Miasto na prawach powiatu

Miasta na prawach powiatu - to gminy, które wykonującą zadania powiatu na zasadach określonych w ustawie o samorządzie powiatowym (Michalska J. 2013).

TL;DR

Miasta na prawach powiatu to gminy, które wykonują zadania powiatu. Mają szeroki zakres obowiązków, takich jak planowanie przestrzenne, ochrona środowiska, budowa dróg i transport publiczny. Aby uzyskać status powiatu, miasto musi spełniać określone kryteria. Miasta na prawach powiatu mają swoje organy, takie jak rada miasta i prezydent miasta. Istnieje wiele czynników historycznych i prawnych, które doprowadziły do powstania miast na prawach powiatu. W Polsce istnieje wiele miast na prawach powiatu, rozproszonych po różnych województwach.

Zadania miasta na prawach powiatu

Podstawowymi zadaniami miasta na prawach powiatu są ogólnie ujmując sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, które mają na celu zaspokojenie potrzeb mieszkańców. Można je określić na podstawie zakresów takich jak na przykład (Michalska J. 2013 s. 139-140):

• ład przestrzenny
• ochrona środowiska
• gospodarka wodna
• remonty i budowy dróg miejskich, mostów czy placów
• transport zbiorowy oraz dróg publicznych
• pomoc społeczna
• edukacja publiczna
• cmentarze miejskie
• obronność
• współpraca ze społecznościami lokalnymi czy regionalnymi innych państw

Uwarunkowania prawne

Aby przyznano miastu status powiatu musiało ono w dniu 31 grudnia 1998 liczyć ponad 100 000 mieszkańców, lub w dniu 31 grudnia 1998 przestało być siedzibą wojewody (i na wniosek rady miejskiej takiego miasta wyrażono zgodę na nadania mu praw powiatu), albo miasto dostało prawa powiatu w momencie pierwszego krajowego podziału administracyjnego na powiaty.

Miasta na prawach powiatu mogą w drodze rozporządzenia Rady Ministrów:

• ustalić nowe granice swojego powiatu
• połączyć powiat z innym (rozumiemy to poprzez połączenie miasta na prawach powiatu z powiatem, który ma siedzibę władz w tym mieście i wszystkie prawa miasta jako powiatu wygasają z dniem połączenia)
• zmienić nazwę powiatu oraz siedzibę ich władz

Wydanie rozporządzenia, o którym jest wyżej mowa (na wniosek rady miasta na prawach powiatu) wymaga (Dz.U. 2019 poz. 511):

1. wniosku rady miasta na prawach powiatu, gdzie będzie również umieszczone uzasadnienie i dokumenty takie jak np. mapy
2. opinii rady miasta na prawach powiatu objętych wnioskiem, które są poprzedzone konsultacjami z mieszkańcami (jeśli poprzez składany wniosek może dojść do naruszenia granic województwa wtedy potrzebna jest opinia sejmików województw)
3. opinii wojewody właściwego dla miasta na prawach powiatu objętego wnioskiem

Organy miasta na prawach powiatu

Organami miasta na prawach powiatu (które pełnią funkcje zwykłych organów powiatu) są:

1. rada miasta (jest organem stanowiącym i kontrolnym, jego wybory są powszechne, bezpośrednie i tajne)
2. prezydent miasta (jest organem wykonawczym, jego wybory są bezpośrednie)

Działanie tych organów określa ustawa o samorządnie gminnym (w tym np. skład, liczebność, sposób powoływania i odwoływania tych organów).

Prezydent miasta na prawach powiatu ma liczne funkcje i w tym m.in.:

• kierownika urzędu
• zwierzchnika wykonującego uprawnienia służbowe w stosunku do pracowników urzędu
• zwierzchnika wykonującego uprawnienia służbowe w stosunku do kierowników miejskich jednostek organizacyjnych
• zwierzchnika służbowego w stosunku do służby inspekcji oraz straży

Działania, sposób powoływania i odwoływania prezydenta miasta jest zapisany w ustawie o samorządzie gminnym, co jednocześnie mówi nam o tym, że jego urząd jest taki sam jak wójta, burmistrza albo prezydenta gminy, która nie ma statusu powiatu.

Podstawą ustroju miasta na prawach powiatu jest statut określony w ustawie o samorządzie gminnym. Określa on m.in. organizację wewnętrzną, zasady tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia jednostek pomocniczych oraz opisuje zasady i tryb działania komisji rewizyjnej i działania klubów radnych. Taki statut, jeśli miasto posiada więcej niż 300 000 mieszkańców, musi być uzgodniony z Prezesem Rady Ministrów (Michalska J. 2013).

Czynniki historyczne

Na powstanie miast z prawami powiatu miało wpływ wiele czynników. Jednym z pierwszych był fakt występowania na terenie Polski struktury osadniczej (Michalska J. 2013).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 19 stycznie 1928 o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej mówi o utrzymaniu podziału terytorialnego państwa na województwa, powiaty oraz gminy (Dz.U. 1928 nr 11 poz. 86). Jako władze administracji ogólnej uznawani byli wojewodowie, organy komunalne i komisarze rządu ale też starostowie powiatów i starostowie grodzcy, którzy to ostatni sprawowali władze w tzw. powiatach miejskich. Wtedy takie miasta liczył ponad 75 000 mieszkańców (to wynikło z powszechnego spisu ludności) i były to: Białystok, Bydgoszcz, Częstochowa, Gniezno, Grudziądz, Inowrocław, Kraków, Lublin, Lwów, Łódź, Poznań, Sosnowiec, Toruń i Wilno (Wierzbicka A. 2006).

Kolejnym ważnym czynnikiem było przyznanie większego zakresu zadań miastom wymienionym w załączniku 1 ustawy do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1993 (Dz.U. 1993 nr 65 poz. 309). Później ilość tych zadań była systematycznie powiększana.

Jako kolejny powód tworzenie miast na prawach powiatu była rekompensatą za utratę statusu miasta wojewódzkiego (Michalska J. 2013).

Spis miast w Polsce na prawach powiatu, stan na dzień 1 stycznia 2020

Województwo dolnośląskie:

• Jelenia Góra
• Legnica
• Wałbrzych
• Wrocław

Województwo kujawsko-pomorskie

• Bydgoszcz
• Grudziądz
• Toruń
• Włocławek

Województwo lubelskie:

• Biała Podlaska
• Chełm
• Lublin
• Zamość

Województwo lubuskie:

• Gorzów Wielkopolski
• Zielona Góra

Województwo łódzkie:

• Łódź
• Piotrków Trybunalski
• Skierniewice

Województwo małopolskie:

• Kraków
• Nowy Sącz
• Tarnów

Województwo mazowieckie:

• Ostrołęka
• Płock
• Radom
• Siedlce
• Warszawa

Województwo Opolskie:

• Opole

Województwo podkarpackie:

• Krosno
• Przemyśl
• Rzeszów
• Tarnobrzeg

Województwo podlaskie:

• Białystok
• Łomża
• Suwałki

Województwo pomorskie:

• Gdańsk
• Gdynia
• Słupsk
• Sopot

Województwo śląskie:

• Bielsko-Biała
• Bytom
• Chorzów
• Częstochowa
• Dąbrowa Górnicza
• Gliwice
• Jastrzębie-Zdrój
• Jaworzno
• Katowice
• Mysłowice
• Piekary Śląskie
• Ruda Śląska
• Rybnik
• Siemianowice Śląskie
• Sosnowiec
• Świętochłowice
• Tychy
• Zabrze
• Żory

Województwo świętokrzyskie:

• Kielce

Województwo warmiński-mazurskie:

• Elbląg
• Olsztyn

Województwo wielkopolskie:

• Kalisz
• Konin
• Leszno
• Poznań

Województwo zachodniopomorskie:

• Koszalin
• Szczecin
• Świnoujście

Miasto na prawach powiatu — artykuły polecane

Administracja niezespolona — Administracja rządowa — Administracja zespolona — Prezes Rady Ministrów — Trybunał Konstytucyjny — Najwyższa Izba Kontroli — Starostwo powiatowe — Organy administracji publicznej — Władza ustawodawcza

Bibliografia

• Michalska J. (2013), Miasto na prawach powiatu - specyficzne połączenie gminy i powiatu, Wydawnictwo Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wrocław
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej. Dz.U. 1928 nr 11 poz. 86
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1993 r. w sprawie określenia zadań i kompetencji z zakresu rządowej administracji ogólnej i specjalnej, które mogą być przekazane niektórym gminom o statusie miasta, wraz z mieniem służącym do ich wykonywania, a także zasad i trybu przekazania. Dz.U. 1993 nr 65 poz. 309
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578
• Wierzbicka A. (2006), Miasto na prawach powiatu. Zagadnienia ustrojowe, Wolters Kluwer, Warszawa

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Gabriela Ocieczek