Instytucja kulturalna

Instytucja kulturalna - organizacyjna rola dla instytucji działających w zakresie kultury wyznacza Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (znowelizowana 31 sierpnia 2011 r.). Wymienione są w niej m.in. teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury. Ponadto część instytucji powiązanych ze sztuką i nauką - muzea, biblioteki, a także przemysł filmowy - funkcjonuje w oparciu o odnoszące się do nich w szczególny sposób ustawy. Oprócz wyżej wymienionych typów instytucji działają również narodowe, wyspecjalizowane instytucje kultury, które podlegają bezpośrednio ministrowi kultury. Są to np.:

• Instytut Adama Mickiewicza,
• Instytut Książki,
• Narodowy Instytut Fryderyka Chopina,
• Międzynarodowe Centrum Kultury,
• Polski Instytut Sztuki Filmowej,
• Archiwa Państwowe, Instytut Teatralny,
• Narodowy Instytut Audiowizualny,
• Narodowe Centrum Kultury,
• Narodowy Instytut Dziedzictwa,
• Instytut Muzyki i Tańca,
• Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów

Instytucje kultury posiadają bardzo silne związki z samorządami lokalnymi, które decydują w znacznym stopniu o ich przyszłej współpracy. Instytucje kultury, są z jednej strony niezależnymi podmiotami publicznymi w prowadzeniu własnej działalności i zaciąganiu zobowiązań finansowych, z drugiej zaś strony organizacyjnymi jednostkami samorządowymi powołanymi do realizacji lokalnych polityk kultury. W związku z powyższym, samorząd jest organizatorem działalności kulturalnej i zapewnia instytucji kultury środki finansowe niezbędne do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej

TL;DR

Artykuł omawia instytucje kulturalne w Polsce, takie jak muzea, biblioteki i teatry. Przedstawia, że instytucje te mają silne związki z samorządami lokalnymi i są finansowane przez nie. Opisuje również osobowość prawną instytucji kulturalnych oraz przedstawia przykłady takich instytucji w Polsce.

Osobowość instytucji kulturalnej

Mówiąc o specyfice instytucji kultury, trzeba pamiętać, że nie znajdziemy ich w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Osobowość prawną instytucje kulturalne uzyskują z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego osobno przez każdego z organizatorów. Wszyscy organizatorzy maja jeden jednolity sposób prowadzenia oraz udostępniania rejestru instytucji kultury, który określono Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 stycznia 2012 roku. Znajduje się tam sprecyzowany zakres danych zamieszczanych w rejestrze, tryb dokonywania wpisów oraz wszelkich zmian, a także przedstawia wzór księgi rejestrowej. Księga rejestrowa złożona jest z czterech działów:

• pierwszy dotyczy oznaczenia instytucji kultury (tu wpisana jest m.in. jej nazwa, pełna i skrócona, przedmiot działalności, siedziba i adres, a także organizator/współorganizator oraz dane na temat aktu utworzenia, cyfrowy identyfikator instytucji);
• drugi dotyczy organizacji instytucji kultury (m.in. informacja o złożeniu statutu do rejestru, imiona i nazwiska dyrektora, zastępców i pełnomocników, nazwa oraz siedziba wyodrębnionych jednostek);
• trzeci dotyczy mienia instytucji kultury;
• czwarty określa formalne zmiany z zakresu połączenia, podziału lub likwidacji instytucji.

Rejestr Instytucji Kultury prowadzony jest tylko i wyłącznie dla instytucji kultury określonych przepisami Ustawy z dnia 25 października 1991 roku o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Każda instytucja kultury ma prowadzoną swoją oddzielną księgę rejestrową, zaczynając od 20 maja 2012 roku (wejście w życie ww. rozporządzenia), zarówno rejestr, jak i księgi rejestrowe powinny być prowadzone elektronicznie

Przykłady instytucji kulturalnych

Muzea - na przestrzeni wielu lat, które minęły od przełomowego 1989 roku, w polskim muzealnictwie zaszło bardzo dużo zmian: inwestycje w infrastrukturę (nowe obiekty, modernizacje) powoli dostosowują polskie muzea do dorównania światowym standardom wystawienniczym, tworzone są nowe kategorie instytucji - muzea sztuki poświęcone historii naszego wspaniałego kraju - Polski np, Muzeum Powstania Warszawskiego (Warszawa) i muzea sztuki współczesnej np, Mocak (Kraków). Coraz częściej na różnego typu wystawach i w przestrzeniach około-wystawowych twórcy korzystają z wielu nowe technologii, muzea przywiązują coraz większe znaczenie do działań edukacyjnych oraz do komfortu publiczności (przestrzenie wypoczynku i strefy usług). To jednak dopiero początek wielkich zmian - na wkroczenie w XXI wiek i podążanie za światowym kunsztem, nie tylko w zakresie warunków lokalowych, ale także sposobu zarządzania. Czekają setki muzeów zarówno w dużych miastach, jak i na prowincji, aby zaistnieć wśród tych najbardziej znanych. Wszystkie muzea w Polsce funkcjonują na podstawie o Ustawę z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (znowelizowaną w 2007 r.). Zgodnie z nią: "Muzeum jest jednostką organizacyjną nienastawioną na osiąganie zysku, której celem jest gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów" (Art. 1).

Biblioteki - Komputeryzacja i digitalizacja oddziałuje i zmienia charakter bibliotek (dokumenty elektroniczne, katalogi online) i sposób dostępu do katalogów (biblioteki cyfrowe). Jednocześnie biblioteki coraz częściej przeradzają się w miejsca nauki i spędzania wolnego czasu - powoli zmieniają się one w nowoczesne, interdyscyplinarne centra kultury. Biblioteki funkcjonują na podstawie o Ustawę z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach. Zgodnie z zapisem w ustawie, biblioteki "organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej" (Art. 3, pkt. 1). Do zadań bibliotek należy:

• "gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych",
• obsługa użytkowników, najważniejsze zadanie to udostępnianie zbiorów oraz prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, ale także innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także współdziałanie z archiwami w tym zakresie.

Do innych zadań możemy zaliczyć ponadto: prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-metodycznej" (Art. 4).

Teatr - GUS przyjął dwie definicje Teatru:

• 1. "Instytucja lub organizacja zajmująca się profesjonalnie regularnym wystawianiem utworów scenicznych (dramatycznych, lalkowych, muzycznych i rozrywkowych), posiadająca stały zespół (aktorów, śpiewaków, tancerzy, muzyków, reżyserów, scenografów itp.), z reguły posiadająca budynek lub pomieszczenie przystosowane do wystawiania utworów scenicznych, przy wykorzystaniu różnych technik przekazu: słowo, ruch, muzyka, dźwięk, plastyka (niezależnie od liczby występujących w nich osób). Teatr może być stały lub objazdowy, a ze względu na prezentowaną formę sceniczną wyróżnia się: teatr dramatyczny, teatr lalkowy, teatr muzyczny (opera, operetka, tańca, balet, musical, rewiowy)".
• 2. "Instytucja kultury; profesjonalna jednostka wyodrębniona pod względem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, prowadząca regularnie jednorodną działalność sceniczną, niezależnie od liczby posiadanych scen".

W 2003 roku w Warszawie powstał Instytut Teatralny, który zajmuje się dokumentowaniem polskiego życia teatralnego oraz badaniami nad współczesnością i historią teatru polskiego, ma także pomóc w promocji i poszerzaniu naszego teatru za granicą. Po reformie administracyjnej z 1999 roku 30 teatrów dramatycznych i wszystkie opery zostały przekazane pod władze urzędów marszałkowskich, a wszystkie teatry lalkowe (26) zostały przekazane samorządom powiatowym. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi trzy teatry: Teatr Narodowy, Teatr Wielki - Opera Narodowa i Narodowy Stary Teatr w Krakowie, współprowadzi zaś Teatr Polski we Wrocławiu, Ośrodek Praktyk Teatralnych "Gardzienice" i Operę Wrocławską (instytucje wpisane do rejestru MKiDN), a do tego pięć teatrów i dwie opery wpisane do rejestru organizatorów samorządowych

Instytucja kulturalna — artykuły polecane

Obszar chronionego krajobrazu — Administracja samorządowa — Izba rzemieślnicza — Rejestr gruntów — Park narodowy — Muzeum — Administracja niezespolona — Park krajobrazowy — Zagospodarowanie przestrzenne

Bibliografia

• Borkowska-Niszczota M. (2012)Współpraca instytucji kultury na rzecz rozwoju produktów turystyki kulturowej w ujęciu teoretycznym i praktycznym, Economy and Managment, nr 2
• Szulborska-Łukaszewicz J. (2012), Instytucje kultury w Polsce - specyfika ich organizacji i finansowania, Zarządzanie w kulturze, nr 13
• Jagodzińska K. (2013), Charakterystyka działalności kulturalnej w Polsce po transformacji ustrojowej, Kultura jako zasób, cz. 2

Autor: Krzysztof Lewandowski