Teoria cech

Teoria cech - zagadnienie z dziedziny psychologii osobowości zakładające, że podstawowymi jednostkami osobowości są cechy, które opisują prawidłowości w postępowaniu człowieka i umożliwiają odnalezienie różnic w działaniu ludzi i późniejszym ich zarządzaniu. Teoria cech zajmuje się zdefiniowaniem podstawowych cech osobowości, odszukaniem metod ich pomiaru a także analizą wpływu na badanie różnic w funkcjonowaniu każdego człowieka.

Psychologowie badający cechy jako główne składniki osobowości to przede wszystkim: Gordon W. Allport, Raymond B. Cattel, Hans J. Eysenck. W teorii cech istotną rolę odgrywa także Pięcioczynnikowy Model Osobowości.

TL;DR

Artykuł omawia teorię cech w psychologii osobowości. Wyróżnia się trzy główne podejścia do badania cech osobowości, opracowane przez Gordona W. Allporta, Raymonda B. Cattela i Hansa J. Eysencka. Artykuł przedstawia również Pięcioczynnikowy Model Osobowości, który opisuje pięć głównych czynników osobowości. Ponadto omawiane są teoria X i Y dotyczące różnych typów pracowników oraz związane z nimi teorie motywacji w zarządzaniu.

Cecha osobowości

Zwykle określana za pomocą przymiotnika, służąca kategoryzowaniu człowieka. W teorii cech opisuje osobowość i służy zróżnicowaniu ludzi. Wśród psychologów zajmujących się cechami osobowości, istnieją rozbieżne poglądy na temat definicji i pomiaru cechy. Wyrażana jest za pomocą zachowania człowieka i przejawia się określonymi skłonnościami w różnych sytuacjach.

Teoria cech wg Gordona W. Allporta

Gordon W. Allport (1897-1967) uważał, że cecha to predylekcja reagowania w konkretnych sytuacjach. Zaproponował nomotetyczno-idiograficzną klasyfikację cech osobowości, dostrzegł różnicę pomiędzy cechami tożsamymi dla wszystkich ludzi i cechami jednostkowymi, charakterystycznymi dla każdego człowieka z osobna. Uporządkował także cechy ze względu na właściwe im siły oddziaływania, wprowadzając pojęcia dyspozycji dominującej (silne predyspozycje odnoszące się praktycznie do każdej sytuacji), centralnej (określone zachowania w wielu różnych sytuacjach) i wtórnej (skłonności tylko w niektórych sytuacjach). Odrzucał analizę czynnikową, która ma na celu połączenie w grupy osób o podobnych skłonnościach.

Teoria cech wg Raymonda B. Cattela

Raymond B. Cattel (1905-1998) - jedna z najwybitniejszych postaci w psychologii. Do rozpoznania cech i ich rozróżnienia, korzystał z analizy czynnikowej. Inspirował się obserwacjami Allporta i wiedzę tę poszerzył o analizę czynnikową cech powiązanych ze sobą. W trakcie licznych badań wskaźnikowych, kwestionariuszowych i innych analiz ustalił grupę szesnastu wymiarów osobowości - Szesnastoczynnikowy Kwestionariusz Osobowości, która służyła do pomiaru różnic wśród ludzi na podstawie cech, t.j. sumienny-niesumienny, powściągliwy-wylewny etc. Badał dynamizm i strukturę osobowości, a także zajmował wpływem środowiska i dziedziczenia na dane cechy.

Teoria cech wg Hansa J. Eysencka

Hans J. Eysenck (1916-1997) - podobnie jak Cattel stosował analizę czynnikową, na jej podstawie wyróżnił osobowość na trzech polach: introwersja/ekstrawersja, neurotyczność, psychotyczność (trójwymiarowy model osobowości PEN). Badał relację osobowości z właściwościami biologicznymi człowieka.

Pięcioczynnikowy Model Osobowości

PMO albo inaczej Wielka Piątka (Big Five) - analiza osobowości na podstawie kwestionariuszy i wskaźników pozwoliła na wyodrębnienie czynników, które mają charakter międzykulturowy. Do scharakteryzowania PMO służą takie terminy jak: neurotyzm, ekstrawersja, otwartość na doświadczenia, ugodowość, sumienność. Koncepcja zakłada trwałość i stabilność osobowości, aczkolwiek wciąż panują wątpliwości co do przewidywania ludzkich zachowań, zdefiniowania cechy oraz stwierdzenia czy dana cecha tłumaczy zachowanie, czy może go tylko opisuje.

Teoria X i Y

Teoria wyróżniająca dwa typy pracownika: X - leniwego z natury, potrzebującego dodatkowych zachęt do wykonywania pracy i Y, dla którego praca jest normalnym stanem rzeczy, tak samo jak inne aktywności. Pierwszy typ pracownika wymaga ciągłej kontroli i ewentualnych sankcji w wypadku niewykonania pracy. Drugi typ charakteryzować się będzie ambicją i chęci samodzielnego działania. Teoria sprawdza się zarówno w charakteryzowaniu pracowników jak i osób zajmujących stanowiska kierownicze. Teoria jest ściśle powiązana z teorią hierarchii Abrahama Maslova. Oba twierdzenia zakładają, że najwyższą z potrzeb jest ta odnosząca się do samorealizacji, dlatego twórca Teorii X i Y - Douglas McGregor, był zwolennikiem zarządzania według teorii Y. W teorii tej twierdzi się, że każdemu człowiekowi należy umożliwić robienie tego, do czego jest predysponowany (L. Zbiegień-Maciąg, B. Wiernek, W. Pawnik, E. Długosz-Truszkowska, 1999, s. 82)

Motywacja a zarządznie

Motywacja będąca rozumiana jako proces psychicznej regulacji, dzięki któremu formułują się dążenia, przez które rozumieć należy tendencje do podejmowania czynności ukierunkowanych na określony cel (J. Reykowski, 1992, s. 113).Motywacja w zarządzaniu jest ogromnie ważnym elementem. Ze względu na fakt, że każdy z pracowników ma inny typ osobowości i potrzeb, a przez to różne czynniki wpływają na poziom jego zmotywowania, należy je odpowiednio wyselekcjonować i dobrać do indywidualnego pracownika według jego potrzeb, aby uczynić jego pracę jak najbardziej produktywną.

Teoria cech — artykuły polecane

Nawyk — Cechy charakteru — Sprawność — Metoda Thomas International — Model cech pracy — Cechy stanowiska pracy — Procesy poznawcze — Socjotechnika — Kategoryzacja

Bibliografia

• Gasiul H. (2006), Psychologia osobowości. Nurty, teorie, koncepcje
• Michalik K. (2009), Typologia czynników motywacji, "Zeszyty naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie", Tarnów, nr 2
• Oleś P. (2009), Wprowadzenie do psychologii osobowości, Warszawa
• Pervin L. (2002), Psychologia osobowości, Gdańsk
• Ramesh K.M.H.M., (2013), The Relationship between McGregor's X-Y Theory Management Style and Fulfillment of Psychological Contract: A Literature Review., "International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences", nr 5
• Reykowski J., (1992), Procesy emocjonalne, motywacja, osobowość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Urbanowicz B., (2011), Wpływ teorii organizacji pracy na przestrzeń biurową, Gliwice
• Zbiegień-Maciąg L., Wiernek B., Pawnik W., Dlugosz-Truszkowska E. (1999), Zarządzanie personelem w firmie, Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne, Kraków

Autor: Paulina Kiwior, Agnieszka Wójtowicz