Fundusze celowe

Fundusze celowe są to fundusze tworzone w celu realizacji wyodrębnionych zadań, które należą do obowiązków państwa. Środki w funduszach pochodzą z budżetu państwa i są przeznaczone wyłącznie na wyznaczony cel, który jest zapisany w ustawach tworzących konkretny fundusz.

Nowelizacja w 2009 roku ustawy o finansach publicznych zlikwidowała samorządowe fundusze celowe oraz osobowość prawną dla funduszy celowych. Powodem tych zmian była mnogość funduszy i potrzeba poprawy kontroli nad finansami publicznymi. Państwowe fundusze celowe nie posiadają organizacji prawnej. Zarządza nimi wskazany w ustawie minister lub inny organ administracji publicznej. Środki pieniężne są przechowywane na specjalnie wyodrębnionym dla funduszu rachunku bankowym. Plany finansowe każdego funduszu muszą być umieszczane w ustawie budżetowej.

Obsługą operacyjną państwowych funduszy celowych zajmuje się Bank Gospodarstwa Krajowego (Brzozowska K., 2010, s. 21).

TL;DR

Fundusze celowe to fundusze tworzone w celu realizacji konkretnych zadań państwa. Po zmianach w 2009 roku, fundusze samorządowe zostały zlikwidowane. Państwowe fundusze celowe nie posiadają organizacji prawnej i są zarządzane przez ministra lub inny organ administracji publicznej. Funkcje funduszy celowych to m.in. alokacja, redystrybucja, mobilizacja środków publicznych i racjonalizacja wydatków. Istnieje wiele funduszy celowych, np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych czy Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych. Porównanie funduszu celowego z instytucją budżetu pokazuje różnice w finansowaniu, ciągłości finansowania, bezpieczeństwie i elastyczności.

Funkcje funduszy celowych

• Funkcja alokacyjna - rozmieszczanie środków pieniężnych mechanizmami administracyjnymi
• Funkcja redystrybucyjna - wprowadzają zmiany w proporcjach podziału dochodu narodowego w wyniku wykorzystania środków osób fizycznych lub podmiotów gospodarczych na rzecz funduszy
• Funkcja mobilizacyjna - wykorzystuje instrumenty finansowe w celu zwiększenia środków publicznych
• Funkcja racjonalizacji wydatków publicznych - zabezpieczają finansowanie wyznaczonych zadań publicznych w przypadku zmian w hierarchii celów rządzących (Piotrowska-Marczak K., 2000).

Istniejące fundusze celowe

Wśród istniejących funduszy celowych można wymienić:

• Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
• Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej,
• Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych,
• Fundusz Emerytur Pomostowych,
• Fundusz Kredytu Technologicznego,
• Fundusz Pracy,
• Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
• Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniów,
• Fundusz Wsparcia Policji,
• Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
• Fundusz Promocji Twórczości,
• Fundusz Rekompensacyjnego,
• Fundusz - Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców,
• Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego,
• Fundusz Reprywatyzacji,
• Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,
• Fundusz Skarbu Państwa,
• Fundusz Nauki i Technologii Polskiej,
• Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy,
• Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej,
• Fundusz Emerytalno-Rentowy,
• Fundusz Prewencji i rehabilitacji,
• Fundusz Administracyjny,
• Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym,
• Fundusz Promocji Kultury,
• Fundusz Wsparcia Straży Granicznej,
• Fundusz Wsparcia Państwowej Straży Pożarnej,
• Fundusz Promocji Kultury.

Porównanie instytucji budżetu i funduszu celowego

Cecha	Budżet	Fundusz celowy
Przedmiot finansowania	ogólny	ściśle określony
Okres finansowania	roczny	nieokreślony
Ciągłość finansowania	brak	zapewniona
Bezpieczeństwo finansowania zadań	niskie - konkurencyjność zadań	wysokie - brak konkurencyjności zadań
Arbitralność w alokacji środków	istotna	nieistotna
Możliwość akumulacji środków finansowych po roku finansowym	nie istnieje	istnieje
Zasady gospodarki finansowej	sztywne	elastyczne
Możliwość mobilizacji dochodów	minimalne	znaczne
Możliwości kontroli ze strony władz przedstawicielskich	istotne	ograniczone
Racjonalizacja wydatków	ograniczona	znaczna
Możliwość realokacji środków finansowych stosownie do zmieniających się warunków społecznych i politycznych	duża	mała
Możliwość nieracjonalnego wydatkowania środków w wyniku działania grup nacisku	duża	mała
Możliwość rozbicia gospodarki pieniężnymi środkami publicznymi	mała	duża

Źródło: S. Owsiak, Finanse publiczne, s. 136.

Fundusze celowe — artykuły polecane

Finanse publiczne — Służba zdrowia — Sektor publiczny — Jednostka sektora finansów publicznych — Kasa oszczędnościowa — Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa — Subsydia — System finansów publicznych — Opieka medyczna

Bibliografia

• Brzozowska K. (2010), Bankowa obsługa państwowych funduszy celowych w Polsce, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
• Owsiak S. (2013), Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Piotrowska-Marczak K. (2000), Analiza celowości działania państwowych funduszy celowych oraz agencji, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, Warszawa
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240
• Wójtowicz W. (red) (2014), Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Piotr Wyżga

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.