Ustawa o prawie autorskim

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r. nr.24 poz. 83) reguluje część prawa własności intelektualnej na które składa się prawo autorskie i prawa pokrewne. Prawo autorskie określa prawo przysługujące autorowi związane z wyborem sposobu publikacji oraz czerpania korzyści finansowych. Prawo autorskie obejmuje również zasady ochrony utworów, korzystania z nich a także cytowania i powielania. Natomiast prawa pokrewne dotyczą głównie podmiotów dzięki którym utwory są rozpowszechniane (I. Kuś, Z. Senda 2004, s. 9).

TL;DR

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych reguluje prawa autorskie i prawa pokrewne. Prawo autorskie dotyczy sposobu publikacji i korzyści finansowych dla autorów, a prawa pokrewne dotyczą rozpowszechniania utworów. Prawo autorskie ma różne systemy, takie jak droit d'auteur i copyright. Ustawa chroni utwory i przedmioty pokrewne, a okres ochrony wynosi 70 lat od śmierci autora. Twórcą może być osoba fizyczna, a prawa osobiste i majątkowe są oddzielone.

Historia prawa autorskiego

Prawo autorskie zapoczątkowane było przez przywileje drukarskie, za pierwsze dokumenty chroniące twórczość uznawane są angielskie i francuskie ustawy z lat 1771 i 1773. Pierwsza Polska ustawa o prawie autorskim została wydana w 1926 r., następnie została zastąpiona ustawą z roku 1952. Obecna ustawa z 1994 roku była już wielokrotnie nowelizowana i dostosowywana do nowych wymagań odnośnie praw autorskich. Największe zmiany nastąpiły po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, prawo autorskie musiało zostać dostosowane do praw obowiązujących w UE (J. Barta, M. Markiewicz 2008, s. 23).

Systemy Prawa autorskiego na świecie

Różne koncepcje prawa autorskiego doprowadziły do powstania dwóch systemów:

• Romański droit d’auteur
• Anglosaski copyright

System droit d’auteur jest powszechny w krajach europejskich. Ochrona w tym systemie skupia się na majątkowych oraz osobistych interesach twórców. Wyróżnia się dwa modele:

• Model dualistyczny - z prawa autorskiego wydzielone zostają dwie samodzielne reguły dla prawa majątkowego oraz prawa osobistego. Autorskie prawa osobiste to głównie prawo autora do wiązania jego nazwiska z utworem, prawo to jest niezbywalne oraz nie wygasa. Autorskie prawo majątkowe określa osobę uprawnioną do korzystania i rozporządzania twórczością.
• Model monoistyczny - prawa majątkowe oraz osobiste są traktowane jednolicie jako niezbywalne prawo przysługujące twórcy.

System copyright powszechnie występujący w USA i Australii. W systemie tym prawo autorskie jest rozumiane jako zespół uprawnień majątkowych służący ochronie utworu i zapewniający rozwój nauki i sztuki.

Prawo autorskie ma charakter terytorialny, co oznacza, że utwór jest chroniony według prawa danego kraju wyłącznie na jego obszarze (J. Barta, M. Markiewicz 2008, s. 18-20)

Przedmiot ustawy

Ustawa powstała aby chronić utwory a także przedmioty utworom pokrewne. Prawa pokrewne odnoszą się do artystów wykonawców m.in. aktorów, wokalistów oraz tancerzy a także wydawców, producentów, telewizji i radia. Podstawowym przedmiotem ustawy jest utwór, którego definicja określona została następująco: "utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania" (Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych Dz.U. z 1994 r. nr.24 poz. 83 art. 1) Ustawa określa również otwarty katalog podmiotów, które są uznawane jako utwór. Są to np. prace wyrażone słowem, symbolem, programy komputerowe, prace plastyczne, fotograficzne, muzyczne, choreograficzne a także architektoniczne (I. Kuś, Z. Senda 2004, s. 9-12).

Utwór zaczyna być chroniony przez prawa autorskie z chwilą ustalenia dzieła. Ustalenie dzieła to moment jego uzewnętrznienia, kiedy mogą poznać go osoby inne niż sam twórca. Polskie prawo nie wymaga utrwalenia dzieła, tak jak jest to konieczne w prawie USA. Według ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych okres ochrony utworu to 70 lat zwyczajowo liczonych od daty śmierci autora, najpóźniej zmarłego współautora lub w przypadku dzieł audiowizualnych, od najpóźniej zmarłej osoby z grona: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki (J. Barta, M. Markiewicz 2008, s. 42-44).

Podmiot ustawy

Zgodnie z dualistycznym systemem stosowanym w Polsce, w przypadku autorskiego prawa osobistego podmiotem jest twórca natomiast w przypadku prawa majątkowego osoba mająca prawo do zarządzania twórczością. Twórcą jest osoba fizyczna, która wniosła częściowy lub całkowity wkład w powstanie utworu. Na status twórcy nie ma wpływu posiadanie zdolności do czynności prawnych, wiek czy też stan psychiczny (J. Barta, M. Markiewicz 2008, s. 45).

Ustawa o prawie autorskim — artykuły polecane

Kodeks karny — Prawo wekslowe — Wynalazek — Prawo — Autorskie prawa majątkowe — Kodeks — Własność intelektualna — Prawo własności intelektualnej — Karta praw podstawowych

Bibliografia

• Barta J., Markiewicz R. (2019), Prawo autorskie i prawa pokrewne, Wolters Kluwer, Warszawa
• Gliściński K. (2013), Wszystkie prawa zastrzeżone, Fundacja Nowoczesna Polska
• Kuś I., Senda Z. (2004), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Poradnik przedsiębiorcy, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Radom
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83

Autor: Marta Mieszczak

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.