Masa spadkowa

Masa spadkowa to wszystkie prawa i obowiązki, które będą brały udział w spadku, które są w posiadaniu spadkodawcy w chwili jego śmierci. Polskie prawo wyróżnia dwa rodzaje dziedziczenia: dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe.

TL;DR

Artykuł omawia dziedziczenie w polskim prawie. Wyróżnia się dziedziczenie ustawowe, które określa kolejność dziedziczenia na podstawie pokrewieństwa, oraz dziedziczenie testamentowe, które wymaga sporządzenia ważnego testamentu. Historia spadkobrania jest związana z własnością osobistą, a dziedziczenie obejmuje różne rodzaje mienia i obowiązków. Niektóre prawa i obowiązki nie wchodzą w skład spadku.

Rodzaje dziedziczenia

Dziedziczenie ustawowe jest określone w Kodeksie Cywilnym, Księga 4, Tytuł II i ma ono miejsce, gdy nie ma sporządzonego testamentu lub sporządzony testament uznano za nieważny, a także, gdy osoby zapisane w testamencie nie mogą lub nie chcą przyjąć spadku. Już w pierwszym artykule (KC, art. 931) mamy określoną kolejność co do dziedziczenia spadku, opiera się ona bowiem na regule pokrewieństwa. Tak więc, jak mówi ustawa, małżonek oraz dzieci spadkodawcy dziedziczą spadek w równych częściach, jednakże małżonek nie może odziedziczyć mniej niż jedną czwartą całości spadku. Jak czytamy dalej, w artykułach od 931 do 934, ustawodawca określa pozostałą kolejność spadkobierców: zstępnych, rodziców, rodzeństwo, zstępnych rodzeństwa, dziadków i pasierbów (KC, art. 931-934). Art. 935 mówi, że jeżeli spadkodawca nie posiada żadnych krewnych, jego spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania lub Skarbowi Państwa, jeżeli nie można ustalić ostatniego miejsca zamieszkania (KC art. 935).

Dziedziczenie testamentowe z kolei jest ujęte w tytule III, księgi 4 Kodeksu Cywilnego. Ustawodawca stwierdza, że jedynie testament, który: jest napisany odręcznie, podpisany przez spadkodawcę i zatwierdzony przez notariusza lub przekazany ustnie minimalnej liczbie trzech osób jako świadków i w obliczu rychłej śmierci, lub sporządzony u notariusza w formie aktu notarialnego, może zostać uznany za ważny (KC, art. 949-951). Od 5 października 2011 roku, po okazaniu aktu zgonu, można sprawdzić czy testator zarejestrował swój testament w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT). Jest to elektroniczny rejestr, który zbiera wszystkie testamenty zatwierdzone przez notariusza, ale nie posiada informacji o ich dokładnej treści. (Notarialny Rejestr Testamentów)

Historia spadkobrania

Pojęcie spadku i dziedziczenia jest ściśle związane z własnością osobistą. Dopiero gdy rozwój społeczno-gospodarczy pozwolił na wykształcenie się indywidualnej własności, zrodziła się idea dziedziczenia i ludzie zaczęli się zastanawiać nad losem swoich dóbr po ich śmierci. Na początku przedmiotem spadku mogły być jedynie ruchomości, takie jak zbroja, konie czy uprząż dla synów i krewnych męskich oraz ubiory i ozdoby dla córek i siós. Już w średniowieczu przedmiotem spadku mogły być również nieruchomości. Jednakże jedynie potomkowie męscy mogli zostać spadkobiercami takiego spadku. Było to spowodowane ogólnym przekonaniem o kruchości płci kobiet, które nie mogły same zarządzać posiadłością, uprawiać ziemię i sprawować służbę wojskową. Jak podaje K. Sójka-Zielińska "nieraz prawa spadkowe kobiet ograniczane były wyłącznie do dóbr pochodzących od matki" (Katarzyna Sójka-Zielińska 2015, s. 110). Świadczy to o ograniczeniach z jakimi musiały się borykać kobiety w tamtym czasach.

Inaczej wygląda sprawa z dziedziczeniem testamentowym. W średniowieczu ludzie nie mogli decydować komu chcą przekazać swoje mienie, bowiem obowiązywało przekonanie o przyrodzonych prawach krewnych. W IV wieku ideę testamentu zapoczątkował Jan Chryzostom, a później kontynuował ją św. Augustyn, który mówił, aby uczynić Chrystusa współdziedzicem swojego mienia. Kościół głosił, aby ludzie przekazywali część swojego majątku na instytucje kościelne, bo to pomoże im w zbawieniu. Nie od razu zrezygnowano z całkowitego dziedziczenia przez krewnych. Na początek wprowadzono tak zwaną część wspólną, która była do dyspozycji spadkodawcy a jej wysokość była równa części każdego z potomków, czyli przy trzech synach wynosiła ¼ majątku. Masą spadkową mogły być ruchomości a z nieruchomości tylko dobra nabyte. Było to związane z obawą przed dysponowaniem dobrami rodowymi, które były przynależne do tej rodziny (Sójka-Zielińska, 2015)

Współczesne przedmioty dziedziczenia

Współcześnie przedmiotem dziedziczenia mogą być:

• przedmioty materialne (nieruchome lub ruchome)
• przedmioty niematerialne (znaki towarowe, patenty, papiery wartościowe)
• prawa rzeczowe (zastaw, hipoteka, użytkowanie wieczne)
• różnego rodzaju wierzytelności lub długi wynikające z umów i bezpodstawnego wzbogacenia
• roszczenia odszkodowawcze, ale nie prawo do renty

Można również odziedziczyć obowiązki majątkowe m.in. związane z dziedziczeniem zawarte w Kodeksie Cywilnym.

W skład spadku nie wchodzą prawa i obowiązki:

• niemające charakteru prywatnoprawnego i majątkowego
• roszczenie ściśle związane ze spadkodawcą
• jeżeli spadkodawca ustalił inne osoby, nawet te które nie są ujęte w testamencie (np. pieniądze z rachunku bankowego, jeżeli wcześniej została wskazana inna osoba)

Masa spadkowa — artykuły polecane

Zasiedzenie — Kodeks Hammurabiego — Współwłasność — Osoba fizyczna — Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego — Wierzyciel — Autorskie prawa majątkowe — Prawo własności intelektualnej — Hipoteka — Platforma przetargowa

Bibliografia

• Skowrońska-Bocian E. (2006), Prawo spadkowe, C.H. Beck, Warszawa
• Sójka-Zielińska K. (2015), Historia Prawa, Wolters Kluwer, Warszawa
• Stelmachowski B. (1938), O egzekucji w sprawach spadkowych na ziemiach mocy obowiązującej niemieckiego kodeksu cywilnego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, z. 2
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Żok K. (2017), Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe-zagadnienia konstrukcyjne

Autor: Aleksandra Torba

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.