Orientalizm

Orientalizm (z łac. orientalis - wschodni) - szczególnie utrwalona w kulturze Zachodu forma egzotyzmu polegająca na uzewnętrznieniu i akcentowaniu w tworach kultury fascynacji kulturami Wschodu, zwłaszcza indyjską, japońską, arabską, perską, chińską.

Historia orientalizmu

Orientalizm występował czasem już w kulturze starożytnej. W kulturze średniowiecza, gdy Daleki Wschód był słabo znany, uznawano go za bajeczną krainę szczęśliwości i dostatku - jako taki Wschód występuje szczególnie często w romansie średniowiecznym, a także w epice barokowej.

Nową postać zainteresowanie Wschodem zyskało w literaturze oświecenia. Wschód służył w niej często jako "zwierciadło" cywilizacji Zachodniej - widać to np. w Listach perskich Monteskiusza, powiastkach Woltera, twórczości Jana Potockiego. Ponadto liczne prądy i motywy orientalne w sztuce, literaturze i zdobnictwie (np. chinoiserie) stanowiły w kulturze oświecenia element preromantyczny. Druga połowa XVIII wieku przyniosła, szczególnie w Niemczech, szybki rozwój orientalistyki i zainteresowania Wschodem. Powstały też liczne przekłady z literatur orientalnych.

Rozwój wiedzy o cywilizacjach Wschodu przyczynił się do powstania fali orientalizmu w literaturze romantycznej. Orientalność umożliwiała kreację pożądanych przez romantyków walorów literackich - niepospolitego bohatera, lokalnego kolorytu, bajecznego, odmiennego, tajemniczego i nieznanego świata.

Obok ludowości orientalizm stał się jednym z podstawowych atrybutów literatury romantycznej (w tzw. "romantyzmie niskim" nabierając cech sztafażu), znajdując wyraz w krytyce literackiej Friedrica Schlegla i w twórczości najwybitniejszych pisarzy epoki - Goethego (np. Dywan Wschodu i Zachodu), Byrona (np. Giaur), Wiktora Hugo, w literaturze polskiej Mickiewicza (np. Sonety krymskie) i Słowackiego (np. Ojciec zadżumionych).

W epoce wiktoriańskiej szczególnie silne w kulturze europejskiej były motywy indyjskie - Indiami interesowali się Schopenhauer, Nietzsche, Deussen. Wzmogły się one znacznie w okresie modernizmu i symbolizmu, łącząc się ze spirytualizmem i ezoteryzmem. W tym samym okresie po raz pierwszy wielką popularność zdobyła sobie kultura japońska. W literaturze polskiej przełomu XIX i XX w. orientalizm widoczny jest szczególnie mocno w twórczości Leśmiana, Antoniego Langego, Wincentego Koraba-Brzozowskiego, Wacława Rolicz-Liedera i Micińskiego.

Wpływ orientalizmu na architekturę i sztukę zachodu

Orientalizm miał ogromny wpływ na architekturę europejską, szczególnie w XIX i XX wieku. Inspirację czerpano z orientalnych stylów architektonicznych, takich jak muzułmańska architektura sakralna, pałace i ogrody, a także motywy i ornamenty związane z kulturą i sztuką Bliskiego Wschodu, Azji i Afryki. W rezultacie, wiele budynków w Europie zyskało orientalne elementy, takie jak kopuły, minarety, łuki i mozaiki.

Najważniejsze przykłady architektury zachodniej, które wykorzystują elementy orientalne, to m.in. Pałac Topkapi w Stambule, którego styl miał duży wpływ na rozwój architektury renesansowej i barokowej. Innym przykładem jest słynny meczet Alhambra w Hiszpanii, który jest znany ze swoich pięknych zdobień i unikalnego połączenia stylów muzułmańskich i chrześcijańskich. W Paryżu znajduje się także Bazylika Sacré-Cœur, która łączy w sobie elementy stylu bizantyjskiego i romańskiego.

Orientalizm miał również duży wpływ na rozwój mebli. Wprowadził nowe wzory, motywy i techniki w meblarstwie zachodnim. Wiele mebli inspirowanych orientem charakteryzuje się bogatymi zdobieniami, intarsjami, filigranowymi detalami i wykorzystaniem egzotycznych materiałów. Popularne wzory i motywy wschodnie w meblarstwie to m.in. motywy roślinne, geometryczne wzory, arabeski, wzory zainspirowane tkaninami wschodnimi oraz wykorzystanie charakterystycznych dla Orientu kolorów, takich jak złoto, czerwień i niebieski.

Malarstwo i rzeźba zachodnia również odzwierciedlają wpływ orientalizmu. W XIX wieku, romantyczni malarze, tacy jak Eugène Delacroix, Jean-Auguste-Dominique Ingres czy Gustave Moreau, tworzyli obrazy przedstawiające sceny z życia Orientu, pełne egzotycznych krajobrazów, odzianych w bogate stroje postaci oraz orientalnych wnętrz. Rzeźba zachodnia również wykorzystywała orientalne motywy, tworząc np. rzeźby przedstawiające postacie wschodnie lub inspirowane orientalnymi mitami i legendami.

Orientalizm wpływał na stylizację i estetykę w różnych epokach, nadając im nowe inspiracje i motywy. W baroku i rokoku, orientalne elementy były wykorzystywane do zdobienia mebli, tkanin i wnętrz, nadając im bogactwo i wykwintność. W klasycyzmie, orientalne motywy pojawiały się wzdłuż fasad budynków, dodając im egzotycznego charakteru. W epoce art deco, wzory i ornamenty zainspirowane Orientem były wykorzystywane do tworzenia nowoczesnych i geometrycznych kompozycji, nadając im unikalny wygląd.

Orientalizm w muzyce i tańcu

Orientalizm miał znaczący wpływ na rozwój muzyki zachodniej. Motywy, rytmika i instrumenty orientalne zostały włączone do kompozycji i aranżacji muzyki zachodniej. Charakterystycznymi instrumentami orientalnymi używanymi w muzyce zachodniej są np. oud, sitar, darbuka, tar, ney, kanun i daf. Ich brzmienie i technika grania wprowadziły nowe dźwięki i style muzyczne do zachodniej tradycji muzycznej.

Najbardziej znane utwory muzyczne, które wykorzystują orientalne motywy i rytmikę, to m.in. "Księżycowa sonata" Ludwiga van Beethovena, "Karnawał zwierząt" Camille'a Saint-Saënsa, "Sheherazade" Maurice'a Ravela, "Arabska noc" Nikolaja Rimskiego-Korsakowa oraz "Orientale" Césara Cui.

Orientalizm miał również wpływ na rozwój tańca zachodniego. Elementy orientalne zostały włączone do choreografii i stylów tańca zachodniego. Charakterystycznymi stylami tańca z elementami orientalnymi są m.in. tango argentyńskie, flamenco hiszpańskie, belly dance, czyli taniec brzucha, oraz tańce baletowe inspirowane motywami i rytmami orientalnymi.

Przykładami choreografii wykorzystujących orientalne motywy i techniki taneczne są m.in. "Śpiąca królewna" w choreografii Mariusa Petipy, w której występuje orientalny taniec klawesynowy, "Sheherazade" w choreografii Michaiła Fokina, gdzie tańczony jest taniec wschodni, oraz "Bajadera" w choreografii Maksa Chomyszyna, gdzie występuje taniec charakterystyczny dla kultury indyjskiej.

Orientalizm nadal wpływa na rozwój muzyki i tańca współczesnego. W muzyce world i fusion wykorzystuje się elementy orientalne, łącząc je z innymi tradycjami muzycznymi i nowoczesnymi brzmieniami. Taniec tribal, będący połączeniem tańca orientalnego z innymi stylami tańca, również czerpie inspirację z orientalizmu, tworząc nowoczesne i dynamiczne choreografie.

Współczesne trendy w turystyce orientalnej

W turystyce orientalnej obserwuje się wiele nowych trendów. Coraz większą popularność zyskują mniej znane kraje wschodu, takie jak Uzbekistan, Armenia, Gruzja czy Jordania. W tych krajach turyści mogą odkrywać unikalne zabytki, kulturę i tradycje, które są mniej komercjalizowane niż w bardziej popularnych destynacjach.

Turystyka kulinarno-orientalna rozwija się dynamicznie. Coraz więcej osób podróżuje w celu poznania i degustacji tradycyjnych dań orientalnych. Popularne destynacje dla miłośników orientalnej kuchni to m.in. Tajlandia, Indie, Maroko, Japonia, Turcja i Chiny.

Turystyka medyczna na wschodzie rozwija się szybko. Coraz więcej osób wybiera wschodnie kraje jako destynację dla leczenia różnych dolegliwości i relaksu. Popularne formy leczenia i relaksu to m.in. ajurweda w Indiach, tradycyjna medycyna chińska, spa i masaże w Tajlandii, a także leczenie w termach w Japonii.

Ekoturystyka orientalna ma pozytywny wpływ na ochronę przyrody. Coraz więcej osób podróżuje w celu obserwacji dzikiej przyrody, ochrony zagrożonych gatunków i promowania zrównoważonego rozwoju. Popularne destynacje dla miłośników przyrody wschodu to m.in. Park Narodowy Hwange w Zimbabwe, Taman Negara w Malezji, Park Narodowy Zhangjiajie w Chinach oraz Park Narodowy Wadi Rum w Jordanii.

Inne nowe trendy i unikalne doświadczenia w turystyce orientalnej to m.in. podróże kulturalne, podczas których można poznać tradycje, sztukę i historię danego kraju, festiwale, takie jak Taj Mahotsav w Indiach czy Festiwal Lampionów w Tajlandii, rejsy wzdłuż rzek, takie jak rejs po Nilu w Egipcie czy rejs po Jangcy w Chinach, oraz pobyty w klasztorach, gdzie turyści mogą doświadczyć ciszy, medytacji i życia mnichów.

Orientalizm — artykuły polecane

Pielgrzymka — Jachting — Turystyka kulturowa — Turystyka religijna — Szlak turystyczny — Trzeci Świat — Turystyka sentymentalna — Jedwabny szlak — Turystyka kwalifikowana

Bibliografia

• Różycki P. (2009), Zarys wiedzy o turystyce, Proksenia, Kraków

Autor: Magdalena Bodzioch