Mechanizm rynkowy

Mechanizm rynkowy (mechanizm popytowo-podażowo-cenowy) - zespół zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między popytem, podażą i ceną zarówno w okresie krótkim jak i długotrwałym.

O mechanizmie rynkowym mówimy wtedy, gdy mamy na myśli wzajemne oddziaływanie elementów składowych rynku, przede wszystkim popytu, podaży oraz ceny. Zgłaszana przez konsumentów potrzeba oraz towary i usługi oferowane przez producentów powoduje ustalenie się ceny akceptowalnej przez obie strony. Każda zmiana pomiędzy składowymi rynku powoduje wywieranie wpływu na inne. Warunkiem koniecznym do wystąpienia takiego zjawiska jest zdolność do zmiany wielkości ceny. W przypadku, gdy państwo podejmuje decyzje odnoszące się do regulowania ich, mamy do czynienia z ograniczonym mechanizmem rynkowym. Przykładem takiego działania jest ustalanie minimalnych lub maksymalnych cen.

W teorii ekonomii funkcjonowanie mechanizmu rynkowego prowadzi do równowagi rynkowej, tj. takiej sytuacji, w której wielkość popytu zgłaszanego przez nabywców równa jest wartości podaży oferowanej przez wytwórców (dostawców). Czynnikiem mechanizmu rynkowego prowadzącym do tej równowagi jest zazwyczaj cena, której poziom wpływa na decyzje nabywców i producentów.

W warunkach wolnej konkurencji ani nabywcy, ani dostawcy nie mają bezpośredniego wpływu na cenę. Cena kształtuje się na rynku pod wpływem zetknięcia się ze sobą klientów i producentów. Zmiany ceny implikują zmiany popytu i podaży. Przykładowo: niska podaż książek, przy dużym zapotrzebowaniu na nie, powoduje że stają się one bardzo pożądane, w efekcie księgarnie mogą sobie pozwolić na sprzedawanie ich po wyższych cenach. Jednak na rynku wolnokonkurencyjnym część księgarni zamówi większy nakład książek obniżając przy tym cenę, tak aby przyciągnąć czytelników. Inne księgarnie nie chcąc stracić klientów dostosują się do nowego poziomu cen. W efekcie tych zabiegów podaż zrównoważy się ze zgłaszanym popytem przy cenie równowagi.

Graficznym przedstawieniem równowagi rynkowej jest punkt przecięcia się krzywej popytu (DD) z krzywą podaży (SS). Miejsce przecięcia się krzywych to punkt równowagi (E) - wyznacza on również cenę równoważącą rynek (p0) oraz ilość dóbr i usług (q0) sprzedawanych i kupowanych po cenie p0.

Na skutek zmian popytu (DD) działanie mechanizmu rynkowego spowoduje dostosowanie się podaży (SS) poprzez decyzje wytwórców o wielkości produkcji lub ceny i punkt równowagi (E) znajdzie się w innym miejscu.

TL;DR

Mechanizm rynkowy to zależności między popytem, podażą i ceną na rynku. Zmiany w tych czynnikach wpływają na siebie nawzajem. W warunkach wolnej konkurencji cena kształtuje się na rynku w wyniku zetknięcia się klientów i producentów. Mechanizm rynkowy ma wiele korzyści, takich jak konkurencja i poprawa jakości produktów. Przykładem działania mechanizmu rynkowego jest wzrost ceny zabawek przed świętami.

Korzyści z funkcjonowania mechanizmu rynkowego

Mechanizm rynkowy poprzez swe cechy koordynujące sprawia, że możliwe jest wykorzystywanie operacji gospodarczych w celu poprawy sytuacji całego społeczeństwa. Jest ich skutecznych regulatorem. Pozostaje przy tym autonomicznym narzędziem. Konsekwencją tych działań jest występowanie zjawiska konkurencji, czyli rywalizacji pomiędzy przedsiębiorcami. Mechanizm ten jest związany z funkcjonowaniem gospodarki rynkowej, w której przeważa własność prywatna, a swoboda w podejmowaniu indywidualnych decyzji wśród przedsiębiorców jest duża. Wynikiem tego jest istnienie walki konkurencyjnej. Sprzyja to nie tylko podnoszeniu jakości wyrobów, zmniejszaniu kosztów czy wprowadzaniu na rynek coraz to bardziej rozwiniętych innowacyjnie dóbr, ale w konsekwencji również i większemu stopniu zaspokojenia konsumentów. Dzięki mnogości ofert na rynku w sprzedaży danego dobra czy usługi, mogą oni porównywać i w konsekwencji dokonywać najkorzystniejszego zakupu.

Przykład

Producenci zabawek wytwarzają swoje wyroby w ilości q1. Ilość ta w pełni pokrywa zapotrzebowanie klientów, którzy są skłonni płacić za zabawki cenę w wysokości p1. Tym samym rynek znajduje się w równowadze, co obrazuje punkt E, w którym krzywa popytu i krzywa podaży przecinają się.

Wyobraźmy sobie, że na skutek zbliżających się świąt Bożego Narodzenia klienci zwiększają chęć zakupu zabawek (przesunięcie krzywej popytu z położenia DD do D'D'). Producenci zabawek chcąc zaspokoić zapotrzebowanie klientów zwiększą ilość dostarczanej podaży na rynek (przesunięcie po krzywej SS z punktu E do E'). Na skutek działania mechanizmu rynkowego (w naszym przykładzie oddziaływania popytu na podaż) rynek znajdzie się w nowym punkcie równowagi E'. Cena równowagi na rynku zabawek ustali się na nowym poziomie p2. Nowa cena jest wyższa od poprzedniej, gdyż klienci chcący zrobić prezent pod choinkę swoim bliskim, są skłonni zapłacić więcej za zabawki.

Mechanizm rynkowy — artykuły polecane

Cena równowagi — Cena maksymalna — Krzywa podaży — Cena minimalna — Popyt konsumpcyjny — Reakcje nabywców i konkurentów na zmiany cen — Dobro substytucyjne — Równowaga rynkowa — Paradoks zapobiegliwości

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Kropiwiec A. (red.) (2013), Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, nr 101
• Marciniak S. (1995), Makro i mikroekonomia dla inżynierów, PWN, Warszawa
• Surdej A. (2011), Nowoczesne państwo a gospodarka rynkowa, Instytut Obywatelski, Warszawa
• ŻŻXXXX Fundacja Edukacji Europejskiej (2006), Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego i rynku pracy, Wałbrzych

Autor: Jakub Przybek, Monika Czwakiel