Autorskie prawa osobiste

Autorskie prawa osobiste - zespół praw twórcy danego utworu, których nie można się zrzec, ze względu na więź, jaka łączy autora z dziełem. Dotyczy to zarówno autorów ogólnodostępnych prac, jak i studentów i uczniów. Powstają w momencie stworzenia utworu (Szczepańska B. 2013, s. 54).

TL;DR

Autorskie prawa osobiste są niezbywalne i przysługują twórcom dzieł. Obejmują one prawo do autorstwa, integralności, rzetelnego wykorzystania i nadzoru nad wykorzystaniem utworu. Prawa osobiste chronią autora przed naruszeniami i pozwalają na dochodzenie roszczeń, takich jak usunięcie naruszenia, publiczne przeprosiny i zadośćuczynienie. Prawa osobiste mogą być przenoszone na osoby uprawnione, ale autor nadal ma kontrolę nad modyfikacjami utworu i może cofnąć zgodę w dowolnym momencie.

Historia powstania praw osobistych

Główny wpływ na powstanie oraz kształtowanie się osobistych praw autorskich miały państwa tj. Niemcy, oraz Francja w XIX wieku. Ustawy, które je kształtowały (Grzybczyk K. 1998, s. 39):

• Ustawa z 1926 roku - chroniła "osobisty stosunek do dzieła" oraz niematerialne interesy związane z prowadzeniem działalności twórczej
• Ustawa z 1952 roku - chroniła autorskie prawa osobiste, jednak nie wskazywała przedmiotu praw
• Ustawa z 1994 roku - aktualna ustawa mówiąca o tym, iż prawa te przysługują jedynie twórcy.

Ochrona osobistych praw autorskich

Ochrona osobistych praw autorskich dotyczyć może dokonanych naruszeń, jak i zagrożeń, które zauważy. Przysługuje ona autorowi także w sytuacji, gdy nie odczuł on negatywnie naruszenia. Twórca ma prawo do wystąpienia o roszczenie o zaniechanie, w momencie, którym niedokonane zostało naruszenie, lecz widoczne są zagrożenia jego wystąpienia. Pozew skonstruowany powinien być w sposób jasno podkreślający czynności zagrażające. W chwili dopuszczenia się naruszenia tych praw twórca ma prawo żądać usunięcia go oraz zadośćuczynienia w postaci publicznych przeprosin lub zapłaty pieniężnej na wskazany cel charytatywny, a także zadośćuczynienie dla twórcy. O roszczenia może wystąpić jedynie sam twórca lub w przypadku jego śmierci uprawnione przez niego osoby (Kuś I. Senda Z. 2004, s. 47).

Uprawnienia w zakresie autorskich praw osobistych

W zakres autorskich praw osobistych wchodzą uprawnienia tj (Grzybczyk K. 1998, s. 43):

• prawo do autorstwa utworu
• prawo do integralności dzieła
• prawo do rzetelnego wykorzystania utworu
• prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu

Prawo do autorstwa utworu

Najważniejszym prawem autora jest prawo do autorstwa utworu, nazywane także "prawem do ojcostwa". Mamy tutaj styczność z dwoma sytuacjami (Grzybczyk K. 1998, s.44):

1. Twórca żąda, aby inni uznawali jego autorstwo. Występuje zakaz przywłaszczania nazwiska lub pseudonimu twórcy.
2. Twórca podejmuje decyzję, czy utwór będzie oznaczony jego nazwiskiem lub pseudonimem, czy woli pozostać anonimowy, jednakże w każdym momencie może zmienić swoją decyzję. Autor nie zrzeka się swoich praw. W wypadku, gdy zostanie on jednak ujawniony bez zgody, może wystąpić o zadośćuczynienie.

Prawo do integralności dzieła

Prawo do integralności utworu jest prawem mówiącym o nienaruszalności treści i formy dzieła. Prawo to pozwala na ochronę treści ukończonych jak i tych nieukończonych. Twórca posiada możliwość sprzeciwienia się wobec nawet najmniejszych zmian swojego utworu, ponieważ może to za sobą nieść negatywny odbiór autora, a także naruszać "więź" z dziełem. Jedynym ustępstwem jest sytuacja, gdy dokonywane są zmiany dotyczące błędów językowych i interpunkcyjnych, ponieważ nie mogą one być rozumiane jako przynoszące negatywny odbiór i nie stanowią naruszenia praw (Grzybczyk K. 1998, s. 54).

Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu

Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu dotyczy jedynie eksploatacji utworu w innych utworach. Wykorzystuje się je głównie podczas tłumaczenia na język polski, gdyż tłumaczenie dosłowne często nie odnajduje sensu nadanego przez twórcę oraz w przypadku, gdy narażony jest on na krytykę (Grzybczyk K. 1998, s. 55).

Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu

Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu ściśle wiąże się z prawem do integralności. Osoba odpowiedzialna za udostępnienie utworu zmuszona jest do wcześniejszego ukazania autorowi, w celu kontroli. Autor może zezwolić na dokonywanie zmian w utworze, gdy jest to konieczne, jednocześnie wyrażając zgodę na częściową rezygnację z wykonania tego prawa (Grzybczyk K. 1998, s. 58).

Dysponowanie autorskimi prawami osobistymi

W związku z tym, iż bardzo często do prawidłowego wykorzystania dzieła niezbędne są osoby trzecie, istnieje zapis, mówiący o tym, że w tym przypadku osobiste prawa autorskie mogą być przenoszone na osoby uprawnione. Nie wiąże się to ze zrzeczeniem praw autora. W dalszym ciągu decyduje on o modyfikacjach utworu, a osoba uprawniona zyskuje jedynie pozwolenie na udostępnianie go. Zgoda autora może zostać w każdym momencie odwołana (Grzybczyk K. 1998, s. 61).

Autorskie prawa osobiste — artykuły polecane

Przedstawicielstwo — Osoba fizyczna — Umowa użyczenia — Posiadanie — Zdolność do czynności prawnych — Dane osobowe — Koncesja — Przedstawiciel ustawowy — Prawa autorskie

Bibliografia

• Grzybczyk K. (1998) Autorskie prawa osobiste twórcy reklamy, "Rejent", nr 11(90), s. 38-64
• Kuś I. Senda Z. (2004) Prawo autorskie i prawa pokrewne, "Poradnik przedsiębiorcy", s. 3-92
• Szczepańska B. (2013), Poradnik prawa autorskiego, Stowarzyszenie EBIB, Sadurki

Autor: Tomasz Mirocha