Osoba fizyczna

Osoba fizyczna jest to podmiot stosunku cywilnoprawnego, posiadający zespół praw i obowiązków. Jest on zindywidualizowany, czyli posiada imię, nazwisko, miejsca zamieszkania i stan cywilny, a te dane osobowe są przydatne w postępowaniach cywilnych. Osoba fizyczna posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (uzyskiwana dopiero w ograniczonym zakresie w momencie ukończenia 13 r.ż. lub orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu częściowym. Jej brak dotyczy osób poniżej 13 roku życia lub ubezwłasnowolnionych całkowicie).

Osoba fizyczna jest jednym z podmiotów prawa, więc posiada zdolność prawną. Co więcej, osób fizycznych tej zdolności nie można pozbawić, ani ograniczyć. Jeśli chodzi o zdolność do czynności prawnych to sytuacja wygląda inaczej. Osoby fizyczne mogą mieć pełną lub częściową zdolność do czynności prawnych. Mogą tez nie posiadać jej w ogóle

TL;DR

Osoba fizyczna posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Zdolność prawna jest niezależna od cech psychicznych, fizycznych i prawnych, natomiast zdolność do czynności prawnych może być ograniczona lub nieobecna. Osoby fizyczne, które nie mają zdolności do czynności prawnych, mogą zawierać umowy dotyczące drobnych rzeczy, ale umowa staje się ważna dopiero w momencie wykonania. Osoby fizyczne mogą być całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnione, co oznacza ograniczenie zdolności do czynności prawnych lub całkowite jej odebranie. Miejsce zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowością, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Dobra osobiste człowieka podlegają ochronie gwarantowanej przez prawo cywilne, a osoba poszkodowana może żądać zadośćuczynienia w przypadku ich naruszenia. Uznanie osoby za zmarłą jest możliwe po upływie określonego okresu czasu i jest rozpatrywane przez sąd.

Zdolność prawna osoby fizycznej

Istota - mianem zdolności prawnej osoby fizycznej określamy zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych, a więc posiadanie praw i obowiązków określonych przez prawo cywilne. Nie jest ono w żaden sposób uzależnione od posiadania konkretnych cech psychicznych, fizycznych czy też prawnych. Początek i ustanie - człowiek uzyskuje ją w chwili urodzenia, czyli odłączenia od ciała matki. Wówczas zakłada się, iż dziecko urodziło się żywe. W pewnych okolicznościach zdolność prawna rozciąga się na czas przed urodzeniem. Zdolność prawna ustaje w momencie śmierci, czego formalnym dowodem jest akt zgonu wydany przez określony organ (Urząd Stanu Cywilnego) na podstawie karty zgonu wydanej przez lekarza (sądowe stwierdzenie zgonu jest to postanowienie wydawane przez sąd w określonych przypadkach).

Zdolność do czynności prawnych

Zdarzają się takie sytuacje, gdzie osoba fizyczna nie posiada zdolności do czynności prawnych, bądź posiada ja w zakresie ograniczonym. Oczywiście są też osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Istnieją kryteria rozróżniające te osoby i są to: wiek człowieka oraz sądowe orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu. Każda dorosła osoba, czyli taka, która ukończyła 18 lat, nabywa zdolność do czynności prawnych. Nabycie zdolności prawnej jest tez możliwe w chwili zawarcia związku małżeńskiego przed ukończeniem 18 roku życia, ale za zgodą sądu. Brak jakiejkolwiek zdolności do czynności prawnych mają osoby przed ukończeniem 13 roku życia, oraz takie, które zostały całkowicie ubezwłasnowolnione niezależnie od wieku. Osoby takie nie są w stanie składać oświadczenia woli, które byłoby prawnie ważne. W takich sytuacjach prawo przewiduje dwa wyjścia: w imieniu osoby fizycznej działa przedstawiciel prawny lub ustawowy, albo w jego imieniu decyduje powołany przez sąd opiekun. Często są to po prostu rodzice osoby ubezwłasnowolnionej.

Warto pamiętać, że osoby nie mające zdolności do czynności prawnych także mogą zawierać skuteczne umowy, ale tylko te dotyczące drobnych rzeczy. Przykładem mogą być zakupy żywnościowe albo artykułów codziennego użytku. Jednak przebieg zawarcia takiej umowy przebiega nieco inaczej niż w wypadku osób ze zdolnością do czynności prawnych. A mianowicie, umowa staje się ważna nie w chwili jej zawarcia, a w chwili wykonania. Przepis ten ma na celu ochronę interesu osób, które mogłyby zostać pokrzywdzone (np. poprzez podanie wygórowanej ceny przez sprzedawcę).

Ubezwłasnowolnienie

Jak już wiemy, osoby posiadające ograniczona zdolność do czynności prawnych to te, które są pomiędzy 13 a 18 rokiem życia albo częściowo ubezwłasnowolnione. Są poprzez wydanie odpowiedniego orzeczenia może ograniczyć zdolność do czynności prawnych lub ja całkowicie zabrać. Stąd też w prawie wyróżnia się dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: całkowite oraz częściowe. Ubezwłasnowolnienie niesie za sobą bardzo poważne skutki i dlatego proces ten trwa długo i zgodnie ze ściśle określonymi regułami.

• Ubezwłasnowolnienie całkowite - nie można ubezwłasnowolnić każdego. Prawo przewiduje to w kilku sytuacjach, które wskazują na niezdolność osoby fizycznej do kontrolowania swojego zachowania. Do takich symptomów należą: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, zaburzenia psychiczne różnego pochodzenia, pijaństwo, narkomania,
• Ubezwłasnowolnienie częściowe - polega jedynie na ograniczeniu zdolności do czynności prawnych. Prawo przewiduje ten rodzaj ubezwłasnowolnienia dla osób, które potrzebują jedynie pomocy do prowadzenia swoich codziennych spraw, a nie całkowitego ich wykonania za nich. Osoby takie zostają pod nadzorem kuratora

Miejsce zamieszkania osób fizycznych

"Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu".

W przypadku dziecka - jest to miejsce zamieszkania rodziców, bądź rodzica, który posiada wyłączną władzę rodzicielską lub zostało mu powierzone jej wykonywanie. Gdy obydwoje posiadają pełnię praw rodzicielskich, miejscem zamieszkania dziecka jest miejscowość, w której stale przebywa. W innych przypadkach jest to określane przez sąd opiekuńczy. Każdy człowiek posiada jedno, określone miejsce zamieszkania.

Ochrona osób fizycznych

Dobra osobiste człowieka takie, jak: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska - podlegają ochronie gwarantowanej przez prawo cywilne, co jest niezależne od ochrony określonej w innych przepisach.

Gdy wspomniane dobra uległyby naruszeniu, wówczas osoba poszkodowana może żądać zadośćuczynienia świadczenia pieniężnego lub zapłaty określonej sumy przeznaczonej na konkretny cel społeczny.

Uznanie za zmarłego

Dotyczy sytuacji zaginięcia danej osoby i upływu danego okresu czasu. Daną sprawę rozpatruje sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania zaginionego, a wydane postanowienie ma charakter orzeczenia konstytutywnego. Jest to procedura rozpoczynająca się po upływie minimum 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według informacji zaginiony jeszcze żył. Istnieją pewne wyjątki od tej sytuacji, które skracają dany okres:

• Gdy osoba ta miała ukończone 70 lat w momencie uznania za zmarłego - wystarcza upływ 5 lat;
• Uznanie to nie może też nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym osoba zaginiona ukończyła 23 lata;
• Zaginięcia w czasie podróży powietrznej lub morskiej gdy zdarzyła się katastrofa danego środka lokomocji, bądź spowodowane innym szczególnym zdarzeniem - skracają wymagany okres do 6 miesięcy od dnia, w który miało miejsce określone zdarzenie. Istnieją przypadki, gdy nie jest możliwe stwierdzenie tego zdarzenia, więc okres sześciomiesięczny rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym dany okręt czy statek miał przybyć do portu przeznaczenia (gdy go nie miał- z upływem 2 lat od ostatniej wiadomości),
• Zaginięcie spowodowane innym bezpośrednim niebezpieczeństwem, nie wskazanym wcześniej - powoduje wskazanie za zmarłego po upływie 1 roku od dnia, w którym to niebezpieczeństwo ustało lub powinno ustać.

Domniemanie śmierci - określone w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jest to okoliczność najbardziej prawdopodobna, a gdy nie ma danych na ten temat - wówczas jest to pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego było już możliwe

Osoba fizyczna — artykuły polecane

Autorskie prawa osobiste — Stosunek przysposobienia — Posiadanie — Zasiedzenie — Zdolność do czynności prawnych — Służebność — Czynność procesowa — Ubezwłasnowolnienie — Postępowanie sądowe

Bibliografia

• Dąbrowski M. (2010), Ubezwłasnowolnienie częściowe a prawo wyborcze w świetle standardów europejskich, Przegląd Prawa Konstytucyjnego, nr 2
• Drabik L. (red.) (2019), Słownik języka polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Gniewek E. (2010), Zarys prawa cywilnego, C.H. Beck, Lublin
• Katner W. (red.) (2017), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kędziora K. (2012), Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co?, Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną, nr.1
• Nowacki J., Tobor Z. (2016), Wstęp do prawoznawstwa, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Autor: Monika Bizub, Kamila Majka