Podmiot prawa

Podmiot prawa to jednostka posiadająca uprawnienia (prawa) lub obowiązki przypisane jej na określonej podstawie, którą stanowią z reguły normy prawa przedmiotowego. Podmiotem prawa jest ten kto ma możność określonego zachowania się lub też możność domagania się określonego zachowania od osób do tego zobowiązanych na podstawie norm prawa przedmiotowego. Normy prawa przedmiotowego przyznają podmiotowość prawną.

Wśród ludzi żyjących w społeczeństwie stale dochodzi do kontaktów. Nie dotyczą one tylko np. świadczonych usług, ale także nawiązywania znajomości czy wzajemnej pomocy. Taką powstałą więź pomiędzy dwoma osobami nazywamy stosunkami społecznymi. Jednak ze społecznego, państwowego punktu widzenia nie wszystkie są tak samo ważne. Tylko te istotne są uregulowane przez państwo za pomocą norm prawnych. Odwołując się do prawa, można uściślić, że te określone kontakty nie powstają między dwoma osobami, ale pomiędzy podmiotami prawa. Stosunki społeczne między dwoma podmiotami, oparte na przepisach prawa to stosunki prawne.

Na stosunek prawny składają się:

• podmioty - strony stosunku prawnego
• przedmiot stosunku prawnego - może to być jakieś dobro materialne, niematerialne (prawa osobiste) bądź określone zachowanie (praca)
• treść stosunku prawnego:

• uprawnienia - występują w sytuacji, kiedy dane zachowanie nie jest wymuszone przepisem prawa bądź postanowieniami na umowie; dane zachowanie jest efektem dokonanego wyboru
• obowiązki - w tym przypadku przepis prawa wyraźnie obliguje podmioty do określonego zachowania; w razie odmowy stosuje się akt przymusu państwowego [Z. Muras 2017, s. 23]

W prymitywnych społeczeństwach za podmioty prawa uważano ludzi a także w zależności od stopnia rozwoju danego społeczeństwa: bogów, święte zwierzęta oraz przedmioty nieożywione. Współcześnie podmiotami prawa ustanowionymi przepisami prawnymi są:

• osoby fizyczne,
• osoby prawne,
• jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej ale wyposażone w tzw. zdolność do czynności prawnych, np.spółki osobowe, spółka cywilna czy szkoły podstawowe/średnie.

Współczesne systemy prawne za podmiot prawa uważają każdego człowieka niezależnie od jego płci, rasy, narodowości, wyznania czy pochodzenia. W czasach niewolniczych niewolnik uważany był za przedmiot własności swego pana - właściciela. Niewolnik nie posiadał osobowości prawnej. W średniowieczu na podmiotowość prawną wywierała zdecydowany wpływ przynależność do jednego z tzw. stanów. tj. stanu duchownego, szlacheckiego, mieszczańskiego lub chłopskiego. Obecnie polski system prawny podmiotowość prawną przyznaje każdemu człowiekowi.

Podmiotowość prawną nadają jednostkom przepisy prawa, nie wynika ona z natury. Pojęcie podmiotowości prawnej odmiennie jest definiowane w prawie publicznym i prawie prywatnym. W prawie publicznym podmiotowość charakteryzuje atrybut władzy. W stosunkach prywatnoprawnych podmiotowość charakteryzuje atrybut niezależności oraz równorzędności we wzajemnych stosunkach prawnych. Podmiotowość prawna nierozłącznie związana jest z pojęciem zdolności prawnej. Zdolność prawna jest to właściwość polegająca na tym, aby być podmiotem prawa i obowiązków. Zdolność prawna nie jest pojęciem tożsamym ze zdolnością do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych jest to możność by przez czynności prawne swym własnym samodzielnym zachowaniem nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. W odróżnieniu od zdolności prawnej nie każda osoba fizyczna posiada zdolność do czynności prawnych.Zdolność prawna to nierozłączna cecha każdego podmiotu prawa. Pojęcie zdolności prawnej jest tożsame z pojęciem podmiotowości prawnej - są one używane zamiennie. Zdolność prawną posiadają wszystkie osoby fizyczne oraz osoby prawne. Według przepisów prawa cywilnego każdy człowiek ma zdolność prawną. Zakres zdolności prawnej osób fizycznych jest szerszy od zakresu tej zdolności osób prawnych. Ograniczenie zdolności prawnej osób prawnych wynika z ich istoty, norm prawnych oraz postanowień statutów.

TL;DR

Podmiot prawa to jednostka posiadająca uprawnienia lub obowiązki przypisane jej na podstawie norm prawa. Stosunki społeczne uregulowane przez prawo to stosunki prawne. Podmiotami prawa są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne. Podmiotowość prawną nadaje przepis prawa, a zdolność prawną posiadają osoby fizyczne i osoby prawne. Osobami prawnymi są m.in. Skarb Państwa, przedsiębiorstwa państwowe, samorządy, fundacje, stowarzyszenia, spółki handlowe i spółdzielnie. Osoby prawne działają przez organy, takie jak zarząd i rada nadzorcza. Osoby prawne są rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym i mają ustaloną siedzibę.

Rodzaje osób prawnych

Osobą fizyczną może być tylko i wyłącznie człowiek, natomiast osobą prawną może być organizacja (korporacje, stowarzyszenia) lub masa majątkowa (fundacje, spółki) posiadająca osobowość prawną. Jest ona przyznawana przez konkretną ustawę. Uściślając osobami prawnymi są m.in.:

• Skarb Państwa
• przedsiębiorstwa państwowe
• jednostki samorządu terytorialnego
• związki wyznaniowe
• fundacje
• stowarzyszenia
• spółki handlowe
• spółdzielnie

W zależności od rodzaju osoby prawnej mamy do czynienia z różnymi organami, przez które działa. Najczęściej pełnią tą funkcję zarząd i rada nadzorcza. Niektóre osoby prawne możemy odnaleźć w Krajowym Rejestrze Sądowym, który jest swoistym wykazem tego rodzaju podmiotów prawa. Tak jak osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania, tak osoba prawna musi mieć ustalona swoją siedzibę. [B. Sitek, P. Kubiński 2011, s. 25-32]

Podmiot prawa — artykuły polecane

Stosunek prawny — Reprezentacja — Osoba prawna — Nacjonalizacja — Prawo — Sankcja — Oszczerstwo — Interes prawny — Prawo gospodarcze

Bibliografia

• Dziuba A. (2012), Stolica Apostolska jako podmiot prawa międzynarodowego, Paweł Bogacki, Warszawa 2009 (recenzja), Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny 55/2, 187-191
• Gnela B. (red.) (2005), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków
• Kunkiel-Kryńska A. (2014), Pojęcie podmiotu prawa publicznego, Przetargi Publiczne
• Muras Z. (2017), Podstawy prawa, C.H. Beck, Warszawa
• Myszona-Kostrzewa K. (2010), Podmioty prawa międzynarodowego publicznego, Podyplomowe Studia Prawa Międzynarodowego i Służby Zagranicznej Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski
• Sitek B., Kubiński P. (2011), Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych, Poltext, Warszawa
• Wolter A., Ignatowicz J., Stafaniuk K. (2000), Prawo cywilne: zarys części ogólnej, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa

Autor: Ewa Mularz, Monika Pęcek

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.