Podstawowy błąd atrybucji

Podstawowy błąd atrybucji - definiowanie własnych postaw oraz postaw innych ludzi przez pryzmat cech osobowości pomijając rangę wpływu społecznego.

TL;DR

Podstawowy błąd atrybucji polega na ocenianiu zachowań innych ludzi przez pryzmat cech osobowości, pomijając wpływ czynników społecznych. Atrybucje przyczynowe są ważnym elementem pytania "dlaczego", ale często sprowadzamy przyczyny zachowań do cech osobowych, co może prowadzić do błędnych i krzywdzących ocen. Atrybucje odgrywają dużą rolę w relacjach międzyludzkich, gdzie zadowoleni partnerzy przyjmują atrybucje wewnętrzne dla pozytywnych zachowań, a zewnętrzne dla negatywnych. Ważne jest rozważanie szerszego kontekstu sytuacji i unikanie prywatnych przekonań przy ocenianiu zachowań.

Pomijanie wpływu rangi społecznej

Pomijanie wpływu społecznego buduje fałszywy obraz sytuacji. Mechanizm społeczny w procesie myślowym działa w wąskim zakresie. Często oceniamy sytuację poprzez pryzmat korelacji dwóch zmiennych, co uniemożliwia nam ocenienie jej przez pryzmat przyczynowości i zadania pytania, dlaczego to co się stało, stało się, co miało na to wpływ, dlaczego dana sytuacja wystąpiła. Zatem podstawowy błąd atrybucji, to nic innego jak nadawanie nadmiernej wagi wpływowi dyspozycji wewnętrznej przy ocenianiu zachowań (Tabernacka M. 2009, s. 171, Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. 2012, s. 35).

Atrybucje przyczynowe, ,,Dlaczego’’ jako ważny element pytania

Zachowania niewerbalne innych ludzi są dla nas bogatym źródłem danych, na ich podstawie budujemy wizje. Zachowania pozwalają nam na ocenę sytuacji, np. po postawie innych oceniamy, czy są introwertykami czy może ekstrawertykami. Na tym etapie korzystamy z "ukrytej teorii osobowości", pozwala nam to jeszcze lepiej uzupełnić dane np. jeżeli ktoś jest miły, to uważamy, że jest szczodry, niestety te mechanizmy nie są bezbłędne. Niekiedy dychotomiczny sposób myślenia buduje zły lub nawet krzywdzący obraz drugiego człowieka. Jeśli ktoś mówi nam "Miło Cię poznać", to czy naprawdę jego postawa zewnętrzna jest zgodna z postawą wewnętrzną - Zachodzi prawdopodobieństwo, że przez przyjęte konwenanse nie sposób jest się zachować inaczej (Grębski M. 2009, s. 51,52).

Dlaczego ludzie postępują tak jak postępują ?

Twórcą teorii procesu atrybucji jest Fritz Heider, określający ludzi mianem, , badaczy amatorów’’. Badał jak ludzie dochodzą do swoich konkluzji. Jego odkryciem jest prosta dychotomia, gdy staramy się dojść do wniosku, dlaczego u ludzi przejawiają się pewne zachowania. Dlaczego rodzice krzyczą na swoje dzieci, do rozwiązania tego zagadnienia posłużą narzędzia dwóch atrybucji.

• Atrybucja wewnętrzna - docieranie do przyczyn zachowania rodziców w nich samych, ich osobowości, mentalności, temperamentu, postawie lub charakterze. Jedną z tez może być pogląd, w którym przyjmujemy, że rodzice nie mają zdolności wychowawczych i dyscyplinują dzieci w niewłaściwy sposób.
• Atrybucja zewnętrzna - stawianie tezy przyjmujące, że zachowanie rodziców wynika z okoliczności, czynników zewnętrznych, które wpłynęły na ich zachowanie, a nie z ich temperamentu lub postaw.

Jeżeli dzieci zmierzają w kierunku zagrażającego im niebezpieczeństwa przyjmujemy atrybucję zewnętrzną ich reakcji. Pogląd na temat rodziców jest zatem zależny od przyjętych atrybucji. Oceniając sytuację w procesie atrybucji wewnętrznej nasza ocena dotycząca rodziców byłaby krytyczna. Pogląd sytuacji, w której przyjęlibyśmy atrybucje zewnętrzna złagodziłby nasz proces oceny. Nie jesteśmy w stanie dowiedzieć się dużo na temat rodziców, zdajemy sobie sprawę, że wielu rodziców w razie zagrożenia zachowałoby się tak samo, ponieważ odpowiadałby za to impuls wywołany przez nieposłuszeństwo dzieci i narażenie życia (Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M. 2012, s. 110, 112-114).

Atrybucje w relacjach

Atrybucje odgrywają dużą role w relacjach międzyludzkich, zadowoleni ze współpracy partnerzy zawodowi lub partnerzy w relacjach romantycznych przyjmują inne atrybucje niż w relacjach nieudanych. Zadowoleni partnerzy zazwyczaj kierują się procesem atrybucji wewnętrznych przy ocenie występujących zachowań pozytywnych np. ,,Doszło do współpracy naszych firm ponieważ oprócz korzyści majątkowych druga firma ceni sobie idee i misję naszej firmy’’. W procesie zachowań negatywnych przyjmowana jest atrybucja zewnętrzna tzn. ,,Firma współpracująca nie dochowała terminu, ponieważ wpłynęły na to niezależne od nich okoliczności’’. Odmienne atrybucje są przyjmowane w nieudanych relacjach, pozytywne zachowania partnerów są oceniane przez pryzmat podstępu ,,Zaczęli z nami współpracę, ponieważ chcą poznać strukturę firmy i być może doprowadzić do jej przejęcia’’ , a zachowania negatywne sprowadzane do przyczyn wewnętrznych ,,Nie dochowali terminu, ponieważ chcą nas ośmieszyć na rynku przed innymi kontrahentami, wobec których mamy zobowiązanie, zależne od wykonanego zobowiązania przez ich firmę’’. Rodzaj przyjęcia atrybucji zależy od dalszego trwania relacji, współpracy, w przypadku kiedy podczas pojawiających się przeszkód przyjmujemy drugi proces atrybucji doprowadzamy do pogłębienia się konfliktu i rezultacie do przerwania relacji. Heider wykazał, że częściej sprowadzamy przyczyny czyjegoś zachowania do jego osoby. Wyjaśnienie zewnętrzne często umyka naszej uwadze (Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. 2012, s. 112, 113).

Atrybucja sprawnego oceniania

Warto rozważyć czy zawsze B wynika z A, oceniając ludzkie zachowanie ogląd sytuacji powinien być zawsze szerszy niż węższy, przede wszystkim dla lepszej jakości relacji i współpracy międzyludzkiej, dzięki czemu można uniknąć wiele niepotrzebnych konfliktów. Dobrze przyjęte atrybucje pozwalają unikać prywatnych przekonań w procesie osądzania, jednym z przykładów jest sytuacja kiedy osoba wygłaszająca referat lub broniąca pracy (niemająca wpływu na jej temat) jest niesłusznie utożsamiana z poglądami wygłoszonymi w referacie lub pracy przez fakt przyjęcia przez odbiorców atrybucji wewnętrznych zachowania (Gladwell M. 2019).

Podstawowy błąd atrybucji — artykuły polecane

Pewność siebie — Dysonans poznawczy — Konflikt — Samoocena — Analiza transakcyjna — Afirmacja — Wyuczona bezradność — Niska samoocena — Mechanizm obronny

Bibliografia

• Aronson E., Wilson T., Akert R. (2012), Psychologia Społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań
• Gladwell M. (2019), Punkt przełomowy, Znak, Kraków
• Grębski M. (2009), Jak wytrzymać z ludźmi?, WSiP, Warszawa
• Tabernacka M. (2009), Negocjacje i mediacje w sferze publicznej, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Michał Gumieniak