Użyteczność

Użyteczność jest to subiektywna przyjemność, satysfakcja czy zadowolenie wynikające z konsumowania dóbr (S.Marciniak 2013, s. 256). Użyteczność jest pewną konstrukcją analityczną, która jest wykorzystywana w celu wyjaśnienia sposobu, w jaki racjonalnie zachowujący się konsumenci dzielą swój ograniczony dochód pomiędzy dobra, które są dla nich użyteczne, czy też przynoszą im zadowolenie. W analizie zachowań konsumentów odróżnia się:

• użyteczność całkowitą,
• użyteczność krańcową.

TL;DR

Użyteczność to subiektywna przyjemność i zadowolenie wynikające z konsumowania dóbr. Może być całkowita (suma satysfakcji z zakupu danego dobra) lub krańcowa (przyrost satysfakcji wynikający ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o jednostkę). Użyteczność całkowita rośnie w tempie malejącym, a użyteczność krańcowa ma tendencję do maleję wraz ze wzrostem konsumowanej ilości dobra. Istnieją również prawa Gossena, mówiące o malejącej użyteczności krańcowej i równowadze konsumenta w przypadku proporcjonalnych użyteczności krańcowych i cen dóbr. Konsument poszukuje optymalnej sytuacji, która daje mu maksymalne zadowolenie z konsumpcji.

Historia

Podstawowe zasady teorii użyteczności sformułował w XIX w. niemiecki ekonomista H. H. Gossen. Zajmował się on badaniem decyzji podejmowanych przez konsumentów. Gossem wprowadził pojęcie użyteczności jako subiektywnej przyjemności, satysfakcji czy zadowolenia wynikającego z konsumowania dóbr. Określone dobro jest użyteczne, jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb.

Użyteczność ma więc charakter subiektywny - satysfakcja (użyteczność) związana z konsumpcją danego dobra przez poszczególnych konsumentów będzie różna, co wynika z uwarunkowań psychologicznych i socjologicznych oraz przyjętego systemu wartości. Uwarunkowania psychologiczne i socjologiczne konsumentów powodują różnice w satysfakcji związanej z konsumpcją danego dobra, stąd też użyteczność ma charakter subiektywny.

Użyteczność całkowita

Użyteczność całkowita jest sumą satysfakcji (zadowolenia) osiągniętej dzięki zakupowi n jednostek dobra yi. Kupując pierwszą jednostkę dobra (lub usługi) yi otrzymujemy określoną ilość użyteczności, podobnie jak przy zakupie drugiej trzeciej czy n-tej jednostki dobra yi. Sumując ilości użyteczności otrzymane przy zakupie n jednostek dobra yi, otrzymamy użyteczność całkowitą wynikającą z zakupu dobra yi.

Użyteczność krańcowa

Użyteczność krańcowa dobra jest to przyrost całkowitej użyteczności uzyskiwany dzięki zwiększeniu konsumpcji tego dobra o jednostkę, przy danym poziomie konsumpcji pozostałych dóbr, czyli inaczej - wzrost satysfakcji konsumenta wynikający ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.

Użyteczność krańcową można wyrazić następująco:

$UK={\frac {dU}{dy_{i}}}$

gdzie:

UK - użyteczność krańcowa,

dU - zmiana użyteczności całkowitej (pochodna) spowodowana zmianą ilości konsumowanego dobra,

dyi - zmiana ilości konsumowanego dobra yi.

Użyteczność całkowita zwiększa się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra, ale rośnie ona w tempie malejącym. Wynika to z faktu, że użyteczność krańcowa, jako efekt konsumpcji dodatkowej jednostki tego samego dobra, maleje.

I Prawo Gossena

Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena) polega na tym, że wraz ze wzrostem konsumowanej ilości dobra jego krańcowa użyteczność ma tendencję do zmniejszania się. Działanie tego prawa można prześledzić w odniesieniu do konsumpcji praktycznie każdego dobra. Z reguły bowiem konsumpcja pierwszej jednostki danego dobra dostarcza największej satysfakcji. Użyteczność określonego dobra dla danego konsumenta będzie zależała od stanu zaspokojenia jego potrzeb i od stopnia rzadkości (dostępnych zasobów) danego dobra. Im większy jest bowiem zapas danego dobra, tym mniejsza jest jego użyteczność krańcowa. Można nawet przyjąć, że po przekroczeniu pewnej wielkości konsumpcji dalsze zwiększanie konsumowania danego dobra zacznie przynosić konsumentowi zadowolenie negatywne (Z.Dach 2012, s. 81).

Użyteczność określonego dobra dla danego konsumenta będzie zależna od stanu zaspokojenia jego potrzeb i od stopnia rzadkości (dostępnych zapasów) danego dobra. Im większy jest zapas danego dobra, tym mniejsza jest jego użyteczność krańcowa.

II Prawo Gossena

II prawo Gossena mówi, że dopóki użyteczności krańcowe wszystkich nabywanych dóbr są proporcjonalne do ich cen, konsument znajduje się w stanie równowagi (osiąga maksymalną sumę zadowolenia). W takiej sytuacji o ile nie zmieniają się dochody, ceny, moda, gusty i tak dalej, konsument nie jest zainteresowany zmianą struktury dokonywanych zakupów (Z.Dach 2012, s. 82).

Optimum konsumenta

Konsument, uwzględniając swoje preferencje dotyczące kombinacji dóbr możliwych do osiągnięcia, poszukuje sytuacji optymalnej, która da mu maksymalne zadowolenie (korzyści) z konsumpcji. Punkt równowagi konsumenta będzie się znajdował w punkcie styczności krzywej budżetowej i krzywej obojętności. Krzywa budżetowa określa realne możliwości konsumenta, natomiast krzywa obojętności wyraża pragnienia i upodobania konsumenta. Zarówno zmiana dochodu, jak i zmiany cen, będą powodowały zmiany w położeniu punktu równowagi konsumenta (S.Marciniak 2013, s. 262).

Użyteczność — artykuły polecane

Użyteczność całkowita — Prawo malejącego popytu — Teoria wyboru konsumenta — Popyt sztywny — Dochód realny — Popyt konsumpcyjny — Linia budżetowa — Skłonność do konsumpcji — Prawo Gossena

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z. (2012), Mikroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Marciniak S. (red.) (2013), Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Oyrzanowski B. (1997), Makroekonomia, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków
• Suchecka J., Nieszporska S. (2015), Koncepcja ryzyka w kontekście funkcji użyteczności, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej - Zarządzanie, Nr 19
• Tyszka T., Domurat A. (2004), Czy istnieje ogólna skłonność jednostki do ryzyka, Decyzje, Nr 2

Autor: Aleksandra Zgórska, Magdalena Kucypera