pracowników w tym zakresie,
• wykorzystanie czasu pracy, przy czym chodzi tu w głównej mierze o określenie rozmiarów czasu przepracowanego oraz czasu nie przepracowanego z uwzględnieniem jego podziału na różne rodzaje.

W literaturze spotyka się także nieco inną typologię elementów składowych wchodzących w skład powyższego aspektu, przy czym mówi się o:

• stopniu ekstensyfikacji, gdzie chodzi głównie o długość dnia pracy, oraz
• stopniu intensyfikacji, dotyczącym zgodności rytmu biologicznego i rytmu pracy, rozkładu przerw wypoczynkowych, czy zmianowości pracy.

Stosowanie

Badanie i ocena warunków pracy, dokonywane w celu identyfikacji stanu środowiska pracy, obejmuje następujące kwestie:

• rozpoznanie głównych uciążliwości w środowisku pracy,
• rozpoznanie źródeł różnego rodzaju zagrożeń w środowisku pracy,
• określenie stopnia zagrożenia poszczególnymi czynnikami,
• określenie wpływu stwierdzonych uciążliwości na powstawanie chorób zawodowych, wypadków przy pracy i życia pozazawodowego pracowników,
• analizę zmian w układzie poszczególnych typów uciążliwości,
• badanie przestrzegania przepisów w zakresie bhp i zasad ochrony pracy.

Metody i narzędzia

Zadanie oceny warunków pracy wymaga skorzystania z odpowiedniego zestawu narzędzi, dopasowując konkretną metodę analizy środowiska pracy do badanego obszaru. Poniżej wymieniono kilka spośród szerokiego zbioru owych metod:

• analiza dokumentów (w tym także: regulacji prawnych, protokołów pokontrolnych, dokumentacji powypadkowej),
• obserwacja procesów pracy,
• techniki kwestionariuszowe,
• wywiad personalny,
• metody statystyczne.

Efekty

Końcowym etapem diagnozy warunków pracy jest identyfikacja tych obszarów, które wymagają ewentualnej korekty. Działanie to wykonywane jest w celu właściwego ich dostosowania do faktycznych możliwości psychofizycznych pracowników, a także w celu usunięcia usterek dostrzeżonych w eksploatacji maszyn lub urządzeń, zmniejszenia obciążeń psychofizycznych (kosztu biologicznego), poprawy wydajności i jakości pracy, polepszenia materialnych warunków pracy oraz zasad organizowania procesu pracy. Ogół wymienionych działań, z racji swego celu, jest przedmiotem zainteresowania ergonomii korekcyjnej.

Ocena środowiska pracy — artykuły polecane

Stanowisko pracy — Cechy stanowiska pracy — Kierunki wdrażania ergonomii — Planowanie zasobów ludzkich — Zarządzanie bezpieczeństwem pracy — Wartościowanie pracy — Metoda Sulzera — Plan kadrowy - rodzaje — Analiza zasobów kadrowych organizacji

Bibliografia

• Górny R. (2004), Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i propozycje wartości dopuszczalnych, Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, nr 3 (41)
• Olszewski J. (1997), Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań
• Piekarz H., Bartusik K., Beliczyński J., Diagnozowanie i modelowanie wybranych układów ergonomicznych, Pomocnicze materiały dydaktyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1998, s. 26-27
• Pocztowski A., Miś A. (2000), Analiza zasobów ludzkich w organizacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków

Autor: Łukasz Kwiatkowski