Monopson

Monopson to jeden z trzech skrajnych typów struktury rynku, dwa pozostałe rodzaje to konkurencja doskonała i monopol.

Najprostszym sposobem pokazania czym jest monopson jest przedstawienie go jako lustrzanego odbicia monopolu. Na rynku mającym strukturę monopolu istnieje tylko jeden producent i wielu odbiorców. Natomiast w przypadku monopsonu sytuacja jest odwrotna i istnieje tylko jeden odbiorca dóbr lub usług i wielu producentów dostarczających te produkty.

TL;DR

Monopson to struktura rynku, w której istnieje tylko jeden odbiorca dóbr lub usług i wielu producentów. Monopson wpływa na ceny czynników produkcji, oferując wyższe ceny, aby przyciągnąć większą ich ilość. Ma również wpływ na popyt na pracę, podnosząc ceny za usługi danego czynnika. Przykładami monopsonów są skup zboża od rolników przez państwową organizację w czasach PRL oraz mleczarnie skupujące mleko od rolników. Pracownicy na rynku doskonale konkurencyjnym otrzymują wyższe płace niż w przypadku monopsonu.

Monopson a ceny czynników produkcji

"Przedsiębiorstwo o pozycji monopsonistycznej wpływa na ceny czynników produkcji. Ponieważ ma do czynienia z rosnącą krzywą podaży danego czynnika, musi oferować wyższą cenę, aby przyciągnąć większą jego ilość.

Koszt krańcowy dodatkowej jednostki czynnika produkcji przekracza zatem jego cenę. Zwiększająca ilość stosowanego czynnika produkcji, przedsiębiorstwo musi się liczyć z tym, iż w ten sposób podbija cenę płaconą wszystkim zatrudnionym dotychczas jednostkom tego czynnika". (D. Begg, Mikroekonomia, s.308)

Monopson a popyt na pracę

Monopsonistą możemy nazwać jedynego bądź potencjalnie jedynego nabywcę dobra pochodzącego z danej gałęzi gospodarki.

Rynkiem monopsonicznym jest rynek czynników produkcji. Rosnąca krzywa podaży tych czynników powoduje, że przedsiębiorstwo musi oferować ciągle wyższe ceny za usługi danego czynnika, w miarę zwiększania swojego zapotrzebowania na ten czynnik.

Przedsiębiorstwo o pozycji monopsonistycznej wpływa bezpośrednio na ceny czynników produkcji. Z racji tego, że ma ono do czynienia z rosnącą krzywą podaży danego czynnika, jest zmuszone oferować wyższą cenę, aby przyciągnąć większą jego ilość. Koszt krańcowy dodatkowej jednostki czynnika produkcji przewyższa więc jego cenę. Zwiększając ilość stosowanego czynnika wytwórczego przedsiębiorstwo musi brać pod uwagę, że w ten sposób zwiększy cenę płaconą wszystkim zatrudnionym dotychczas jednostką tego czynnika. Dopóki monopsonista nabywa dodatkowe ilości czynnika produkcji, jego krańcowy wydatek na nie jest niższy od krańcowego przychodu czynnika (E. Czarny, 2006, s. 306-307)

Firmom na rynku doskonale konkurencyjnym, podczas zakupów czynników produkcji, krańcowe i przeciętne wydatki na te czynniki zrównują się, oznacza to, że te zakupy nie powodują zmiany cen czynnika. Ta zasada nie dotyczy jednak monopsonu, ponieważ wpływa on na cenę czynnika. Linia rynkowa podaży danego czynnika prezentuje daną ilość z punktu widzenia monopsonu. Monopson płaci taka samą cenę za każdą jednostkę czynnika, więc jego podaż określają przeciętne wydatki na jego zakup. Musi on wydać więcej, jeżeli chce kupić więcej. Jednak o wielkości zatrudnienia czynnika decydują wydatki krańcowe. Podniesienie ceny następnej nabytej jednostki oznacza jednocześnie wzrost cen wszystkich nabytych jednostek, tak więc krzywa wydatków krańcowych jest powyżej krzywą wydatków przeciętnych. (Z.Dach, 2015, s. 277)

Przedsiębiorstwo będące monopsonem musi liczyć się z tym, że zwiększenie zatrudnienia podniesie stawkę płac. Z racji tego, że wszyscy pracownicy muszą otrzymywać takie same stawki, krańcowy koszt dodatkowego pracownika nie może być sprowadzony tylko do oferowanej mu płacy, lecz również musi uwzględnić przyrost funduszu płac pracowników zatrudnionych wcześniej. W przypadku monopsonu krańcowy koszt pracy przewyższa stawkę płacy i rośnie wraz ze wzrostem zatrudnienia. Firma maksymalizuje swój zysk, gdy utarg (przychód) krańcowy uzyskany poprzez zatrudnienie dodatkowego pracownika będzie równy z jego kosztem krańcowym. Jeśli tak się nie dzieje, oznacza to, że w przedsiębiorstwie występuje niewłaściwa wielkość zatrudnienia. Celem monopsonu jest ograniczenie popytu przedsiębiorstwa na pracę. (D. Begg, 1998, s. 302-304)

Na rynku doskonale konkurencyjnym pracownicy otrzymują wyższe płace, niż w warunkach monopsonu.

Przykłady monopsonów

• w czasach PRL do skupowania zboża od rolników jako jedyna była uprawniona państwowa organizacja (Beksiak, 2001, s. 82),
• mleczarnie (biorąc pod uwagę mały obszar na danym terenie) skupujące od rolników mleko.

Monopson — artykuły polecane

Krzywa podaży — Renta ekonomiczna — Utarg — Popyt na pracę — Cena minimalna — Przychód krańcowy — Cena — Płaca realna — Popyt sztywny

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Beksiak J. (red.) (2001), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Czarny E. (2006), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z. (2015), Mikroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Klimczak B. (2006), Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław
• Poteralski J. (2005), Związki zawodowe a konkurencyjność rynku pracy
• Rusiński M., Wolińska Z. (2004), Ekonomia, PWN, Warszawa

Autor: Kamil Gorczyca,Marta Etryk