Podatek progresywny

Podatek progresywny - metoda naliczania podatku, polegająca na wzroście stawki podatku naliczanego wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. Oznacza to, że podatnik, który wykazuje dochód powyżej ustalonego progu dochodowego, będzie płacił wyższy podatek. Progresja podatkowa najczęściej jest opisywana jako sposób na naliczanie podatku dochodowego. Stawki progresywne mogą występować w dwóch postaciach:

• Progresja globalna - polega ona na dodaniu do kwoty całej podstawy opodatkowania jednej stawki podatkowej. Progresja ta współcześnie nie występuje.
• Progresja szczeblowana - polega ona na podzieleniu całej podstawy opodatkowania na szczeble, do których przypisuje się inne stawki opodatkowania, które wynikają ze skali podatkowej. W tej progresji używa się połączonych stawek kwotowych i procentowych

Stawki progresywne występują najczęściej w podatkach majątkowych i dochodowych. Progresja szczeblowana używana jest np. w podatku od spadków i darowizn, gdzie podatnicy podzieleni są na trzy grupy podatkowe (D. Żurawska 2011, s. 45).

TL;DR

Podatek progresywny to metoda naliczania podatku, w której stawka podatku rośnie wraz z wzrostem dochodu. Istnieją dwie formy progresji podatkowej: globalna i szczeblowana. Progresja podatkowa jest najczęściej stosowana w podatkach majątkowych i dochodowych. Historia progresji sięga starożytności, a jej popularność wzrosła w XX wieku. Progresja podatkowa ma swoje zalety, ale również krytykę, głównie związane z ograniczeniem przedsiębiorczości. Wydajność fiskalna podatków progresywnych jest zależna od relacji procentowych stawek do podstawy opodatkowania. W krajach Unii Europejskiej większość stosuje progresję podatkową, ale występują różnice w progach i poziomie dochodów wolnych od opodatkowania. Niektóre kraje zmniejszają stawki podatkowe, a niektóre wprowadzają podatek liniowy. Progresja podatkowa nie jest uznawana za najlepsze rozwiązanie z punktu widzenia gospodarczego.

Istota progresywnego opodatkowania

Progresja ma długą historię w dziejach świata gospodarki. Już w starożytności zyskała na znaczeniu, ale dopiero w czasach nowożytnych zyskała na znaczeniu dzięki dziełom takich twórców jak np. A. Smith czy A. Wagner. Jeszcze w 18 w. uważano liniowe opodatkowanie za sprawiedliwe, ponieważ każdy płacił podatki w równej części względem swojej podstawy opodatkowania. Oznaczało to, że jeśli podstawa opodatkowania była wyższa, automatycznie zwiększała się kwota podatku. W końcu 19 w. pojawił się nowy trend myśli ekonomicznej. Zwolennicy progresji uważają ją za bardziej sprawiedliwą społecznie przez uwzględnienie subiektywnej oceny zdolności płatniczej. Wg nich opodatkowanie liniowe uwzględnia tylko obiektywny ciężar podatku.

Wiek 20 był dla idei progresji okresem rozkwitu. Większość państw kapitalistycznych zaczęła używać progresywnej polityki podatkowej jako podstawowej formy opodatkowania dochodu. W tym okresie zrodziła się również szkoła nauki o taryfach, której reprezentantem był K. Brauer. W latach 50 ubiegłego wieku progresja została również poddana znaczącej krytyce jako system, który oddziałuje na ograniczenie przedsiębiorczości. Wg krytykujących progresja, zwłaszcza stroma hamuje inicjatywy gospodarcze, powoduje brak zainteresowania wzrostem zyskowności oraz zachęca do zatajania źródeł dochodów przez wzrastający fiskalizm państwa. Podnoszono również argument, że rozłożenie obciążeń podatkowych zgodnie z możliwością płatniczą podatnika używając podatków progresywnych jest w praktyce nierealne m.in. dlatego że istniała możliwość przerzucania podatków na innych, co często robią przedsiębiorcy, chcąc ograniczyć sobie wyższe koszty z powodu systemu progresywnego (M. Sosnowski i in. 2017, s. 240).

Wydajność fiskalna

Dla podatków typu dochodowego znakomicie wydajność fiskalną określa krzywa Laffer’a. Zgodnie z definicją podnoszenie stawek podatków dochodowych przyczynia się do wzrostu dochodów publicznych tylko do pewnej relacji procentowych stawek do podstaw opodatkowania. Osiągnięcie granicznej relacji spowoduje zmniejszanie przez podatników wielkości dochodów jako podstawy opodatkowania. Przyczyny tego stanu rzeczy mogą być faktyczne lub pozorne. Po zbyt wysokim opodatkowaniu dochodzi do konfliktu, w którym podatnik kalkuluje czy dochód netto jest opłacalny. Takie sytuacje powstają głównie wtedy, gdy charakter podatków jest progresywny. Należy jednak pamiętać, że zastosowanie podatku liniowego nie rozwiąże wszystkich problemów natury gospodarczej. Spójne działanie wszystkich instrumentów podatkowych i monetarnych jest nieodzownym działaniem na rzecz stworzenia sprawiedliwego i wydajnego systemu podatkowego (J. Ostaszewski 2010, s. 101).

Progresja podatkowa w krajach Unii Europejskiej

Większość krajów europejskich stosuje progresję podatkową głównie w podatkach dochodowych od osób fizycznych. Istnieją jednak pewne różnice odróżniające poszczególne systemy podatkowe krajów Europy. Dotyczą one przede wszystkim progów podatkowych czy poziomu dochodów wolnych od opodatkowania.

Politycy stosujący progresję podatkową uzasadniają słuszność tego systemu w potrzebie uwzględnienia zdolności płatniczej podatników oraz chęcią zniwelowania dysproporcji w wysokości dochodów obywateli. Ich zdaniem realizowana jest wtedy polityka sprawiedliwości społecznej. Po 2 wojnie światowej, podatek dochodowy miał spełniać funkcje związane z redystrybucją dóbr, co miało sprawić zmniejszenie różnic dochodowych. Taki model państwa opiekuńczego sprawił upowszechnienie idei podatku progresywnego. Jeszcze w drugiej połowie 20 wieku maksymalne stawki podatkowe sięgały 80%. Reforma amerykańskiego systemu podatkowego w 1981 r. skłoniła do głębokiej refleksji nad obniżeniem stawek podatkowych.

Europa zaczęła zmieniać swój system podatkowy dopiero w latach 90 ubiegłego wieku. Największe ograniczenia stawek podatkowych zaczęły wprowadzać kraje, gdzie były największe maksymalne stawki. Podatki progresywne nie zostały jednak całkiem zniesione i obowiązują do dziś w większości krajów Unii Europejskiej. Można jednak zaobserwować stale zmniejszającą się progresywność i spłaszczanie stawek podatkowych.

Nowe kraje UE, które mają krótszą historię opodatkowania, wprowadziły nowoczesną konstrukcję opodatkowania. Polska jest krajem, gdzie przyjęto opodatkowanie progresywne, ale takie kraje jak Estonia czy Litwa wprowadziły podatek liniowy. Państwa, które zdecydowały się na podatek progresywny zmniejszyły jednak stawki opodatkowania. Mimo wielu sporów wydaje się, że podatek progresywny nie jest najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia gospodarczego (P. Russel 2008, s. 2).

Podatek progresywny — artykuły polecane

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych — Zasady podatkowe Adama Smitha — Krzywa Laffera — Libertarianizm — Kapitalizm — Dziura budżetowa — Ustawa o podatku dochodowym — Ekonomia rozwoju — Państwo opiekuńcze

Bibliografia

• Etel L. (red.) (1994), Prawo podatkowe, Difin, Warszawa
• Felis P. (2012), Elementy teorii i praktyki podatków majątkowych, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa
• Mastalski R. (2006), Prawo Podatkowe, C.H. BECK, Warszawa
• Mazurek-Chwiejczak M. (2016), Sprawiedliwy system podatkowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice
• Możyłowski P. (2010), Wpływ podatków na wzrost gospodarczy, Pierwszy Urząd Skarbowy, Radom
• Ostaszewski J. (red.) (2013), Finanse Difin, Warszawa
• Portal podatkowy, Podatki.gov.pl
• Russel P. (2008), Podatek liniowy, infos BAS (Biuro Analiz Sejmowych) nr 16(40)
• Sosnowski M. (red.) (2017), Progresja w opodatkowaniu dochodów osób fizycznych, Oeconomica, Nr 488
• Wyrzykowski W. (2004), Polski system podatków i opłat w zarysie, SPG, Gdańsk
• Żurawska D. (2011), Prawo podatkowe. Część ogólna, Difin, Warszawa
• Żyżyński J. (2008), Progresywny system podatkowy jako czynnik spójności ekonomicznej gospodarki, Biblioteka Narodowa

Autor: Krzysztof Konieczko