Standaryzacja

Standaryzacja to system nazwania i ujednolicenia standardów. Często porównywany z normalizacją, jako opracowaniem i wdrożeniem obowiązujących reguł, przepisów i norm w zakresie pewnych świadczeń. Według Słownika Języka Polskiego "standaryzacja ustalając cechy pożądane przez odbiorców, wpływa na podniesienie jakości towarów, umożliwia łatwe gatunkowanie i ułatwia obrót (Słownik Języka Polskiego, red. Doroszewski, 2012). Różnica polega przede wszystkim na tym że standaryzacja ma zastosowanie w tylko jednej konkretnej organizacji lub organizacji o podobnie zdefiniowanych celach i analogicznych procesach. Specjaliści wywodzą się z jednostki podlegającej standaryzacji. Natomiast normalizacja dotyczy i może być wykorzystywana przez wiele różnych podmiotów gospodarczych. Specjalistami są osoby z różnych jednostek, co zwiększa interdyscyplinarność.

TL;DR

Standaryzacja to system nazwania i ujednolicenia standardów. Jej celem jest ujednolicenie usług i przedmiotów, optymalizacja kosztów oraz eliminowanie błędów. Etapy standaryzacji to klasyfikacja, unifikacja i typizacja. Standaryzacja ma zarówno zalety, jak i wady. Podstawowe poziomy standaryzacji to brak regulacji, regulacja oparta na zasadach działania, regulacja ramowa, szczegółowa regulacja alternatywna i szczegółowa regulacja sztywna. Działalnością normalizacyjną/standaryzacyjną zajmują się agendy państwowe, grupy zainteresowania i niezależne organizacje międzynarodowe. W Polsce normalizacją zajmowały się różne komitety, a międzynarodowe organizacje normalizacyjne to między innymi ISO i IEC.

Cele standaryzacji

• ujednolicenie pewnych usług, przedmiotów, narzędzi w taki sposób, by niezależnie od miejsca ich wykonywania/użytkowania jakość i ilość była taka sama lub jak najbardziej zbliżona dla każdego korzystającego
• stworzenie kryteriów schematu ich wykonywania, co w kolejnych procesach przekłada się na ich kontrolę i ocenę
• optymalizacja kosztów - fundusze nie są przeznaczone na działania mało i nieefektywne
• eliminowanie błędów przez co wzrasta efektywność przedsiębiorstwa

Celem standaryzacji jest zastosowanie w produkcji przemysłowej jednolitych wzorców, np.: znormalizowanie wyrobów pod względem wymiarów, użytych materiałów, itp. Pozwala to na obniżanie kosztów, umożliwia masową produkcję, współpracę urządzeń pochodzących od różnych producentów, wymianę zużytych części, łatwiejsze dokonywanie zamówień handlowych.

Etapy standaryzacji

Etapy standaryzacji to:

• klasyfikacja - grupowanie wg podobieństwa cech charakterystycznych danego produktu,
• unifikacja - ujednolicanie cech konstrukcyjnych i wymiarowych elementów maszyn w celu umożliwienia ich zamienności,
• typizacja - ujednolicenie konstrukcji w celu upraszczania produkcji (i obniżania kosztów) a także ułatwiania eksploatacji.

Pierwsze działania standaryzacyjne miały na celu ujednolicenie jednostek miary i wagi.

Wady standaryzacji

• zanik inicjatywy w poszukiwaniu nieszablonowych rozwiązań
• zła komunikacja
• pogorszenie relacji między pracownikami
• izolowanie się pracowników
• pogorszona skuteczność szybkiego reagowania na coraz szybciej zachodzące zmiany w otoczeniu

Zalety standaryzacji

• usprawnienie procesów wykonawczych, ale również koncepcyjnych
• wzrost wskaźnika efektywności
• eliminacja zbędnych czynności
• urzeczywistnienie wielowymiarowości przedsiębiorstwa poprzez określone instrukcje, regulaminy i procedury
• zmniejszenie kosztów przedsiębiorstwa
• zmniejszenie zachowań niepożądanych
• łatwość i skuteczność w przeprowadzaniu kontroli
• wzrost jakości

Podstawowe poziomy standaryzacji

• Poziom 1 - Brak regulacji

- Zakres regulacji działania - realizacja procesu nie jest objęta regulacją

- Zakres swobody działania - pełna swoboda kształtowania sposobu realizacji procesu przez jego wykonawców

- Możliwość różnicowania sposobów działania - bardzo duża

• Poziom 2 - Regulacja oparta na zasadach działania

- Zakres regulacji działania - niewielki (wykonawcy są zobowiązani jedynie do przestrzegania ogólnych zasad realizacji procesu)

- Zakres swobody działania - bardzo duży (swoboda kształtowania sposobu realizacji procesu pod warunkiem uwzględnienia określonych zasad działania)

- Możliwość różnicowania sposobów działania - duża

• Poziom 3 - Regulacja ramowa

- Zakres regulacji działania - Średni (wykonawcy są zobowiązani do przestrzegania ogólnego schematu realizacji procesu)

- Zakres swobody działania - Średni (swoboda kształtowania sposobu realizacji procesu w ramach wyznaczonego ogólnego schematu jego realizacji)

- Możliwość różnicowania sposobów działania - Średnia

• Poziom 4 - Szczegółowa regulacja alternatywna

- Zakres regulacji działania - Duży (wykonawcy są zobowiązani do postępowania zgodnie ze szczegółowymi schematami realizacji procesu)

- Zakres swobody działania - Mały (swoboda wyboru alternatywnych dróg realizacji procesu, określonych w wyznaczonym schemacie realizacji procesu)

- Możliwość różnicowania sposobów działania - Niewielka

• Poziom 5 - Szczegółowa regulacja tzw. sztywna

- Zakres regulacji działania - Bardzo duży lub pełny (wykonawcy są zobowiązani do postępowania zgodnie ze szczegółowym i z jednoznacznym schematem realizacji)

- Zakres swobody działania - Bardzo mały lub żaden (swoboda kształtowania działania wyłącznie w zakresie elementów procesu nieobjętych regulacją)

- Możliwość różnicowania sposobów działania - Bardzo mała lub brak

Działalnością normalizacyjną/standaryzacyjną zajmują się:

• agendy państwowe,
• grupy zainteresowania (na ogół tworzone z inicjatywy producentów),
• niezależne organizacje międzynarodowe.

W Polsce normalizacją zajmowały się:

• 1923 Komitet Techniczny przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu
• 1924 Polski Komitet Normalizacyjny (PKN)
• 1972 Polski Komitet Normalizacji i Miar
• 1979 Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości
• 1994 Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) (obecnie)

Międzynarodowe organizacje normalizacyjne:

• Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO)
• Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC)
• Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN)
• Europejski Komitet Normalizacji Elektrotechnicznej (CENELEC)
• Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych (ETSI)
• Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO)
• Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU)

Standaryzacja — artykuły polecane

Powierzchnia magazynowa — Komputerowo zintegrowane wytwarzanie — Ocena jakości — Rachunek kosztów działań — Unifikacja — Hurtownia — Produkcja potokowa — Benchmark — Produkcja na zamówienie

Bibliografia

• Drabik L. (red.) (2019), Słownik języka polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Drabik L. (red.) (2019), Słownik języka polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Łunarski J. (2014), Normalizacja i standaryzacja, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów
• Marciniak J. (2006), Standaryzacja procesów zarządzania personelem, Oficyna Ekonomiczna, Kraków
• Rostek K., Gołuch-Trojanek K. (2017), Tło społeczne standaryzacji, Autobusy. Technika, Eksploatacja, nr 9
• Szarfenberg R. (2011), Standaryzacja usług Społecznych, CRZL
• Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji. Dz.U. 2002 nr 169 poz. 1386

Autor: Barbara Zbyrad, Paulina Paletko, Adrian Brzózka

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.