Funkcje współczesnego państwa

"Można przyjąć, że jest to całokształt działalności państwa w określonej sferze życia społeczeństwa". (A. Łopatka 2000 s. 67)

"Za funkcję państwa uznaje ona główne kierunki jego działalności realizujące zadania, jakie państwo sobie stawia, a zakres tej działalności określany jest celami, które chce osiągnąć". (G.L. Seidler 2003, s. 64)

TL;DR

Artykuł omawia funkcje państwa, zarówno w sferze wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Funkcje wewnętrzne obejmują zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochronę mienia i zdrowia obywateli oraz zabezpieczenie systemu własności. Funkcje zewnętrzne obejmują zapewnienie zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, utrzymywanie stosunków z innymi państwami oraz działania sprzyjające przepływowi informacji i kontaktom międzyludzkim. Ponadto, omówiono funkcje gospodarczo-organizatorską, kulturalno-wychowawczą i socjalną. Podział funkcji ze względu na działania wobec systemów społecznych obejmuje funkcję adaptacyjną, regulacyjną i innowacyjną.

Funkcje państwa w znaczeniu przedmiotowym

Ze względu na zasięg przestrzenny skutków działania państwa wyróżnić można funkcje wewnętrzną i zewnętrzną.

• Funkcja wewnętrzna "określona jako całokształt działalności państwa w wewnętrznej sferze stosunków społecznych składa się z następujących elementów" (J. Oniszczuk 2008, s. 401):
  • Zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego. Oznacza to, że państwo odpowiedzialne jest za powołanie instytucji jak: policja, służby ochrony państwa, straż graniczna, oraz organów administracyjnych i legislacyjnych. W oparciu o regulacje prawne zapewnić one mają równowagę stosunków międzyludzkich. W sytuacjach kryzysowych swoją rolę spełnia tutaj również wojsko.
  • Ochrona mienia i zdrowia obywateli. Tutaj, działalność państwa dotyczy utworzenia regulacji prawnych, mających na celu ochronę obywateli przed napaścią, spowodowaniem uszczerbku na zdrowiu oraz przed przewłaszczeniem ich majątku.
  • Zabezpieczenie występującego w państwie systemu własności. Wiąże się to z utrzymywaniem ładu ekonomicznego oraz społecznego w państwie. Dotyczy to przede wszystkim ochrony mienia właścicieli środków produkcji wraz z zabezpieczeniem przed jego bezprawnym naruszeniem.

Zakres opisanej funkcji wewnętrznej obecnie poszerza się. Składają się na to działania w różnych sferach życia społecznego oraz te o charakterze międzynarodowym. Za przykład mogą być wzięte zjawiska jak: terroryzm, zorganizowana przestępczość czy migracje ludności. Działania zaradcze muszą więc być skierowane nie tylko w kierunku jednego państwa ale również w kierunku ich grup czy regionów, w celu podjęcia odpowiedniej współpracy. Do realizacji funkcji wewnętrznych, poza instytucjami państwowymi, służą również organizacje pozarządowe.

• Funkcja zewnętrzna państwa, określona jako "[...] całokształt działalności prowadzonej w ramach stosunków z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi" składa się z następujących elementów (J. Oniszczuk 2008, s. 401). Funkcja zewnętrza realizowana może być środkami pokojowymi lub militarnymi.
  • Działania na rzecz zapewnienia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. Oznacza to podejmowanie działań gwarantujących niepodległość, suwerenność i integralność terytorialną państwa. Mogą one służyć zwiększaniu zdolności obronnych jednostki lub bezpieczeństwa w wymiarze międzynarodowym. Funkcja ta może być realizowana poprzez udział w organizacjach transnarodowych organizacjach społeczno-gospodarczych i politycznych.
  • Utrzymywanie i rozwijanie stosunków z innymi państwami. Chodzi tu o zależności polityczne, gospodarcze oraz kulturalne w wymiarze międzynarodowym. Ta funkcja przejawiać się może podtrzymywaniem wielokierunkowych stosunków organów państw, takich jak służby dyplomatyczne, ministerstwa czy przez jednostki jak monarchowie i prezydenci. Realizacja jej polegać może na wymianie przedstawicielstw państw, udział w konferencjach międzynarodowych i w konsekwencji podpisywaniu umów i aktów prawnych.
  • Działania sprzyjające przepływowi informacji oraz kontaktom międzyludzkim. Ten element składowy funkcji zewnętrznej jest zależny od rozwoju infrastruktury technicznej oraz tworzeniu ku temu podstaw prawnych. Na ich intensywność państwo może wpływać poprzez ustanawianie regulacji paszportowych, wizowych czy komunikacyjnych. Należy zauważyć, że ta funkcja państwa nabiera na znaczeniu z uwagi na szybki rozwój stosunków międzynarodowych.
• Funkcja gospodarczo-organizatorska - polega na tworzeniu warunków rozwoju działalności gospodarczej oraz organizowaniu życia gospodarczego. Jej nasilenie uzależnione jest od polityki państwa. W przypadku państw liberalnych polega na oddziaływaniu instrumentami polityki monetarnej i fiskalnej. Polega na tworzeniu przepisów prawnych oraz powoływaniu instytucji zajmujących się obrotem gospodarczym (S. Sagan, V. Serzhanova 2013, s. 70-73)
• Funkcja kulturalno-wychowawcza - polega na tworzeniu systemu edukacyjnego, utrzymywaniu systemu oświaty, kształtowaniu wzorców obywatelskich, wspieraniu działalności literackiej, twórczości teatralnej, finansowaniu działalności publicznych środków masowego przekazu, tworzeniu norm prawnych oraz utrzymaniu dziedzictwa narodowego (J. Oniszczuk red. 2011, s. 137)
• Funkcja socjalna - wiąże się ona z zapewnianiem pomocy społecznej, opieki zdrowotnej, oraz norm prawnych dotyczących zatrudnienia. Realizacja tej funkcji jest ważna z punktu widzenia zachowania pokoju społecznego.(J. Oniszczuk red. 2011, s. 136)

Podział funkcji ze względu na działania wobec systemów społecznych

• Funkcja adaptacyjna - polega ona na dostosowaniu zasad, celów oraz struktur państwa do powstających i zmieniających się warunków otoczenia (gospodarczego, zmian zachodzących na arenie międzynarodowej, wewnątrzpaństwowej polityce), oraz potrzeb podmiotów, zwłaszcza socjalnych, kulturowych i ekonomicznych. Niewypełnianie tej funkcji przez państwo może prowadzić do kryzysu.
• Funkcja regulacyjna - dotyczy podejmowania przez państwo działań mających na celu spowodowanie zmian w otoczeniu. W celu wypełniania tej funkcji państwo musi posiadać odpowiednie narzędzia, lub musi je stworzyć. Spełnianie powyższej funkcji wiąże się nie tylko z przeobrażeniem otoczenia, ale również samego państwa.
• Funkcja innowacyjna - funkcja ta dotyczy wprowadzenia przez państwo do powiązań z podmiotami międzynarodowymi lub systemami społecznymi zmian, które nie zaistniałyby bez ingerencji państwa. Funkcja ta może mieć charakter wewnętrzny, bądź zewnętrzny w zależności od podjętych działań. Może dotyczyć między innymi działań reformatorskich, rewolucyjnych, bądź tworzenia integrujących instytucji.

(J. Oniszczuk red. 2011, s. 130-131)

Funkcje współczesnego państwa — artykuły polecane

Polityka — Polityka turystyczna — Samorząd terytorialny — Polityka społeczna — Polityka gospodarcza — Dyplomacja — Sektor publiczny — System polityczny — Demokracja

Bibliografia

• Echart N., Canel Crespo M.J. (2011), The role and functions of government public relations. Lessons from public perceptions of government."Central European Journal of Communication"
• Godłów-Legiędź J. (2011) Funkcje państwa i Rynku z perspektywy kryzysu finansowego. "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica" nr 248
• Leszczyński M. (2013) Decentralizacja funkcji społecznych państwa Kwartalnik 3/2013, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
• Łopatka A. (2000), Prawoznawstwo. Polskie Wydawnictwo Prawnicze Iuris, Warszawa
• Oniszczuk J. (2008), Współczesne państwo w teorii i praktyce. Wybrane elementy. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa
• Oniszczuk J. (red.) (2011), Współczesne państwo w teorii i praktyce. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa
• Sagan S., Serzhanova V. (2013), Nauka o państwie współczesnym. LexisNexis, Warszawa
• Seidler G.L. (2003), Wprowadzenie do nauki o państwie i prawie. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

Autor: Michal Truszkowski, Karolina Rubacha