Badania naukowe

Badania naukowe - ‘wyspecjalizowanych pracowników, instytucji i organizacji naukowych, prowadzona metodycznie, zgodnie z procedurami dochodzenia do twierdzeń, odkryć i wynalazków, ich weryfikacji i kontroli, przyjętymi w danej dyscyplinie i danej epoce historycznej (metodologia nauk); podstawowy składnik nauki w aspekcie dynamicznym, czynnościowym.’

TL;DR

Artykuł omawia różne aspekty badań naukowych, takie jak ich rozumienie, rodzaje, metody, etapy i cele. Wskazuje na różnice między tezą a hipotezą badawczą oraz podział badań ze względu na cele, ontologię, problemy badawcze i czas i przestrzeń. Artykuł podkreśla, że celem badań naukowych jest nie tylko poznanie, ale także ocena rzeczywistości i wysnucie wniosków.

Rozumienie badań naukowych

Według J. Pietera badania naukowe możemy rozpatrywać w dwóch znaczeniach (J. Pieter, 1967, s. 159-160):

• Badanie naukowe w znaczeniu szerokim - ogół czynności, występujących podczas opracowywania pracy naukowej, lecz bez jej pisania, poprawiania i oceniania. Począwszy od podjęcia pracy i zidentyfikowania problemu badawczego do opracowania materiałów naukowych.
• Badanie naukowe w znaczeniu pośrednim - praktyczne zastosowanie metod roboczych np. gromadzenie materiału oraz opracowanie go.
• Badanie naukowe w znaczeniu wąskim - tzw. badanie właściwe. Podczas którego stosujemy działania z zakresu metod roboczych i dzięki nim zyskujemy tzw. materiał naukowy.

Rodzaje badań naukowych

Mirosław Krajewski przedstawił podział badań naukowych ze względu na cztery aspekty (M. Krajewski, 2010, s. 19):

Podział ze względu na cele badań:

• Opisowe
• Wyjaśniające

Podział ze względu na założenia ontologiczne

• Badania empiryczne
• Badania ilościowe - przyjmują postać liczb, surowe dane
• Badania jakościowe - akcent położony jest na znaczenia i procesy, których nie poddaje się pomiarom

Podział ze względu na problemy badawcze

• Badania teoretyczne o charakterze metodologicznym,
• Badania teoretyczne,
• Badania teoretyczno-praktyczne,
• Badania praktyczne

Podział ze względu na czas i przestrzeń

• Badania historyczne,
• Badania porównawcze

Metody badań naukowych

• Metody jakościowe
• Metody ilościowe
• Metody sondażowe

Etapy i elementy procesu badawczego

Jerzy Apanowicz w swoich dziełach wymienia kolejne etapy i elementy procesu badawczego: (J. Apanowicz, 2002, s. 95)

Etapy procesu badawczego:

• stwierdzenie braków lub odczucie trudności natury teoretycznej względnie praktycznej w poznaniu naukowym,
• tworzenie sytuacji problemowej,
• sformułowanie problemu badawczego w rozumieniu jego ustalenia i uzasadnienia oraz przedstawienie zagadnień pochodnych, to znaczy tez lub pytań problemowych (problemów szczegółowych),
• ocena (krytyka naukowa) podjętego problemu badawczego w świetle dotychczasowych badań i osiągnięć naukowych na podstawie aktywnie przestudiowanej literatury,
• przyjęcie założeń badawczych, sformułowanie hipotez (y) i ustalenie zmiennych oraz ich wskaźników,
• wybór i przyjęcie metod, technik oraz narzędzi badawczych,
• ustalenie możliwych wariantów rozwiązań i uwzględnienie przyszłych konsekwencji wynikających z wyboru rozwiązania ostatecznego (optymalnego),
• przeprowadzenie badań wstępnych, to znaczy wykonanie czynności pozwalających (powodujących) ostateczne zweryfikowanie problemu, tez i hipotez (y) oraz metody i technik badawczych,
• przeprowadzenie badań właściwych i na ich podstawie opracowanie szczegółowych danych (syntetycznych zestawień wyników) w celu odrzucenia, korekty lub przyjęcia planowanej struktury (układu) pracy (planowanych rozwiązań treściowych pracy, to znaczy podziału treści pracy na rozdziały i podrozdziały),
• pisarskie opracowanie uzyskanych i przyjętych z badań wyników do stanu odbioru pracy przez zainteresowanych (w przypadku pracy kwalifikacyjnej przez promotora), a następnie jej opublikowanie,
• niekiedy krytyczne ustosunkowanie się do przebiegu własnych badań i do uzyskanych wyników.

Elementy procesu badawczego (J. Apanowicz, 2005, 49)

• założenia teoretyczne,
• problemy badawcze,
• przedmiot i cel badań,
• tezy i hipotezy,
• metody, techniki i narzędzia badawcze,
• populacja, zbiory statystyczne jako zmienne i ich wskaźniki (reprezentacyjna próba) do badań empirycznych,
• określony teren badań,
• uzyskane z faktycznych badań wyniki, - struktura i treść sprawozdania naukowego.

Hipoteza i teza badawcza

W badaniach często możemy się spotkać z układem teza-hipoteza. Teza to coś, co udowadniamy, a hipoteza jest sprawdzana. Teza to zdania prawdziwe, a nie prawdopodobne. Często jest rozumiana jako główna myśl pracy. Z kolei hipoteza to tylko przypuszczenie, wypowiedź, która jest niepewna. Jej celem jest wyjaśnienie określonych zdarzeń lub faktów (A. M. Jeszka, 2013, s. 32-33)

Cele badań naukowych

W Roczniku Nauk Rolniczych znajdziemy przykładowe opisanie pojęcia celu badań naukowych tj., że cel badań to nie tylko poznanie, ale i ocena rzeczywistości oraz wysnucie wniosków. Ogólnie przyjmuje się, że cel badań naukowych to odnajdywanie prawidłowości, które stale występują w zjawiskach przez nas badanych, a następnie doprowadzenie na ich podstawie do wniosków ogólnych (B. Klepacki, 2009, s. 41-42)

Badania naukowe — artykuły polecane

Badania społeczne — Badania podstawowe — Metodologia badań — Problem badawczy — Hipoteza — Procedura — Badania empiryczne — Pytanie badawcze — Badanie pilotażowe

Bibliografia

• Apanowicz J. (2002), Metodologia ogólna, Wydawnictwo BERNARDINUM, Gdynia
• Apanowicz J. (2005), Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Wydawnictwo Difin, Warszawa
• Jeszka A. (2013). Problemy badawcze i hipotezy w naukach o zarządzaniu, "Organizacja i Kierowanie", nr 5(158), s. 31-39
• Klepacki B. (2009), Wybrane zagadnienia związane z metodologią badań naukowych, Roczniki Nauk Rolniczych, seria G, t. 96
• Krajewski M. (2010), O metodologii nauk i zasadach pisarstwa naukowego, Wydawnictwo Naukowe Novum, Płock
• Paluchowski W. J. (2010) Spór metodologiczny czy spór koncepcji - Badania ilościowe vs jakościowe., "Roczniki psychologiczne" nr 1, s. 7-22
• Pieter J. (1967), Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław
• Strona internetowa: Badania naukowe, Encyklopedia PWN online

Autor: Daria Musiał