Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe (ang. the author's economic rights) - wyłączne, cywilne prawa autora do wykorzystania, zarządzania dziełem niematerialnym i uzyskiwania korzyści majątkowych płynących z jego udostępniania szerokiej publiczności "Treść tego prawa to wyłączne, skuteczne era omnes (łac. wobec wszystkich) prawo do decydowania o każdej formie korzystania z utworu". Prawa te mają charakter bezwzględny - zakładają bowiem, że każdy, kto pragnie skorzystać z dobrodziejstw danego dzieła, musi uzyskać zgodę od jego autora.

Polskie prawodawstwo w zakresie autorskich praw majątkowych reguluje:

• uprawnienia właściciela,
• przeniesienie praw majątkowych na inną osobę,
• użyteczność utworów,
• ekonomiczne korzyści płynące z przysługujących praw,
• ograniczenia, jakim podlegają.

TL;DR

Artykuł omawia autorskie prawa majątkowe, które dają autorom wyłączne prawa do korzystania i zarządzania swoimi dziełami oraz uzyskiwania korzyści majątkowych. Polskie prawo reguluje uprawnienia właścicieli, przeniesienie praw na inne osoby, pola eksploatacji utworów, ekonomiczne korzyści oraz ograniczenia tych praw. Ustawa określa, że prawa autorskie mają charakter bezwzględny i każde wykorzystanie dzieła wymaga zgody autora. Prawa majątkowe mogą być przeniesione na inne osoby, a twórcy mają prawo do wynagrodzenia za korzystanie z ich dzieł. Istnieją również ograniczenia czasowe i zasady dotyczące dozwolonego użytku publicznego i prywatnego.

Uprawnienia właściciela utworu

Autorskie prawa majątkowe to uprawnienia o charakterze materialnym. Ustawa reguluje istnienie wymagalnych wierzytelności, które powinny być egzekwowane na rzecz autora. Posiadacz tego rodzaju praw ma możliwość zażądania przestrzegania wszystkich obowiązków wobec siebie przez osoby zainteresowane wykorzystaniem w jakikolwiek sposób utworu. Ma możliwość decydowania o rozpowszechnieniu utworu, jego reprodukcji, użyczeniu lub najmu. Ponadto ma prawo do czasowego ograniczenia użytkowania dzieła. Jako osoba uprawniona ma możliwość przeniesienia otrzymanych praw na inną osobę (zachodzi tu możliwość zbycia praw w kierunku wybranej osoby lub organizacji).

Pola eksploatacji utworu

To swoiste uprawnienia autora, nazwane w Ustawie cząstkowymi. Akt określa dokładnie poszczególne pola użytkowania dzieła:

• tworzenie kolejnych egzemplarzy dzieła w sposób określony,
• dopuszczenie do obrotu na rynku, wypożyczenie oryginału lub kolejnych sztuk,
• publiczne rozpowszechnianie tworu poprzez samodzielne wykonanie, wystawienie, odtworzenie, nadawanie, emitowanie, pozwalające na odbiór przez wszystkich zainteresowanych.

Ustawa podaje tylko przykładowe pola eksploatacji, podkreślając, że na możliwości rozpowszechniania wpłynie w przyszłości rozwój techniki i cyfryzacji.

Przeniesienie praw majątkowych

W przeciwieństwie do autorskich praw osobistych, których Ustawa zakazuje zbyć lub zrzec się, prawa do korzyści majątkowych mogą zostać przekazane drugiej osobie. Ustawa określa dwa przypadki, kiedy prawa przechodzą na inne podmioty. Pierwszy dotyczy spadkobierców autora, drugi przypadek obejmuje utwory pracodawcze. Sprawa dziedzictwa praw autorskich jest klarowna. Zgodnie z prawem pracodawca ma prawo zlecić stworzenie dzieła swojemu pracownikowi, pod warunkiem istnienia pomiędzy nimi stosunku pracy. Wtedy prawo do wynagrodzenia za dowolny sposób eksploatacji tworu posiada wyłącznie pracodawca. Warunkiem koniecznym zbycia autorskich praw majątkowych jest spisanie tego zastrzeżenia w umowie istniejącej pomiędzy faktycznym twórcą dzieła, a jego nabywcą.

Ekonomiczne korzyści płynące z przysługujących praw

Twórca oraz jego spadkobiercy nabywają prawo do wynagrodzenia za wszelkie formy korzystania dzieła. Wysokość stawek reguluje Ustawa . Organem decyzyjnym w sprawach wysokości opłat za korzystanie oraz udostępnianie dzieła jest na terenie Polski Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Ograniczenia autorskich praw majątkowych

Istnieją cztery główne ograniczenia dotyczące autorskich praw majątkowych: czas ich trwania, zasada wyczerpania, zasada dozwolonego użytku publicznego oraz zasada dowolnego użytku prywatnego. Najważniejsze ograniczenie, jakie obowiązuje w autorskich prawach majątkowych jest ograniczenie czasowe. Ustawa określa czas obowiązywania autorskich praw majątkowych na okres lat siedemdziesięciu. Wymienia szczegółowo przypadki, kiedy wygasają:

• w chwili śmierci twórcy lub ostatniego ze współtwórców,
• w przypadku nieznajomości autora od momentu jego pierwszej publikacji,
• od momentu upublicznienia dzieła, wobec którego autorskie prawa majątkowe dotyczą kogoś innego niż sam autor (zostały przeniesione na mocy Ustawy),
• w zakresie dzieła audiowizualnego w momencie śmierci ostatniego z wymienionych w ustawie twórców,
• w zakresie dzieła słono-muzycznego w chwili śmierci ostatniego ze współtwórców.

W przypadku rozpowszechniania dzieła we fragmentach lub wykorzystywania tylko jego części, termin obowiązywania praw liczy się dla każdego odcinka osobno. Autorskie prawo majątkowe wygasa w stosunku do materialnego egzemplarza dzieła, nigdy w stosunku do wersji upowszechnianej poprzez radio, telewizję lub Internet. Zasada wyczerpania autorskich praw majątkowych "opiera się na możliwości obrotu oryginałem bądź egzemplarzem utworu po pierwszym wprowadzeniu go na rynek przez uprawniony podmiot praw autorskich lub za jego zgodą. Jej celem jest zapewnienie swobodnego obrotu materialnymi egzemplarzami utworu". Ponadto Ustawa wprowadza ograniczenie w związku z dozwolonym użytkiem konkretnego utworu (art. 35). Ograniczenie to zezwala z jednej strony na wykorzystanie dzieła na własne potrzeby, które już zostało upublicznione, w kręgu rodzinnym i bliskich towarzyszy (dozwolony użytek prywatny). Z drugiej strony pojawia się nieodpłatne korzystanie z dzieł rozpowszechnionych przez wyznaczone w tym celu instytucje kulturalne, np. biblioteki, muzea, archiwa, instytucje oświatowe (dozwolony użytek publiczny).

Autorskie prawa majątkowe — artykuły polecane

Licencja — Dane osobowe — Właściciel — Służebność — Prawo użytkowania wieczystego — Zdolność do czynności prawnych — Prawo pierwokupu — Źródła powstawania stosunku pracy — Autorskie prawa osobiste

Bibliografia

• Barta J., Markiewicz R. (2019), Prawo autorskie i prawa pokrewne, Wolters Kluwer, Warszawa
• Barta J. (red.) (2017), Prawo autorskie. System Prawa Prywatnego, Wolters Kluwer, Warszawa
• Doniec J. (2016), Wyczerpanie prawa autorskiego w Internecie - przepisy Unii Europejskiej i ocena potrzeb zmiany uregulowań w kontekście White Paper on Remixes, First Sale, and Statutory Damages z 2016 r., Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ, nr 4
• Kępiński J. (2007), Ograniczenia autorskich praw majątkowych do programów komputerowych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr LXIX zeszyt 1
• Poźniak-Niedzielka M., Szczotka J., Mozgwa M. (2007), Prawa autorskie i prawa pokrewne. Zarys wykładu, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz
• Strona internetowa: Prawo autorskie, MKiDN
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83

Autor: Mateusz Mordarski

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.