Najwyższa Izba Kontroli: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Zarządzania
m (cleanup bibliografii i rotten links)
m (cleanup bibliografii i rotten links)
 
(Nie pokazano 14 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{infobox4
|list1=
<ul>
<li>[[Rząd]]</li>
<li>[[Prezes Rady Ministrów]]</li>
<li>[[Urząd wojewódzki]]</li>
<li>[[Władza ustawodawcza]]</li>
<li>[[Absolutorium]]</li>
<li>[[Krajowa Izba Biegłych Rewidentów]]</li>
<li>[[Doradztwo podatkowe]]</li>
<li>[[Zarząd komisaryczny]]</li>
<li>[[Rzecznik Praw Obywatelskich]]</li>
</ul>
}}
'''Najwyższa Izba Kontroli (NIK)''' - zgodnie z artykułem 202 Konstytucji RP to bazowy organ kontroli Rzeczypospolitej Polskiej działający na zasadach kolegialności. Jedna z dwóch instytucji obok [[Rzecznik Praw Obywatelskich]] w państwie posiadająca rangę konstytucyjną <ref>Sarnecki P. 2014, s. 445</ref>. [[Zakres]] działań, istotę i charakter funkcjonowania NIK w głównej mierze reguluje [[Konstytucja]] Rzeczypospolitej Polskiej oraz [[Ustawa]] o Najwyższej Izbie Kontroli.
'''Najwyższa Izba Kontroli (NIK)''' - zgodnie z artykułem 202 Konstytucji RP to bazowy organ kontroli Rzeczypospolitej Polskiej działający na zasadach kolegialności. Jedna z dwóch instytucji obok [[Rzecznik Praw Obywatelskich]] w państwie posiadająca rangę konstytucyjną <ref>Sarnecki P. 2014, s. 445</ref>. [[Zakres]] działań, istotę i charakter funkcjonowania NIK w głównej mierze reguluje [[Konstytucja]] Rzeczypospolitej Polskiej oraz [[Ustawa]] o Najwyższej Izbie Kontroli.
Obecnie budynek Najwyższej Izby Kontroli znajduje się w Warszawie na ulicy Filtrowej 57.
Obecnie budynek Najwyższej Izby Kontroli znajduje się w Warszawie na ulicy Filtrowej 57.
Linia 27: Linia 12:
Natomiast od 1952r. do 1957r. istniało Ministerstwo Kontroli Państwowej, które funkcjonowało w zamian za NIK. [[Zmiana]] ta wynikała z treści Konstytucji PRL z 22 lipca 1952r. Wzmacniała ona pozycję rządu, podporządkowując mu naczelny organ kontroli państwowej.
Natomiast od 1952r. do 1957r. istniało Ministerstwo Kontroli Państwowej, które funkcjonowało w zamian za NIK. [[Zmiana]] ta wynikała z treści Konstytucji PRL z 22 lipca 1952r. Wzmacniała ona pozycję rządu, podporządkowując mu naczelny organ kontroli państwowej.
Po nowelizacji Konstytucji PRL z dnia 10 lutego 1976r. oraz uchwaleniu ustawy z 27 marca 1976. o Najwyższej Izbie Kontroli nastąpiły istotne zmiany mówiące o tym, że [[nadzór]] nad NIK posiada Prezes Rady Ministrów, natomiast Prezes NIK jest jej członkiem.
Po nowelizacji Konstytucji PRL z dnia 10 lutego 1976r. oraz uchwaleniu ustawy z 27 marca 1976. o Najwyższej Izbie Kontroli nastąpiły istotne zmiany mówiące o tym, że [[nadzór]] nad NIK posiada Prezes Rady Ministrów, natomiast Prezes NIK jest jej członkiem.
Kolejna nowelizacja Konstytucji PRL z dnia 8 października 1980r. i ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. nr 22, poz. 81) doprowadziła do przeobrażenia NIK w organ sprawujący kontrolę nad działalnością rządu. Ostatecznie ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli i jej późniejsze nowelizacje do dziś regulują sposób działania tego organu.<ref>Buczkowski J. 2011, s. 393-400</ref>
Kolejna nowelizacja Konstytucji PRL z dnia 8 października 1980r. i ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. nr 22, poz. 81) doprowadziła do przeobrażenia NIK w organ sprawujący kontrolę nad działalnością rządu. Ostatecznie ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli i jej późniejsze nowelizacje do dziś regulują sposób działania tego organu<ref>Buczkowski J. 2011, s. 393-400</ref>


<google>ban728t</google>
<google>n</google>


==Podstawowe zasady==
==Podstawowe zasady==
Linia 35: Linia 20:
# Zasada podległości NIK Sejmowi
# Zasada podległości NIK Sejmowi
# Zasada legalności- [[zakres czynności]] i przepisy z nimi związane określone są w ustawie o NIK według której powinien działać ten organ
# Zasada legalności- [[zakres czynności]] i przepisy z nimi związane określone są w ustawie o NIK według której powinien działać ten organ
# Zasada obiektywizmu- przejawia się poprzez rzetelne dokumentowanie wyników kontroli oraz bezstronne prowadzenie powierzonych zadań przez NIK i pracowników pełniących czynności kontrolne
# Zasada obiektywizmu - przejawia się poprzez rzetelne dokumentowanie wyników kontroli oraz bezstronne prowadzenie powierzonych zadań przez NIK i pracowników pełniących czynności kontrolne
# Zasada prawdy materialnej-ustalenia kontrolera powinny być adekwatne do rzeczywistości
# Zasada prawdy materialnej-ustalenia kontrolera powinny być adekwatne do rzeczywistości
# Zasada kontradyktoryjności w postępowaniu kontrolnym- dzięki niej osoby zainteresowane wynikiem kontroli mają możliwość m.in. zgłaszania zastrzeżeń do ustaleń postępowania kontrolnego, składania wyjaśnień
# Zasada kontradyktoryjności w postępowaniu kontrolnym - dzięki niej osoby zainteresowane wynikiem kontroli mają możliwość m.in. zgłaszania zastrzeżeń do ustaleń postępowania kontrolnego, składania wyjaśnień
# Zasada sprawności-głównym zadaniem jest terminowe i rzetelne wykonywanie zadań w celu osiągnięcia celu kontroli bez zbędnego nakładu pracy oraz w jak najkrótszym czasie <ref>Buczkowski J. 2011, s. 403</ref>
# Zasada sprawności-głównym zadaniem jest terminowe i rzetelne wykonywanie zadań w celu osiągnięcia celu kontroli bez zbędnego nakładu pracy oraz w jak najkrótszym czasie <ref>Buczkowski J. 2011, s. 403</ref>


==Zakres podmiotów kontrolowanych przez NIK==
==Zakres podmiotów kontrolowanych przez NIK==
'''Kryteria kontroli NIK'''
'''Kryteria kontroli NIK'''
# legalność -przejawia się poprzez kontrolę zgodności podstawy prawnej z obowiązującym prawem w jednostce sprawdzanej przez NIK,
# legalność -przejawia się poprzez kontrolę zgodności podstawy prawnej z obowiązującym prawem w jednostce sprawdzanej przez NIK,
# gospodarność -stawia pytanie pracownikom NIK czy poniesione [[nakłady]] przyniosły możliwe maksymalne efekty,
# gospodarność -stawia pytanie pracownikom NIK czy poniesione [[nakłady]] przyniosły możliwe maksymalne efekty,
# celowość- zweryfikowanie czy zamierzony cel został osiągnięty poprzez podejmowane działania,
# celowość- zweryfikowanie czy zamierzony cel został osiągnięty poprzez podejmowane działania,
# [[rzetelność]]- sprawdzenie czy podjęte działania były zgodne z zasadami dobrej wiary a także wymaganiami wiedzy i techniki. <ref>Sarnecki P. 2014, s. 450</ref>
# [[rzetelność]] - sprawdzenie czy podjęte działania były zgodne z zasadami dobrej wiary a także wymaganiami wiedzy i techniki<ref>Sarnecki P. 2014, s. 450</ref>


Podmioty kontrolowane przez NIK:<ref>Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483, art. 203 </ref>
Podmioty kontrolowane przez NIK:<ref>Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483, art. 203 </ref>
Linia 52: Linia 36:
1.Organy państwowe:organy administracji rządowej, NBP, państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne.
1.Organy państwowe:organy administracji rządowej, NBP, państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne.
Kryteria:legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
Kryteria:legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
W tym przypadku zgodnie z art. 3 Ustawy o NIK przedmiotem kontroli jest całokształt działalności. <ref>Sarnecki P. 2014, s. 450</ref>
W tym przypadku zgodnie z art. 3 Ustawy o NIK przedmiotem kontroli jest całokształt działalności<ref>Sarnecki P. 2014, s. 450</ref>
"Najwyższa Izba Kontroli (...), bada w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej, w tym realizację zadań audytu wewnętrznego, tych jednostek."
"Najwyższa Izba Kontroli (...), bada w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej, w tym realizację zadań audytu wewnętrznego, tych jednostek".


Z nieco innym sposobem postępowania kontrolnego mają do czynienia:
Z nieco innym sposobem postępowania kontrolnego mają do czynienia:
Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Generalny Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego oraz [[Państwowa Inspekcja Pracy]].
Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Generalny Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego oraz [[Państwowa Inspekcja Pracy]].
Zgodnie z art. 4.ust.1 ustawy o NIK:
Zgodnie z art. 4.ust.1 ustawy o NIK:
"Najwyższa Izba Kontroli kontroluje wykonanie budżetu, realizację zadań audytu wewnętrznego, gospodarkę finansową i majątkową."
"Najwyższa Izba Kontroli kontroluje wykonanie budżetu, realizację zadań audytu wewnętrznego, gospodarkę finansową i majątkową".


Kolejną grupą podmiotów, które posiadają inny przedmiot kontroli NIK są:
Kolejną grupą podmiotów, które posiadają inny przedmiot kontroli NIK są:
Trybynał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Sąd Najwyższy, [[Naczelny Sąd Administracyjny]], Krajowa Rada Sądownictwa, Krajowe Biuro Wyborcze.
Trybynał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Sąd Najwyższy, [[Naczelny Sąd Administracyjny]], Krajowa Rada Sądownictwa, Krajowe Biuro Wyborcze.
Sprawdzeniu przez NIK podlega wyłącznie wykonanie budżetu państwa oraz [[gospodarka]] finansowa i majątkowa. <ref>Sarnecki P. 2014, s. 451</ref>
Sprawdzeniu przez NIK podlega wyłącznie wykonanie budżetu państwa oraz [[gospodarka]] finansowa i majątkowa<ref>Sarnecki P. 2014, s. 451</ref>


2.Najwyższa Izba Kontroli ma [[prawo]] do kontroli organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.
2.Najwyższa Izba Kontroli ma [[prawo]] do kontroli organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.
Linia 71: Linia 55:


==Władze NIK==
==Władze NIK==
'''Prezes NIK'''
'''Prezes NIK'''


Prezes NIK zarządza Najwyższą Izbą Kontroli oraz koordynuje jej działalność, za co odpowiada przed Sejmem.Podstawą wyboru Prezesa NIK jest wniosek Marszałka Sejmu bądź grupy minimum 35 posłów. Następnie Sejm powołuje Prezesa NIK bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. <ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 14</ref>
Prezes NIK zarządza Najwyższą Izbą Kontroli oraz koordynuje jej działalność, za co odpowiada przed Sejmem.Podstawą wyboru Prezesa NIK jest wniosek Marszałka Sejmu bądź grupy minimum 35 posłów. Następnie Sejm powołuje Prezesa NIK bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 14</ref>
Rozpoczęcie pełnienia obowiązków Prezesa NIK wiąże się z złożeniem przysięgi. Od momentu jej złożenia rozpoczyna się kadencja trwająca 6 lat.
Rozpoczęcie pełnienia obowiązków Prezesa NIK wiąże się z złożeniem przysięgi. Od momentu jej złożenia rozpoczyna się kadencja trwająca 6 lat.
Dwie kolejne kadencje tej samej osoby to maksymalny czas sprawowania stanowiska Prezesa NIK.<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 15,16</ref>
Dwie kolejne kadencje tej samej osoby to maksymalny czas sprawowania stanowiska Prezesa NIK.<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 15,16</ref>
[[Odwołanie]] przez Sejm Prezesa NIK jest związane m.in. z sytuacjami takimi jak: zrzeknięcie się przez Niego stanowiska, niezdolność do wykonywanie tej funkcji na wskutek choroby, popełnieniem przestępstwa potwierdzonego prawomocnym wyrokiem Sądu.<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust. 1 </ref>
[[Odwołanie]] przez Sejm Prezesa NIK jest związane m.in. z sytuacjami takimi jak: zrzeknięcie się przez Niego stanowiska, niezdolność do wykonywanie tej funkcji na wskutek choroby, popełnieniem przestępstwa potwierdzonego prawomocnym wyrokiem Sądu<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust. 1 </ref>
Stanowisko Prezesa NIK wiąże się z apolitycznością- w myśl art. 19 ustawy nie może być członkiem żadnej partii politycznej, także zajmować innego stanowiska, jednak wyjątkiem jest stanowisko profesora szkoły wyższej. Nie może również prowadzić działalności publicznej, która nie jest w stanie pogodzić się z godnością jego urzędu.
Stanowisko Prezesa NIK wiąże się z apolitycznością- w myśl art. 19 ustawy nie może być członkiem żadnej partii politycznej, także zajmować innego stanowiska, jednak wyjątkiem jest stanowisko profesora szkoły wyższej. Nie może również prowadzić działalności publicznej, która nie jest w stanie pogodzić się z godnością jego urzędu.


Linia 133: Linia 116:


==Kolegium NIK==
==Kolegium NIK==
'''Skład Kolegium NIK''' <ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust.1</ref>
'''Skład Kolegium NIK''' <ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust.1</ref>
* Prezes NIK (sprawujący funkcję przewodniczącego),
* Prezes NIK (sprawujący funkcję przewodniczącego),
Linia 139: Linia 121:
* Dyrektor Generalny NIK,
* Dyrektor Generalny NIK,
* 14 członków Kolegium (Zgodnie z art. 22 ust.2. Ustawy o NIK połowa członków to przedstawiciele nauk ekonomicznych bądź prawnych, pozostałych 7 członków to Radcy Prezesa NIK lub dyrektorzy kontrolnych jednostek organizacyjnych NIK. Jeden z tych członków zostaje powołany przez Prezesa NIK na stanowisko Sekretarza Kolegium NIK).
* 14 członków Kolegium (Zgodnie z art. 22 ust.2. Ustawy o NIK połowa członków to przedstawiciele nauk ekonomicznych bądź prawnych, pozostałych 7 członków to Radcy Prezesa NIK lub dyrektorzy kontrolnych jednostek organizacyjnych NIK. Jeden z tych członków zostaje powołany przez Prezesa NIK na stanowisko Sekretarza Kolegium NIK).
Kadencja członków Kolegium jest krótsza od kadencji Prezesa NIK i trwa 3 lata od momentu ich powołania.<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust.3</ref>
Kadencja członków Kolegium jest krótsza od kadencji Prezesa NIK i trwa 3 lata od momentu ich powołania<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust.3</ref>


[[Kompetencje]] Kolegium NIK ukazywane są poprzez trzy różne grupy uprawnień:<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 23</ref>
[[Kompetencje]] Kolegium NIK ukazywane są poprzez trzy różne grupy uprawnień:<ref>Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 23</ref>
*'''uprawnienia zatwierdzające'''- składa się na nie zatwierdzenie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej a także aprobowanie sprawozdania z działalności NIK w roku poprzednim.
* '''uprawnienia zatwierdzające''' - składa się na nie zatwierdzenie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej a także aprobowanie sprawozdania z działalności NIK w roku poprzednim.
*'''uprawnienia stanowiące'''-powiązane są bezpośrednio z uchwaleniem opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, wnioskami w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących [[zadania publiczne]] oraz wystąpieniami w skład których wchodzą zarzuty powstałe w wyniku kontroli, dotyczące działalności osób wchodzących m.in. w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.do tego typu uprawnień Kolegium NIK należy również uchwalanie projektów: zarówno statutu i budżetu Najwyższej Izby Kontroli jak i rocznego [[plan]] pracy.
* '''uprawnienia stanowiące'''-powiązane są bezpośrednio z uchwaleniem opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, wnioskami w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących [[zadania publiczne]] oraz wystąpieniami w skład których wchodzą zarzuty powstałe w wyniku kontroli, dotyczące działalności osób wchodzących m.in. w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.do tego typu uprawnień Kolegium NIK należy również uchwalanie projektów: zarówno statutu i budżetu Najwyższej Izby Kontroli jak i rocznego [[plan]] pracy.
*'''uprawnienia opiniodawcze'''-polegające na opiniowaniu przebiegu kontroli i informacji dotyczących szczególnie istotnych postępowań kontrolnych oraz innych spraw wniesionych przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli albo przedstawionych przez co najmniej 1/3 członków Kolegium. <ref>Sarnecki P. 2014, s. 449</ref>
* '''uprawnienia opiniodawcze'''-polegające na opiniowaniu przebiegu kontroli i informacji dotyczących szczególnie istotnych postępowań kontrolnych oraz innych spraw wniesionych przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli albo przedstawionych przez co najmniej 1/3 członków Kolegium<ref>Sarnecki P. 2014, s. 449</ref>
 
{{infobox5|list1={{i5link|a=[[Rząd]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Prezes Rady Ministrów]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Urząd wojewódzki]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Władza ustawodawcza]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Absolutorium]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Krajowa Izba Biegłych Rewidentów]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Doradztwo podatkowe]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Zarząd komisaryczny]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Rzecznik Praw Obywatelskich]]}} }}


==Przypisy==
==Przypisy==
Linia 151: Linia 135:
==Bibliografia==
==Bibliografia==
<noautolinks>
<noautolinks>
* Buczkowski J.(2011), ''Prawo konstytucyjne RP (Instytucje wybrane)'', WSPiA, Przemyśl-Rzeszów
* Buczkowski J., Buczkowski Ł., Eckhardt K. (2012), ''Prawo konstytucyjne RP: (instytucje wybrane)'', Wyższa Szkoła Prawa i Administracji, Przemyśl-Rzeszów
* [https://www.nik.gov.pl/ Oficjalna strona NIK]
* Jasiurska-Kluczek E. (2017), ''[https://www.nik.gov.pl/plik/id,14200.pdf Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2016 r. planu finansowego Polskiej Agencji Kosmicznej]'', Najwyższa Izba Kontroli-Delegatura w Gdańsku
* Jasiurska-Kluczek E.(2017), [https://www.nik.gov.pl/plik/id,14200.pdf Informacja o wynikach kontroli wykonania w 2016 r. planu finansowego Polskiej Agencji Kosmicznej] Najwyższa Izba Kontroli-Delegatura w Gdańsku
* ''Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19970780483 Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483]
* Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r
* Kwiatkowski K. (2015), ''[https://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-8ce13c19-dd27-4ebf-bb25-2ef3bc0ec962 System zapewnienia jakości procesu kontrolnego w Najwyższej Izbie Kontroli]'', Najwyższa Izba Kontroli, Nr 3
* Kwiatkowski K.(2015), [https://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-8ce13c19-dd27-4ebf-bb25-2ef3bc0ec962 System zapewnienia jakości procesu kontrolnego w Najwyższej Izbie Kontroli], Najwyższa Izba Kontroli, Nr 3
* Olesiewicz A. (2016), ''[https://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-16744876-8e33-40ad-b8bc-b8ea035baf74 Roczny plan pracy Najwyższej Izby Kontroli]'', Najwyższa Izba Kontroli, Nr 1
* Olesiewicz A.(2016), [https://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-16744876-8e33-40ad-b8bc-b8ea035baf74 Roczny plan pracy Najwyższej Izby Kontroli ], Najwyższa Izba Kontroli, Nr 1
* Repetowska-Nyc M. (2017), ''[https://www.nik.gov.pl/plik/id,15069.pdf Kontrola państwowa.Jawność i przejrzystość finansów publicznych]'', Najwyższa Izba Kontroli, Nr 1
* Repetowska-Nyc M.(2017), [https:///www.nik.gov.pl/plik/id,15069.pdf Kontrola państwowa.Jawność i przejrzystość finansów publicznych], Najwyższa Izba Kontroli, Nr 1
* Sarnecki P. (red.) (2014), ''Prawo konstytucyjne'', C.H. Beck, Warszawa
* Sarnecki P.(2013),''Prawo konstytucyjne RP'', Wydawnictwo C.H.Beck
* Strona internetowa: ''[https://www.nik.gov.pl/ Oficjalna strona NIK]''
* Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59)
* ''Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli.'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19950130059 Dz.U. 1995 nr 13 poz. 59]
</noautolinks>
</noautolinks>


{{a|Sylwia Prokop}}
{{a|Sylwia Prokop}}
[[Kategoria:Instytucje]]
[[Kategoria:Organy administracji publicznej]]


{{#metamaster:description|Najwyższa Izba Kontroli - organ kontrolujący działania państwa, na zasadach kolegialności. Ma rangę konstytucyjną i jest jedną z dwóch takich instytucji w Polsce.}}
{{#metamaster:description|Najwyższa Izba Kontroli - organ kontrolujący działania państwa, na zasadach kolegialności. Ma rangę konstytucyjną i jest jedną z dwóch takich instytucji w Polsce.}}

Aktualna wersja na dzień 12:51, 7 sty 2024

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) - zgodnie z artykułem 202 Konstytucji RP to bazowy organ kontroli Rzeczypospolitej Polskiej działający na zasadach kolegialności. Jedna z dwóch instytucji obok Rzecznik Praw Obywatelskich w państwie posiadająca rangę konstytucyjną [1]. Zakres działań, istotę i charakter funkcjonowania NIK w głównej mierze reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli. Obecnie budynek Najwyższej Izby Kontroli znajduje się w Warszawie na ulicy Filtrowej 57.

TL;DR

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) to organ kontrolujący działalność państwa w Polsce. Istnieje od 1919 roku i ma rangę konstytucyjną. NIK kontroluje organy państwowe, samorządowe, jednostki organizacyjne oraz podmioty gospodarcze. Składa się z Prezesa, Wiceprezesów, Dyrektora Generalnego i członków Kolegium. NIK działa na zasadach kolegialności i ma za zadanie zapewnienie legalności, gospodarności i rzetelności w działalności kontrolowanych podmiotów.

Historia Najwyższej Izby Kontroli

Jako datę powstania Najwyższej Izby Kontroli Państwa uznaje się 7 lutego 1919r. Wówczas Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podpisał dekret będący podstawą utworzenia tego organu kontroli. Była to instytucja bezpośrednio podlegająca Naczelnikowi Państwa. Mianował on zarówno prezesa, wiceprezesów jak i członków. Na mocy Konstytucji marcowej z 1921r. nastąpiła konstytucjonalizacja NIK. Dzięki ustawie z 3 czerwca 1921r. o Kontroli Państwowej organ ten uzyskał status działającego kolegialnie, który podlega bezpośrednio Prezydentowi Rzeczypospolitej. W latach 1944r.-1949r. czyli Polski Ludowej Biuro Kontroli przy prezydium Krajowej Rady Narodowej przejęło uprawnienia Izby do czasu zorganizowania NIKP. Rozdział VI Małej Konstytucji z 19 lutego 1947r. zawierał informację na temat powołania NIK. Jednak dopiero w 1949r. działalność NIK została reaktywowana po wejściu w życie nowej ustawy (z 9 marca 1949r. o kontroli państwowej) i funkcjonowała jako organ niezależny od rządu. Do tego czasu istniało Biuro Kontroli przy Radzie Państwa. Natomiast od 1952r. do 1957r. istniało Ministerstwo Kontroli Państwowej, które funkcjonowało w zamian za NIK. Zmiana ta wynikała z treści Konstytucji PRL z 22 lipca 1952r. Wzmacniała ona pozycję rządu, podporządkowując mu naczelny organ kontroli państwowej. Po nowelizacji Konstytucji PRL z dnia 10 lutego 1976r. oraz uchwaleniu ustawy z 27 marca 1976. o Najwyższej Izbie Kontroli nastąpiły istotne zmiany mówiące o tym, że nadzór nad NIK posiada Prezes Rady Ministrów, natomiast Prezes NIK jest jej członkiem. Kolejna nowelizacja Konstytucji PRL z dnia 8 października 1980r. i ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. nr 22, poz. 81) doprowadziła do przeobrażenia NIK w organ sprawujący kontrolę nad działalnością rządu. Ostatecznie ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli i jej późniejsze nowelizacje do dziś regulują sposób działania tego organu[2]

Podstawowe zasady

  1. Zasada kolegialności
  2. Zasada podległości NIK Sejmowi
  3. Zasada legalności- zakres czynności i przepisy z nimi związane określone są w ustawie o NIK według której powinien działać ten organ
  4. Zasada obiektywizmu - przejawia się poprzez rzetelne dokumentowanie wyników kontroli oraz bezstronne prowadzenie powierzonych zadań przez NIK i pracowników pełniących czynności kontrolne
  5. Zasada prawdy materialnej-ustalenia kontrolera powinny być adekwatne do rzeczywistości
  6. Zasada kontradyktoryjności w postępowaniu kontrolnym - dzięki niej osoby zainteresowane wynikiem kontroli mają możliwość m.in. zgłaszania zastrzeżeń do ustaleń postępowania kontrolnego, składania wyjaśnień
  7. Zasada sprawności-głównym zadaniem jest terminowe i rzetelne wykonywanie zadań w celu osiągnięcia celu kontroli bez zbędnego nakładu pracy oraz w jak najkrótszym czasie [3]

Zakres podmiotów kontrolowanych przez NIK

Kryteria kontroli NIK

  1. legalność -przejawia się poprzez kontrolę zgodności podstawy prawnej z obowiązującym prawem w jednostce sprawdzanej przez NIK,
  2. gospodarność -stawia pytanie pracownikom NIK czy poniesione nakłady przyniosły możliwe maksymalne efekty,
  3. celowość- zweryfikowanie czy zamierzony cel został osiągnięty poprzez podejmowane działania,
  4. rzetelność - sprawdzenie czy podjęte działania były zgodne z zasadami dobrej wiary a także wymaganiami wiedzy i techniki[4]

Podmioty kontrolowane przez NIK:[5]

1.Organy państwowe:organy administracji rządowej, NBP, państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne. Kryteria:legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. W tym przypadku zgodnie z art. 3 Ustawy o NIK przedmiotem kontroli jest całokształt działalności[6] "Najwyższa Izba Kontroli (...), bada w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej, w tym realizację zadań audytu wewnętrznego, tych jednostek".

Z nieco innym sposobem postępowania kontrolnego mają do czynienia: Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Generalny Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego oraz Państwowa Inspekcja Pracy. Zgodnie z art. 4.ust.1 ustawy o NIK: "Najwyższa Izba Kontroli kontroluje wykonanie budżetu, realizację zadań audytu wewnętrznego, gospodarkę finansową i majątkową".

Kolejną grupą podmiotów, które posiadają inny przedmiot kontroli NIK są: Trybynał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny, Krajowa Rada Sądownictwa, Krajowe Biuro Wyborcze. Sprawdzeniu przez NIK podlega wyłącznie wykonanie budżetu państwa oraz gospodarka finansowa i majątkowa[7]

2.Najwyższa Izba Kontroli ma prawo do kontroli organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych. Kryteria: legalności, gospodarności i rzetelności. Wynika to z art. 203 ust. 2 Konstytucji RP.

3.Najwyższa Izba Kontroli może weryfikować działalność jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. Kryteria:legalność i gospodarność.

Władze NIK

Prezes NIK

Prezes NIK zarządza Najwyższą Izbą Kontroli oraz koordynuje jej działalność, za co odpowiada przed Sejmem.Podstawą wyboru Prezesa NIK jest wniosek Marszałka Sejmu bądź grupy minimum 35 posłów. Następnie Sejm powołuje Prezesa NIK bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu[8] Rozpoczęcie pełnienia obowiązków Prezesa NIK wiąże się z złożeniem przysięgi. Od momentu jej złożenia rozpoczyna się kadencja trwająca 6 lat. Dwie kolejne kadencje tej samej osoby to maksymalny czas sprawowania stanowiska Prezesa NIK.[9] Odwołanie przez Sejm Prezesa NIK jest związane m.in. z sytuacjami takimi jak: zrzeknięcie się przez Niego stanowiska, niezdolność do wykonywanie tej funkcji na wskutek choroby, popełnieniem przestępstwa potwierdzonego prawomocnym wyrokiem Sądu[10] Stanowisko Prezesa NIK wiąże się z apolitycznością- w myśl art. 19 ustawy nie może być członkiem żadnej partii politycznej, także zajmować innego stanowiska, jednak wyjątkiem jest stanowisko profesora szkoły wyższej. Nie może również prowadzić działalności publicznej, która nie jest w stanie pogodzić się z godnością jego urzędu.

Lista Prezesów NIK

"II Rzeczpospolita

  1. Józef Higersberger, prezes NIKP w latach 1919-1921
  2. Jan Żarnowski, prezes NIK w latach 1921-1926
  3. Stanisław Wróblewski, prezes NIK w latach 1926-1930
  4. Jakub Krzemieński, prezes NIK w latach 1930-1939

Polski rząd na uchodźstwie

  1. Tadeusz Tomaszewski, prezes NIK na uchodźstwie w latach 1939-1949
  2. Stanisław Okoniewski, prezes NIK na uchodźstwie w latach 1949-1966
  3. Tadeusz Porębski, prezes NIK na uchodźstwie w latach 1967-1970
  4. Ludwik Ząbkowski, prezes NIK na uchodźstwie w latach 1971-1973
  5. Stanisław Kuniczak, prezes NIK na uchodźstwie w 1974 roku
  6. Władysław Zaleski, prezes NIK na uchodźstwie w latach 1974-1978
  7. Jan Berek, prezes NIK na uchodźstwie w latach 1978-1980
  8. Franciszek Szystowski, prezes NIK na uchodźstwie w latach 1980-1989
  9. Stanisław Borczyk, prezes NIK na uchodźstwie w latach 1989-1991

Polska Rzeczpospolita Ludowa

  1. Jan Grubecki, dyrektor Biura Kontroli w latach 1944-1949
  2. Henryk Kołodziejski, prezes NIK w latach 1947-1949
  3. Franciszek Jóźwiak, prezes NIK w latach 1949-1952,

minister Kontroli Państwowej w latach 1952-1955

  1. Roman Zambrowski, minister Kontroli Państwowej w latach 1955-1956
  2. Konstanty Dąbrowski, prezes NIK w latach 1957-1969
  3. Zenon Nowak, prezes NIK w latach 1969-1971
  4. Mieczysław Moczar, prezes NIK w latach 1971-1983
  5. Tadeusz Hupałowski, prezes NIK w latach 1983-1991

III Rzeczpospolita

  1. Walerian Pańko, prezes NIK w 1991 roku
  2. Lech Kaczyński, prezes NIK w latach 1992-1995
  3. Janusz Wojciechowski, prezes NIK w latach 1995-2001
  4. Mirosław Sekuła, prezes NIK w latach 2001-2007
  5. Jacek Jezierski, prezes NIK w latach 2007-2013
  6. Krzysztof Kwiatkowski, prezes NIK od 2013 roku" [11]

Wiceprezesi

W myśl art. 21 ust.1 Ustawy o NIK w Najwyższej Izbie Kontroli mamy do czynienia z 3 wiceprezesami. Marszałek Sejmu powołuje wiceprezesów oraz odwołuje na wniosek Prezesa NIK.

Obecni wiceprezesi NIK:

  1. Ewa Polkowska (od 1 VII 2016r.)
  2. Mieczysław Łuczak (od 2 II 2015r.)
  3. Wojciech Kutyła (od 26 IV 2012r.)

Dyrektor generalny NIK

Jest to osoba powoływana i odwoływana przez Prezesa NIK za zgodą Marszałka Sejmu. Obecnie urząd ten sprawuje Andrzej Styczeń.

Kolegium NIK

Skład Kolegium NIK [12]

  • Prezes NIK (sprawujący funkcję przewodniczącego),
  • Wiceprezesi,
  • Dyrektor Generalny NIK,
  • 14 członków Kolegium (Zgodnie z art. 22 ust.2. Ustawy o NIK połowa członków to przedstawiciele nauk ekonomicznych bądź prawnych, pozostałych 7 członków to Radcy Prezesa NIK lub dyrektorzy kontrolnych jednostek organizacyjnych NIK. Jeden z tych członków zostaje powołany przez Prezesa NIK na stanowisko Sekretarza Kolegium NIK).

Kadencja członków Kolegium jest krótsza od kadencji Prezesa NIK i trwa 3 lata od momentu ich powołania[13]

Kompetencje Kolegium NIK ukazywane są poprzez trzy różne grupy uprawnień:[14]

  • uprawnienia zatwierdzające - składa się na nie zatwierdzenie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej a także aprobowanie sprawozdania z działalności NIK w roku poprzednim.
  • uprawnienia stanowiące-powiązane są bezpośrednio z uchwaleniem opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, wnioskami w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne oraz wystąpieniami w skład których wchodzą zarzuty powstałe w wyniku kontroli, dotyczące działalności osób wchodzących m.in. w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.do tego typu uprawnień Kolegium NIK należy również uchwalanie projektów: zarówno statutu i budżetu Najwyższej Izby Kontroli jak i rocznego plan pracy.
  • uprawnienia opiniodawcze-polegające na opiniowaniu przebiegu kontroli i informacji dotyczących szczególnie istotnych postępowań kontrolnych oraz innych spraw wniesionych przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli albo przedstawionych przez co najmniej 1/3 członków Kolegium[15]


Najwyższa Izba Kontroli — artykuły polecane
Rząd — Prezes Rady Ministrów — Urząd wojewódzki — Władza ustawodawcza — Absolutorium — Krajowa Izba Biegłych Rewidentów — Doradztwo podatkowe — Zarząd komisaryczny — Rzecznik Praw Obywatelskich

Przypisy

  1. ↑ Sarnecki P. 2014, s. 445
  2. ↑ Buczkowski J. 2011, s. 393-400
  3. ↑ Buczkowski J. 2011, s. 403
  4. ↑ Sarnecki P. 2014, s. 450
  5. ↑ Dz.U. 1997, NR 78 poz. 483, art. 203
  6. ↑ Sarnecki P. 2014, s. 450
  7. ↑ Sarnecki P. 2014, s. 451
  8. ↑ Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 14
  9. ↑ Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 15,16
  10. ↑ Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust. 1
  11. ↑ Prezesi Najwyższej Izby Kontroli
  12. ↑ Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust.1
  13. ↑ Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 22 ust.3
  14. ↑ Dz.U. 1995 Nr 13 poz. 59, art. 23
  15. ↑ Sarnecki P. 2014, s. 449

Bibliografia


Autor: Sylwia Prokop


Źródło: „https://mfiles.pl/pl/index.php?title=Najwyższa_Izba_Kontroli&oldid=211423”