Zasada legalizmu

Zasada legalizmu mówi o tym, że organy ścigania jakimi są policja oraz prokuratura, mają obowiązek wszcząć i przeprowadzić postępowanie o czyn ścigany z urzędu, o ile śledztwo będzie poparte wystarczającą ilością dowodów winy oskarżonego (art. 10§1 k. p. k.).

art. 10 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (tekst jednolity Dz.U. z 2020 r. poz. 30, 413, 568.)

§1. "Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia - o czyn ścigany z urzędu".

§2. "Z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo".

Głównym elementem zasady legalizmu jest to, aby był zachowany demokratyzm oraz praworządność w wymiarze sprawiedliwości. Zasada legalizmu pozwala również wyeliminować dowolność oraz samowolę w działaniach prokuratury.

Zasada legalizmu obejmuje wszystkie organy procesowe, również sądy. Jeżeli postępowania karne są wszczęte, to każdy obywatel i wszystkie organy państwowe powinny respektować i akceptować prawomocne wyroki skazujące. Z tego powodu prawo łaski powinno zostać ograniczone do minimum (R. Broniecka 2015, str 7-9).

TL;DR

Zasada legalizmu mówi, że organy ścigania mają obowiązek wszcząć postępowanie w przypadku dostatecznych dowodów winy. Zasada ta ma zapewnić demokratyzm i praworządność w wymiarze sprawiedliwości. Przeciwna jest zasada oportunizmu, która pozwala prokuratorowi zaprzestać śledztwa z powodu kosztów lub drobnego przestępstwa. Umorzenie absorpcyjne to forma umorzenia, w której drobniejsze przestępstwo jest anulowane, jeśli sprawca został już skazany za inne, poważniejsze przestępstwo. Ekstradycja podlega zasadzie legalizmu, gdzie polskie organy ścigania mogą wystąpić o ekstradycję w przypadku postępowania czynnego, ale nie ingerują w przypadku postępowania biernego.

Zasada legalizmu a zasada oportunizmu

Zasada oportunizmu jest przeciwieństwem zasady legalizmu. Zasada oportunizmu upoważnia prokuratora do zaprzestania śledztwa, jeżeli śledztwo jest nakazane prawnie. Głównym powodem są koszty ekonomiczne przerastające korzyści, jakie śledztwo może przynieść.

Oportunizm można podzielić na:

• oportunizm właściwy, który polega na zaprzestaniu ścigania z powodu niecelowości procesu
• oportunizm niewłaściwy, który polega na zaprzestaniu ścigania z powodu drobnej, bagatelnej sprawy

Zwolennicy zasady legalizmu uważają, że akceptowanie legalizmu, może zapewnić identyczne obchodzenie się ze wszystkimi podejrzanymi, daje gwarancję nieuchronności kary oraz wymusza respektowanie prawa. Dodatkową korzyścią jest społeczny nadzór wymiaru sprawiedliwości, ponieważ postępowania sądowe są jawne. Kolejnym atutem zasady legalizmu jest ochrona policji oraz prokuratury, czyli organów ścigania.

Zwolennicy modelu oportunistycznego to osoby, które mają mocną tradycję prawa zwyczajnego. Uważają, że efektywność ścigania jest przyśpieszona, ponieważ prokurator może zaproponować oskarżonemu umorzenie niewielkich przestępstw. W odwecie oskarżeni przekazują cenne informacje prokuratorowi na temat poważnych przestępstw. Oskarżeni często idą na taki układ i współpracują z organami ścigania (J. Kosowski 2015, s. 169-184).

Umorzenie absorpcyjne jako wyjątek od zasady legalizmu

Umorzenie absorpcyjne to szczególna forma umorzenia, w której drobniejsze przestępstwo oskarżonego zostaje anulowane, ponieważ sprawcę skazano już za inne, znacznie poważniejsze przestępstwo.

Jakie są przesłanki, aby posłużyć się umorzeniem absorpcyjnym?

• rodzaj popełnionego przestępstwa - kara pozbawienia wolności do 5 lat
• niecelowość ukarania ze względu na rodzaj i wysokość kary, która jest prawomocnie orzeczona za inne przestępstwo
• brak sprzeczności w interesie ofiary

Jeżeli wszystkie powyższe przesłanki zaistniały, prokurator może dopuścić do zastosowania umorzenia absorpcyjnego. Dwa ostatnie warunki umorzenia podlegają ocenie organów ścigania, które prowadzi dochodzenie. Wiele osób uważa, że umorzenie powinno nastąpić jak najszybciej, żeby nie ponosić dodatkowych kosztów.

W ustawie nie występuje zastrzeżenie, aby przestępstwa podlegające umorzeniu absorpcyjnemu były popełnione przed pierwszym wyrokiem. Przyjmuje się, że przestępstwo, które podlega takiemu umorzeniu może być przed i po popełnieniu innego przestępstwa (R. Broniecka 2015, s. 7-10).

Ekstradycja w świetle zasady legalizmu

Ekstradycja jest to wydanie przez państwo osoby, która obecnie przebywa na jego terytorium i jest podejrzana o popełnienie przestępstwa, na rzecz państwa, gdzie ten czyn został dokonany. Dzięki temu przestępca zostaje ukarany i może odbyć karę.

Wyróżniamy dwa rodzaje ekstradycji:

• ekstradycja czynna, która jest sprecyzowana jako doprowadzenie oskarżonego z zagranicy na nasze terytorium
• ekstradycja bierna, która oznacza wydanie oskarżonego z naszego państwa dla postępowania w obcym państwie

Przez pryzmat zasady legalizmu, polski organ ścigania nie ingeruje w przypadku podjęcia biernego postępowania ekstradycyjnego, ponieważ jest to wniosek skierowany przez obce państwo. Natomiast w przypadku podjęcia czynnego postępowania ekstradycyjnego, nasze organy procesowe mają prawo egzekwować zasadę legalizmu przez wystąpienie do obcego państwa z wnioskiem o ekstradycję.

Wniosek ekstradycyjny dotyczy osób, przeciwko którym rozpoczęto postępowanie karne, aby postępowanie sądowe zostało urzeczywistnione. Wniosek ten obejmuje również akceptację obcego państwa na transport oskarżonego przez ich terytorium. Ekstradycja nie jest możliwa w sytuacji, gdzie nie ma podstaw do zastosowania aresztu tymczasowego oraz w przypadku błędnej argumentacji (M. Mozgawa-San 2015, str 33-37).

Zasada legalizmu — artykuły polecane

Koncesja — Odpowiedzialność deliktowa — Postępowanie nakazowe — Abolicja — Dane osobowe — Pozew zbiorowy — Rzecznik Praw Obywatelskich — Postępowanie administracyjne — Dyrektywa

Bibliografia

• Dudziak B. (2015), Zasada legalizmu w procesie karnym, UMCS, Lublin
• Izdabski H. (2006), Etyka zawodów prawniczych etyka prawnicza, LexisNexis, Warszawa
• Janusz-Pohl B., Kusak M., Karlik P. & Orfin A. (2020), Relacje zasady legalizmu i kontradyktoryjności w świetle ostatnich nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, kpk. ZA § ADA, 335
• Rogalski M. (2018), Relacje pomiędzy zasadą legalizmu i kontradyktoryjności w świetle ostatnich nowelizacji, ZA § ADA, 369
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego. Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Paweł Bieżychudek