Temperament

Temperament stanowi pewną kompozycję jednych z bardziej niezmiennych cech psychicznych człowieka oraz jest częścią składową osobowości pod względem dynamiki. Zespół tych właściwości zauważalny jest głównie podczas reakcji psychomotorycznych i emocjonalnych człowieka. Temperament oddziałuje na zachowania w dwóch ujęciach zasadniczych zarówno na parametr czasowy reakcji, jak i jej intensywność. Często stanowi on o tym, jak człowiek przystosowuje się do otoczenia (B.Kuc, J.Moczydłowska, 2009, s. 40-43)

TL;DR

Temperament to zestaw cech psychicznych wpływających na emocjonalne i psychomotoryczne reakcje człowieka. Istnieje wiele teorii na temat temperamentu, w tym klasyfikacje według Hipokratesa-Galena i Kretschmera. Temperament można podzielić na ekstrawertyzm i introwertyzm. Temperament jest związany z biologicznym podłożem, podczas gdy osobowość jest kształtowana przez życie i środowisko.

Klasyfikacja temperamentów wg teorii Hipokratesa-Galena

Jedną z najbardziej znanych i najstarszych teorii temperamentów jest założenie Hipokratesa i Galena, które uznaje,że w ciele ludzkim znajdują się pewne substancje tzw. “soki" i każdy z nich wykazuje tendencję do przewagi nad innymi, w zależności od typu temperamentu. Według tej teorii wyróżniamy 4 ich rodzaje:

1. Sangwinik (łac. sanguis - krew)
2. Flegmatyk (łac. phlegma - flegma)
3. Choleryk (łac. chole - żółć)
4. Melancholik (łac. melas - czarny, chole - żółć)

W życiu codziennym jednak jednostki posiadają cechy tych czterech typów temperamentu wymieszane ze sobą, tworząc jedność. (B.Kuc, J. Moczydłowska, 2009, s. 41-43)

Klasyfikacja temperamentów wg teorii Kretschmera

Jedną z najbardziej uporządkowanych spośród wszystkich teorii temperamentów jest teoria niemieckiego psychiatry Ernsta Kretschmera, która została opisana w książce "Körperbau und Charakter" w roku 1921. W swojej teorii skupił się on na zbadaniu związku pomiędzy charakterem a budową ciała. Narzucone wcześniej typy budowy ciała przez Hipokratesa tj. habitus apoplecticus oraz habitus phthisicus wywarły duży wpływa na tok myślenia Kretschmera. W oparciu o badania autor wywnioskował, iż między zaburzeniami psychicznymi a budową anatomiczną istnieją powiązania. Kretschmer przeanalizował ponad 8000 przypadków, z których wywnioskował że: ok. 50% osób cierpiących na schizofrenie posiadało budowę ciała leptosomatyczną, ok. 64% osób z zaburzeniami maniakalno-depresyjnymi było budowy pyknicznej, 28,9% atletyków lub 29,5% dysplastyków chorowało na epilepsję.

Kretschmer po dokonaniu swoich badań wskazał hipotezę, że również u osób zdrowych istnieje powiązanie pomiędzy temperamentem, budową ciała oraz tendencją do różnego typu zaburzeń psychicznych. Z tego tytułu wyróżnił on pewne typy temperamentu:

1. Schizotymiczny - typ ten odpowiada sylwetce leptosomatycznej. Posiada skłonność do chorób psychicznych takich jak schizofrenia. Takie osoby są często zamknięte w sobie, milczące, niekomunikatywne, gorączkowe, bywają oschli a także są przeciwni zmianom i niechętnie się przystosowują.
2. Cyklotymiczny - odpowiednikiem fizycznym dla cyklotymika jest typ budowy pyknicznej. Oscylują między beztroską a marazmem. Występują u nich emocjonalne wahania, od smutku do radości. Posiadają realistyczne spojrzenie na świat oraz nie mają większego problemu z nawiązywaniem nowych kontaktów.
3. Iksotymiczny - posiada budowę atletyczną. Iksotymicy są spokojni, małomówni, ubodzy w gestach i mimice, z trudem przechodzą z jednej czynności do drugiej.

Według Kretschmera temperament występuje w czterech obrębach psychicznego działania:

1. Psychastezja, czyli przesadna lub nadmierna czułość na czynniki psychiczne,
2. Nastrój, który oscyluje pomiędzy przeciwstawnymi emocjami,
3. Tempo psychiczne objawiające się poprzez zduszenie lub intensyfikację ciągu psychicznego,
4. Ruchliwość psychiczna, czyli płynność oraz nietypowość ruchu.

Kretschmer był inspiracją dla wielu innych psychiatrów, jednak po drugiej wojnie światowej jego teoria przestała być tak ceniona i w obecnych czasach niewielu twórców wykorzystuje to podejście (J.Strelau, 2001, s. 33-37)

Podział na ekstrawertyków i introwertyków

Twórcą teorii o tym, że odmienność u ludzi wiąże się z podłożem biologicznym jest Hans Jürgen Eysenck. Według znanego psychologa do podstawowych wymiarów temperamentu należą psychotyczność, ekstrawersja oraz neurotyczność. (J.Strelau, 2001, s. 2-3)

Z kolei Carl Gustav Jung uznał właśnie ekstrawersję i introwersją jako najważniejszy podział temperamentu.

• Ekstrawertyk z natury jest optymistą, cechuje go towarzyskość, żywiołowość, zmienność, działa pod wpływem chwili, potrafi świetnie słuchać innych, jest asertywny, skoncentrowany na działaniu, pobudzony w większym stopniu wieczorem.
• Introwertyk natomiast charakteryzuje się samotnością, refleksyjnością, wrażliwością, odpowiedzialnością, jest zazwyczaj pesymistą, nie uwalnia swoich emocji na zewnątrz, jest pobudzony w godzinach porannych (J. Strelau, 2001.s. 20, s. 86-91, s 158,238) (M.Ledzińska, E.Czerniawska, 2011, s. 160-161)

Temperament a osobowość

Temperament jest zespołem cech mających podłoże biologiczne. Człowiek, od momentu urodzenia, aż do śmierci, ma uwarunkowany, stały temperament. Osobowość natomiast nie jest wrodzona, obejmuje ona zachowania kształtowane przez całe życie, szczególnie w okresie młodości, na które ma duży wpływ środowisko zewnętrzne. Temperament występuje zarówno u ludzi jak i u zwierząt, natomiast osobowość to atut tylko i wyłącznie człowieka. Czynnik biologiczny i czynnik społeczno-historyczny, będące podstawą tych dwóch pojęć znacząco się ze sobą wiążą. W zależności od poszczególnych rodzajów temperamentu oraz otoczenia zewnętrznego kształtują się postawy danej osobowości. Temperament pośrednio oddziałuje na kształtowanie się osobowości (M.Ledzińska, M.Zajenkowski, M.Stolarski, 2013, s. 17) (S.Galata, 2006, s. 75, s. 78-79)

Temperament — artykuły polecane

Osobowość — Bodziec — Cechy charakteru — Fenotyp — Archetyp kulturowy — Kategoryzacja — Empatia — Rola społeczna — Typy osobowości

Bibliografia

• Depta A., Wojtaszek H. (2015), Znaczenie temperamentu w zarządzaniu organizacją, Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej, nr 1203
• Galata S., Uwarunkowania działań zespołowych: temperament, inteligencja, intuicja, konflikt, Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2006
• Kuc B., Moczydłowska J. (2009), Zachowania organizacyjne, Difin, Warszawa
• Ledzińska M., Czerniawska E., Psychologia nauczania. Ujęcie poznawcze, PWN, Warszawa 2011
• Ledzińska M., Zajenkowski M., Stolarski M., Temperament i poznanie energetyczne i czasowe zaplecze umysłu, Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 2013
• Strelau J. (2001), Psychologia temperamentu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Strelau J.,Miejsce konstruktu aktywacji w badaniach nad temperamentem, "Przegląd Psychologiczny", tom 44, nr 3, 275-300, 2001
• Zdrojewski E., Gajewski D. (2009), Koncepcje osobowościowe i ich zastosowanie w procesie naboru pracowników, Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii i Zarządzania, nr 13

Autor: Magdalena Jakubczyk, Karolina Kaproń, Kinga Grzesiek