Organizacja Narodów Zjednoczonych
| Organizacja Narodów Zjednoczonych |
|---|
| Polecane artykuły |
Organizacja międzynarodowa, powstała 24 października 1945 r. w wyniku wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych jako następczyni Ligi Narodów. Głównym celem jakie stawia sobie ONZ jest zapewnienie pokoju międzynarodowego, popieranie przestrzegania praw człowieka oraz rozwój współpracy między narodami.
Oficialne języki:
- arabski
- angielski
- francuski
- chiński
- rosyjski
- hiszpański
Siedziba: Nowy Jork
Liczba członków: 193 (A. Szpak 2016, s. 105)
Historia
Podstawą powstania ONZ była Karta Atlantycka- zbiór podstawowych zasad, jakimi powinny się kierować państwa po zakończeniu II wojny światowej, tak aby uniknąć wystąpieniu kolejnych podobnych konfliktów zbrojnych. Ostateczne kroki ku utworzeniu tej organizacji podjęto na konferencji w Jałcie, 4 - 11 luty 1945. Następnie zwołano konferencję w San Francisco gdzie odbyła się tzw. konferencja założycielka ONZ. 26 czerwca 1945 roku przyjęto wersję Karty Narodów Zjednoczonych, która weszła w życie 24 października 1945. Stanowiła ona zbiór zasad mających gwarantować bezpieczną koegzystencję narodów w powojennym świecie.
24 października obchodzony jest jako światowy dzień ONZ
Karta Narodów Zjednoczonych
Od czasu jak weszła w życie (24.10.1945) były w niej dokonywane trzykrotne zmiany:
- w dniu 17 grudnia 1963 r. w odniesieniu do art. 23, 27 i 61 (poprawki weszły w życie w dniu 31 sierpnia 1965 r.),
- w dniu 20 grudnia 1965 r. w odniesieniu do art. 109 (poprawka weszła w życie w dniu 12 czerwca 1968 r.),
- w dniu 20 grudnia 1971 r. w odniesieniu do art. 61 (poprawka weszła w życie w dniu 24 września 1973 r.).
W Polsce Karta została ratyfikowana w dniu 16 października 1945 r. Weszła w 'życie' kilka dni później, 24 października 1945 r. kiedy to dokument ratyfikacyjny został złożony Rządowi Stanów Zjednoczonych Ameryki.(Karta Narodów Zjednoczonych 1945, wstęp)
Zasady członkostwa
"Pierwotnymi członkami Organizacji Narodów Zjednoczonych są państwa, które bądź uczestniczyły w konferencji Narodów Zjednoczonych w San Francisco, bądź uprzednio podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z dnia 1 stycznia 1942 roku oraz podpiszą niniejszą Kartę i ratyfikują ją zgodnie z artykułem 110. Do Organizacji Narodów Zjednoczonych mogą być przyjęte wszystkie inne państwa miłujące pokój, które przyjmą zobowiązania zawarte w niniejszej Karcie i, zdaniem Organizacji, zdolne są i pragną zobowiązania te wykonywać. Przyjęcie takiego państwa do Organizacji Narodów Zjednoczonych nastąpi decyzją Zgromadzenia Ogólnego, powziętą na zalecenie Rady Bezpieczeństwa." (Karta Narodów Zjednoczonych 1945, rozdział II)
Zasady działalności ONZ
- zasada suwerennej równości,
- zasada wykonywania zobowiązań w dobrej wierze,
- zasada pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych,
- zasada zakazu groźby i użycia siły,
- zasada udzielania pomocy w każdej akcji podjętej zgodnie z KNZ i powstrzymania się od udzielenia pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu Organizacja zastosowała akcję prewencji lub przymusu
- zasada zakazu ingerencji w sprawy wewnętrzne państw (A. Szpak 2016, s. 105)
Instytucje ONZ
Zgromadzenie Ogólne Stanowi pewnego rodzaju parlament ONZ. Obraduje co roku podczas sesji zwyczajnych. W razie potrzeby przez Radę Bezpieczeństwa (lub na wniosek większości członków ONZ)zwoływane są sesje nadzwyczajne.
W razie pojawienia się zagrożenia pokoju światowego zwoływana jest tzw sesja wyjątkowa.
Każde państwo członkowskie ma jeden głos. Decyzje zapadają zwykłą większością głosów a w sprawach tzw. ważnych- większością 2/3 głosów. Do spraw takich nalezą np.:
- deklaracje pokojowe,
- budżet,
- wybór nowych członków,
- użycie sił zbrojnych
Rada Bezpieczeństwa Do jej najważniejszych kompetencji należą:
- prawo nakładania sankcji politycznych i ekonomicznych
- decyzje użycia sił zbrojnych w celu przeciwdziałania agresji lub usuwania jej skutków.
W sprawach proceduralnych decyzje zapadają zwykłą większością głosów, a w sprawach merytorycznych większością 9 głosów
Podstawę Rady tworzy pięciu członków stałych posiadających prawo weta, zawieszające każde postępowanie. Należą do nich
- Chiny
- Francja
- Wielka Brytania
- Stany Zjednoczone
- Rosja
Dodatkowo w skład Rady wchodzą członkowie niestali. Dziesięć państw wybieranych na kadencję dwuletnią:
- 5 państ z Afryki i Azji
- 2 z Ameryki Łacińskiej
- 3 z Europy
Rada bezpieczeństwa uznawana jest za najważniejszy organ ONZ.
Sekretariat Kieruje nim Sekretarz Generalny, który jest wybierany na kadencję pięcioletnią. Wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Do kompetencji Sekretarza Generalnego należy:
- zarządzanie majątkiem ONZ
- prawo uczestniczenia w posiedzeniach wszystkich organów organizacji
- może również zwracać uwagę Radzie Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która, według jego oceny, zagraża pokojowi.
Sekretarze generalni ONZ
- Sir Gladwyn Jebb (Wielka Brytania) 24 października 1945-2 lutego 1946 (pełniący obowiązki)
- Trygve Lie (Norwegia) 2 lutego 1946 -10 listopada 1952
- Dag HammarskjEld (Szwecja) 10 kwietnia 1953 -18 września 1961
- U Thant (Birma) 30 listopada 1961 -31 grudnia 1971
- Kurt Waldheim (Austria) 1 stycznia 1972 -31 grudnia 1981
- Javier Perez de Cuellar (Peru) 1 stycznia 1982 -31 grudnia 1991
- Boutros Boutros-Ghali (Egipt) 1 stycznia 1992 -31 grudnia 1996
- Kofi Annan (Ghana) 1 stycznia 1997-31 grudnia 2006
- Ban Ki-moon (Korea Południowa) od 1 stycznia 2007
Rada Gospodarczo-Społeczna W jej skład wchodzi 54 członków. Wybierni są oni na kadencje trzy letnią przy zachowaniu zasady corocznej rotacji 1/3 członków. Do jej kompetencji należy debatata nad sprawami ekonomicznymi i społecznymi, m.in. w sprawie poszanowania praw mniejszości czy narkotyków.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości Został powołany do rozstrzygania sporów międzynarodowych. W jego skład wchodzi15 sędziów wybieranuych na dziewięcio letnią kadencję. Co trzy lata wymienia się 1/3 sędziów.Sędziowie są niezawiśli i nie reprezentują swoich państw. Siedzibą Trybunału jest Haga.
Po ogłoszeniu niepodległości terytoriów powierniczych wygasła rola Rady Powierniczej.
Poza organami głównymi ONZ-u działają także organy wspomagające, na przykład komisje ekonomiczne Rady Gospodarczo-Społecznej, Komisja Budowania Pokoju, Komisja do Spraw Ludności i Rozwoju, Komisja do Spraw Statusu Kobiet, międzynarodowe trybunały karne ustanowione przez Radę Bezpieczeństwa. Ponadto na system ONZ składają się wyspecjalizowane organizacje oraz inne fundusze i programy, jak na przykład Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Organizacja Pracy, Wysoki Komisarz ONZ do Spraw Uchodźców, Wysoki Komisarz ONZ do Spraw Praw Człowieka, UNICEF (Fundusz NZ na rzecz Dzieci) oraz UNDP (Program Rozwoju NZ).(A. Przyborowska-Klimczak 2010, s. 309–310).
Bibliografia
- Karta Narodów Zjednoczonych(1945)
- Osmańczyk E. (1986), Encyklopedia stosunków międzynarodowych i ONZ, Wiedza Powszechna, Warszawa
- Przyborowska-Klimczak A. (2012), Leksykon prawa międzynarodowego publicznego, C.H. Beck, Warszawa
- Rosicki R. (2010), Międzynarodowe i europejskie koncepcje zrównoważonego rozwoju, nr 4
- Szpak A. (2016), Instrumenty ONZ, Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego, vol. 10, nr 1
- Wieruszewski R. (2012), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich, LEX, Warszawa
Autor: Jarosław Żerdziński, Agnieszka Kępa
