Makiawelizm

Najczęściej rozumiany jest jako doktryna polityczna wywodzona od Niccolò Machiavellego (1469-1527), florenckiego historyka i dyplomaty, czołowego pisarza polityczno-społecznego epoki renesansu. W tym ujęciu sprowadzany jest do amoralnej i cynicznej "filozofii" sprawowania władzy, "zalecającej stosowanie podstępu, przemocy i obłudy w dążeniu do realizacji zamierzonego celu (w myśl zasady: cel uświęca środki)". W rozumieniu pogłębionym, uwzględniającym interes państwa, społeczeństwa, makiawelizm może być rozumiany jako doktryna uzasadniająca podejmowanie działań kontrowersyjnych moralnie wyłącznie w imię racji/wartości wyższych (np. trwałości, dobrostanu państwa i jego obywateli). Sam Machiavelli nie był, wbrew obiegowym poglądom, zwolennikiem stosowania przemocy wobec społeczeństwa, uznawał za to za zasadne przejawianie stanowczej postawy w odniesieniu do osób godzących w rację stanu. Uważał, że wszystkie wypowiedziane sądy muszą się zmieniać w zależności od istniejących okoliczności a bardziej niż moralne cele liczy się więź przyczynowo-skutkowa, ponieważ kierowanie się wartościami etycznymi może godzić w odpowiednie wykonywanie zadań politycznych i wpływać negatywnie na ich skuteczność. W charakterze pojęcia wprowadzonego do psychologii społecznej przez Richarda Christiego (1918-1992) rozumiany jest jako "określony syndrom cech psychicznych, który przejawia się w instrumentalnym podejściu do ludzi, zachowaniach rywalizacyjnych, skłonności do kontroli sytuacji społecznej i wykorzystywaniu wiedzy o innych ludziach"; w sensie psychologicznym służy również określaniu postawy charakteryzującej się cynizmem, przewrotnością oraz brakiem skrupułów. Typowymi cechami dla makiawelizmu są trudność w rozpoznawaniu uczuć i myślenie skierowane na zewnątrz.

TL;DR

Makiawelizm jest doktryną polityczną wywodzącą się od Niccolò Machiavellego, która zaleca stosowanie podstępu, przemocy i obłudy w sprawowaniu władzy. Może być również rozumiany jako uzasadnienie działań kontrowersyjnych moralnie w imię wyższych wartości. Test Mach-IV służy do badania poziomu makiawelizmu, gdzie wysokie wyniki oznaczają manipulację, działanie niemoralne i brak empatii, a niskie wyniki oznaczają szczerość i empatyczne podejście do innych.

Skala makiawelizmu

Skala służąca do badania osobowości oraz określenia poziomu makiawelizmu. Do jej stworzenia wykorzystuje się test Mach-IV. Składa się z 20 stwierdzeń zaczerpniętych z dzieł Machiavellego, nawiązujących do stosowania pochlebstw, oszustw, jak też cynicznych i tradycyjnie niemoralnych poglądów. Do testu wykorzystuje się skalę Likerta. Wysokie wyniki w badaniu definiowane są w charakterze zachowań osób, które świadomie posługują się manipulacją, działają niemoralnie i mało etycznie, są bardziej podatni na oszustwo. Niski wynik oznacza zaś, że jednostka ma empatyczne podejście do innych, jest szczera, ugodowa i bardziej ufna. Z biegiem lat i wydarzeń historycznych zanika granica między dobrem i złem, a ludzie nie potrafią być ani całkowicie źli, ani też całkowicie dobrzy.

Test Mach-IV

Test składa się z dwudziestu pytań osadzonych na skali Likerta (1-7), gdzie ocena 1 oznacza bardzo się zgadzam, a ocena 7 bardzo się nie zgadzam. Badanie ma za zadanie mierzyć poziom myślenia makiawelistycznego. Cechy, które sprawdza test:

• brak uczuć w kontaktach interpersonalnych - empatia utrudnia traktowanie innych jako obiektów manipulacji, jest więc niepożądana (syndrom chłodu - ang. cool syndrom),
• brak przywiązania do powszechnie podzielanych norm moralnych, dotyczących np. kłamania czy oszukiwania (odporność na wpływ społeczny),
• brak rażących objawów psychopatologicznych - manipulator musi zachować racjonalne spojrzenie na innych. W związku z tym nie może być neurotyczny ani psychotyczny,
• niskie zaangażowanie ideologiczne - manipulator nie powinien w sposób sztywny angażować się w realizację idealistycznie pojmowanych celów, powinien koncentrować się na osiąganiu zamierzeń realistycznych,
• negatywna ocena innych ludzi: człowiek = obiekt.

Pytania do testu Mach-IV

1. Nigdy nie mów nikomu o prawdziwych powodach twojego postępowania, chyba że uznasz to za pożyteczne
2. Najlepszą metodą postępowania z ludźmi jest mówienie im tego, co chcą usłyszeć
3. Powinno się robić tylko to, o czym jest się przekonanym, że jest słuszne i moralne
4. W zasadzie większość ludzi jest dobra i życzliwa
5. Najbezpieczniej jest przyjąć, że w każdym człowieku tkwi skłonność do występku, która ujawni się w sprzyjających warunkach
6. Uczciwość zawsze popłaca
7. Dla kłamstwa nie ma usprawiedliwienia
8. Na ogół ludzie nie będą chcieli pracować ciężko, jeśli nie będą do tego zmuszani
9. Mimo wszystko lepiej być człowiekiem skromnym i uczciwym, niż kimś ważnym, ale nieuczciwym
10. Gdy prosimy kogoś, aby coś dla nas zrobił, lepiej jest podać prawdziwe powody naszej prośby, niż takie, które mogłyby wydać się bardziej ważkie
11. Większość ludzi "na świeczniku" żyje uczciwie i moralnie
12. Największa różnica między większością przestępców a pozostałymi ludźmi polega na tym, że przestępcy byli na tyle głupi, że dali się złapać
13. Kiedy ktoś całkowicie ufa drugiemu człowiekowi, naraża się na kłopoty
14. Większość mężczyzn jest odważna
15. Możliwe jest osiągnięcie dobrych wyników we wszystkich dziedzinach
16. Mylą się ci, którzy twierdzą, że dookoła jest pełno naiwniaków
17. Trudno jest wybić się, nie traktując ulgowo pewnych wydarzeń
18. Ludzie cierpiący na nieuleczalne choroby powinni mieć możliwość wybrania bezbolesnej śmierci
19. Większość ludzi łatwiej godzi się ze śmiercią ojca niż z utratą swojej własności
20. Schlebianie ważnym osobom jest mądre

Makiawelizm — artykuły polecane

Norma społeczna — Samoocena — Inteligencja emocjonalna — Inżynieria społeczna — Nonkonformizm — Empatia — Asertywność — Metoda Myers-Briggs — Pewność siebie

Bibliografia

• Kopaliński W. (1985), Słownik mitów i tradycji kultury, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
• Maurizio Viroli (2006), Uśmiech Machiavellego. Biografia., Wydawnictwo W.A.B., Warszawa
• Niccolo Machiavelli (1513), Książę
• Ocieczek G. (2013), Ocena poziomu makiawelizmu wśród polskich świadków koronnych jako czynnik oceny wiarygodności ich zeznań
• Plich I. (2008), Osobowość makiawelisty i jego relacje z ludźmi, Psychologia Społeczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, tom 5
• Plich I. (2008), Makiawelista wśród ludzi. Nowe badania, Psychologia Społeczna, Instytut Psychologii, Uniwersytet Śląski, tom 3
• Sikora A. (1975), Spotkania z filozofią, Wydawnictwo Iskry, Warszawa
• Siwy-Hudowska A., Kieszkowska-Grudny A. (2010), Osobowość makiaweliczna i jej czynniki w porównaniach międzypłciowych: znaczenie inteligencji emocjonalnej i lęku], Psychologia Społeczna, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa
• Wikipedia.org, Skala makiawelizmu

Autor: Mikołaj Baran